د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي د ملګرو ملتونو ادارو ترمنځ د څلورمې ناستې پر مهال ویلي، چې د مرستو د همغږۍ پیاوړتیا لپاره دې د راستنېدونکو کډوالو د دایمي میشتېدو، بدیل معیشت، د اقلیمي بدلون برخه کې نړیوالو مالي صندوقونو ته د افغانستان لاسرسي ته دې لومړیتوب ورکړل شي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وايي، نن چار شنبه د دې ډلې د بهرنیو چارو وزارت او د ملګرو ملتونو ادارو ترمنځ د مشرتابه کچې څلورمه ناسته ترسره شوه.
په دې ناسته کې د افغانستان د اقتصادي ثبات، روغتيا او تغذيې، تعليم، اقتصاد، غذايي امنيت او کرنې، له مخدره موادو سره مبارزې، اقليمي بدلون او اوبو، کډوالو او داخلي بې ځايه کېدنې او د تصميم نيونې لپاره د اړينو احصايو او مرستو په اړه بحث شوی دی.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي د یادې ناستې پرمهال وویل، د دې لپاره چې له نړيوالو مرستو اعظمي استفاده وشي، په کار ده چې د مرستو وېش د افغانستان د خلکو له اړتياوو او لومړيتوبونو سره عيار شي او په دې برخه کې روانه همغږي نوره هم پياوړې شي.
نوموړي وویل، « له ګاونډيو هيوادونو د راستنېدونکو هيوادوالو دايمي ميشتول، کروندګرو ته د مخدره موادو بديل معيشت برابرول، د اقليمي بدلون په برخه کې نړيوالو مالي صندوقونو ته د افغانستان لاسرسی او په اړوندو فورمونو کې د افغانستان استازيتوب يقيني کول، د روغتيايي سکتور حمايه، په ځانګړې توګه د سرطان د درملنې د ملي مرکز تجهيز د افغانستان له لومړيتوبونو سره سم د ماين پاکۍ برخې ته توجه کول مهم دي»
امیر خان متقی د ملګرو ملتونو ادارو څخه غوښتنه کوي، چې له افغانستان سره د مرستو ډول دې له بشري څخه نیمه پرمختیايي او انکشافي هغو ته واړوي. نوموړی وايي، «هڅه دې وشي چې مرستې د کار په بدل کې او په اوږدمهالو زيربنايي سيستمونو ولګول شي. هڅه دې وشي چې د امکان تر حده له داخلي توليداتو او داخلي مارکېټ څخه استفاده وشي تر څو د مرستو مثبت اغېز نور هم زيات کړل شي.»
امیرخان متقي وايي، اوسنۍ ادارې له خپله اړه اړخه د اقتصادي ثبات په برخه کې د خصوصي سکتور د ودې او هڅونې لپاره کار کړی دی. هغه وویل، «په دغو نږدې وختونو کې د صنعتي پارکونو لپاره ۳۲زره هکتاره ځمکه ځانګړې شوې، ډېر کوچني کاروبارونه له ماليې بيخي معاف شوي او په عموم کې د ماليې اندازه د پخوا په پرتله په پام وړ توګه ټيټه شوې. د افغانۍ ثبات ساتل شوی. د کاروبارونو د تمويل لپاره د کوچنيو پورونو پنځو ادارو ته جواز ور کړل شوی او پنځه نور جوازونه تر کار لاندې دي».
په دې ناسته کې امیرخان متقي په افغانستان کې د مخدره موادو د کښت، قاچاق او کارونې پر ضد مبارزه، او د مخکېنيو معتادينو درملنه له خپلو لاسته راوړنو بللې ده، خو د راپورونو له مخې، لا هم په سوېلي ولایتونو کې په ازاده توګه د نشه یې توکو پیر، پلور او قاچاق ترسره کیږي.
د متقي په خبره، د اقليمي بدلون، اوبو مديريت، کرنې او غذايي امنيت په برخه کي لويې پروژې د تطبيق په حال کې دي، «سږ کال له داخلي بودجې څخه د څه باندې ۴۰۰چک ډمونو جوړولو کار روان دی چې تر نیمایي زیات جوړشوي دي او د پاتې هغو به هم په څو مياشتو کې کارونه بشپړ شي».
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر وايي، د مرستندویه ادارو له لوري د مرستو د دوام په موخه د همکارۍ، روڼوالي او امنیت په برخو کې همکارۍ ته چمتو دي.
که څه هم طالبان نړیوالو مرستندویه ادارو ته د مرستو د دوام لپاره د همکارۍ ژمنه ورکوي، خو تر ډیره پر دې ډلې نیوکه کیږي، چې د مرستو د وېش په برخه کې پراخ فساد او د مرستندویه ادارو په چارو کې پراخه لاس وهنه کوي.
د روسیې د بهرنیو چارو وزیر سرګي لاوروف د سه شنبې په ورځ (د مرغومي ۲۶) په مسکو کې یوې خبري غونډې ته وویل چې« زه غواړم دا یادونه وکړم په داسې حال کې چې دا سازماني تدابیر مهم دي، د شانګهای همکارۍ سازمان دننه د باور پیاوړي کول، په ځانګړې توګه په هغه فرمټ کې چې اوس د افغانستان په اړه کار کوي (روسیه، چین، پاکستان، ایران)، نور هم ډېر مهم دی. موږ په دې باور یو چې د هند ګډون به سم ګام وي».
د روسیې د بهرنیو چارو وزارت له کنفرانس وروسته د لاوروف د خبري غونډې بشپړ متن پر خپله پاڼه خپور کړ.
لاوروف وویل، « د شانګهای همکاري سازمان او د افغانستان اړوند فرمټونه، لکه د افغانستان په اړه د مسکو فرمټ، نور اضافي پلیټفارمونه دي چې پاکستان، هند او چین ته ډېر امکانات ورکوي چې له یو بل سره اړیکه ونیسي، هڅه وکړي یو بل ښه درک کړي، هغه پوښتنې وکړي چې هغوی اندېښمنوي او ځوابونه ترلاسه او تحلیل کړي».
د «افغانستان څلور اړخیزه ډلې» وروستۍ ناسته د ۲۰۲۴ کال په نومبر کې د ملګرو ملتونو د عمومي اسامبلې په څنډه کې د بهرنیو چارو وزیرانو په کچه شوې وه. په دې غونډه کې د ایران د بهرنیو چارو وزیر سید عباس عراقچي، د روسیې د بهرنیو چارو وزیر سرګي لاوروف، د چین د بهرنیو چارو وزیر وانګ یي او د پاکستان د دفاع وزیر محمد اصف ګډون درلود.
د غونډې له پای وروسته په یوه ګډه اعلامیه کې د افغانستان د «ملي واکمنۍ، سیاسي خپلواکۍ، یووالي او ځمکنۍ بشپړتیا» د ملاتړ غوښتنه وشوه.
شانګهای یو وخت د افغانستان لپاره تماس ډله لرله چې د هند په ګډون ټول غړي پکې شامل وو، خو دغه ډله د طالبانو له بیا واکمنېدو راهیسې غیرفعاله شوې ده.
د ترهګرۍ ضد ګډې هڅې
لاوروف په څلور اړخیزه ډله کې د هند غړیتوب داسې وخت وړاندیز کوي چې د روسیې او پاکستان اړیکې هم تودې شوې دي.
لاوروف وویل، « موږ د تیرو څو لسیزو په پرتله له پاکستان سره په تر ټولو ښه پړاو کې یو».
نوموړي پاکستان «د ترهګرۍ قرباني» وباله او ویې ویل چې د اسلاماباد لپاره ترهګرۍ ضد جګړه هغه وخت ممکنه ده چې د خپلو افغان ګاونډیانو، هند او د شانګهای همکارۍ سازمان له ټولو غړو سره ګډې هڅې وکړي.
لاوروف زیاته کړه، « ګڼ شمېر پروژې دي، هغه پروژې هم پکې شاملې دي چې د شوروي دورې په ترڅ کې د پاکستاني اقتصاد لپاره جوړې شوې وې او اوس بېرته بیا رغول کېږي».
لاوروف زیاته کړه، « ترهګرۍ ضد جګړه د هڅو د یوځای کولو غوښتنه کوي، له خپلو افغان ګاونډیو، له هند او د شانګهای همکاري سازمان له ټولو غړو سره، ځکه منځنۍ اسیا، افغانستان او پاکستان د "بدو خلکو" له خوا د خپلو جنایي پلانونو د پلان کولو او پليتابه لپاره کارول کېږي».
هند په افغانستان کې خپله ښکیلتیا ډېروي
د لاوروف څرګندونې داسې مهال دي، چې هند په کابل کې د طالبانو له حکومت سره خپله ښکېلتیا زیاته کړې ده.
د هند د بهرنیو چارو وزیر وکرم میسري تازه په دوبۍ کې د طالبانو د بهرنیو چارو له سرپرست وزیر مولوي امیر خان متقي سره وکتل او پر بشري همکاریو، چابهار بندر او سیمه ییزو اړیکو یې خبرې وکړې.
هند لومړی ځل په ۲۰۱۸ کال کې د مسکو فورم په چوکاټ کې له طالبانو سره خبرې وکړې، چې د دغه هېواد دوو پخوانیو ډیپلوماټانو، امر سینها او ټي سي ای راګاوان یې استازیتوب کاوه.
هند تر دې دمه افغانستان ته پراخې مرستې استولې، چې ۵۰ زره متریک ټنه غنم، ۳۰۰ ټنه درمل، د زلزلې مرستو اړوند۲۷ ټنه توکي، ۱.۵ میلیونه کوویډ ۱۹واکسین ډوزونه پکې شامل دي.
د سیمې ډیپلوماسي او د سوداګرۍ فرصتونه
لاوروف وړاندیز وکړ چې هند او پاکستان خپلې ستونزې د خبرو اترو له لارې حل کړي.
هغه "مسکو فورم" د یوه مناسب پلاتفورم په توګه یاد کړ، چې د دوی ترمنځ د تفاهم ښه کولو لپاره کار وکړي. نوموړي وویل، « هغوی کولای شي خپلې اندېښمنوونکې پوښتنې مطرح کړي او ځوابونه وغواړي. موږ به د دې لپاره خپلې هڅې وکړو، ځکه دا د سیمې په ګټه ده».
هند د چابهار بندر په پرمختګ کې هم پراخې پانګونې کړې دي. دا بندر د افغانستان لپاره یو مهم سوداګریز مسیر دی، چې د پاکستان له لارې تېرېدو اړتیا له منځه وړي او سیمه ییز اتصال ته وده ورکوي.
د دغه وزارت ویاند عبدالمتین قانع د طالبانو تر واک لاندې باختر اژانس سره په خبرو کې ویلي، چې د نشه یي توکو د کار و بار په تړاو ټول ۲۳ زره او ۱۳۳ نیول کسان محکمو ته معرفي شوي هم دي.
نوموړي بیا په خپلو خبرو کې دا نه دي ویلي، چې یاد شمېر کسان یې په څومره وخت کې نیولي دي.
ښاغلي قانع دغه راز ویلي، چې یادې ډلې تر اوسه ۲۱ زره هکټاره ځمکې هم د نشه یي توکو له کر څخه پاکې کړي دي.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت ویاند زیاته کړې ده، چې د دغې ډلې د مشر ملا هبت الله د فرمان پربنسټ یې د یادې پدېدې د له منځه وړلو په موخه په ټول هېواد کې زرګونه عملیات کړي دي.
ښاغلي قانع له باختر خبري اژانس سره په خبرو کې همداراز ویلي، چې له نشه یي توکو سره د مبارزې په برخه کې له یادې ډلې سره هېڅ یوه هېواد یا ادارې همکاري نه ده کړې.
عبدالمتین قانع په ټینګار سره ویلي، چې په افغانستان کې د نشه یي توکو کر او تولید د پام وړ کم شوی او ان صفر ته نږدې شوی دی.
نوموړي دغه څرګندونې په داسې حال کې کړي دي، چې د روان کال په زمري میاشت کې د ملګرو ملتونو د امنیت شورا د یوه راپور په خپرولو سره وویل، چې د طالبانو له خوا د کوکنارو په کښت باندې د بندیز سربېره، افغانستان لا هم د تریاکو پراخه زېرمې لري، چې د مخدره توکو د قاچاقي شبکو د اړتیاوو د پوره کولو لپاره کارول کېدی شي.
د دغه راپور له مخې؛ په افغانستان کې د تریاکو زیرمې دومره لویې دي چې "د نشه یي توکو په صادراتو کې د پام وړ توپیر نه شي لیدل کېدی. د کوکنارو د ذخیرو د اندازې اټکلونه تفاوت لري؛ مګر ښايي څو کاله وخت ونیسي تر هغه چې پر کوکنارو د بندیز اغیزې په بشپړه توګه و ارزول شي."
د ملګرو ملتونو د نشه یي توکو او جرمونو دفتر تازه راپور بیا څرګندوي، چې په ۲۰۲۴ کال کې د اپین تولید ۴۳۳ ټنو ته رسېدلی، چې د ۲۰۲۳ کال په پرتله ۳۰ سلنه زیاتوالی ښيي، خو لا هم د ۲۰۲۲ کال په پرتله ۹۳ سلنه کم دی.
راپور کې زیاته شوې، چې اوس دوه پر درېیمه برخه نشه يي توکي د هېواد په شمال ختیځ کې تولیدېږي.
سره له دې چې طالب چارواکو په ځلونو د نشه یي توکو د کر او تولید د پراخې کچې د کموالي خبره کوي، خو د ملګرو ملتونو د بندیزونو د کمېټې مشر بیا د لېندۍ میاشت کې وویل، چې د طالبانو یو شمېر مهم چارواکي له کارټلونو او د نشه یي توکو د تولید او قاچاق له شبکو سره همکاري کوي.
نوموړي د امنیت شورا غړو ته وویل: «یو شمېر جګپوړي طالب چارواکي په پراخه توګه د نشه یي توکو په تولید او سترو قاچاق کونکو سره لاس لري. او په همدې حال کې نور بزګران بیا د کوکنارو بدیل کښت ته هڅول شوي دي.»
هغه بیا د دغو طالب چارواکو نومونه نه دي یاد کړي.
که څه هم د طالبانو مشر د یوه فرمان له مخې د نشه یي توکو پر کر، تولید او خرځلاو بندیزونه لګولي، خو په اوس وخت کې د طالبانو اکثره سیمه ییز قوماندان د نشه يي توکو پر قاچاق بوخت دي، چې غوره بېلګه یې په بدخشان کې د دغې ډلې امنیه قوماندان قاري واصل دی، چې د «نشه یي توکو د قاچاق او له دولتي تاسیساتو د ناوړه ګټې اخیستنې» په تور له دندې ګوښه شوی دی.
د نشه یي توکو د قاچاق مساله د طالبانو په راتګ نه یوازې دا چې کمېږي نه، بلکې لا پراختیا مومي او د ایران په ګډون تاجکستان او پاکستان له افغانستانه د نشه یي توکو د قاچاق له ستونزې سر ټکوي.
د ایران له نشه يي توکو سره د مبارزې د همغږۍ شورا منشي اکبر منتظري د روان کال په لېندۍ میاشت کې ویلي وو، چې په افغانستان کې د نشه يي توکو تولید او لېږد یې له نشه یي توکو سره مبارزه لا ستونزمنه کړې ده.
یاد ایراني چارواکي ادعا کړې وه، چې د نړۍ ۹۵ سلنه نشه یي توکي په افغانستان کې تولیدیږي او له همدغه ځایه قاچاق کیږي.
که څه هم ملګرو ملتونو په یوه راپور کې په افغانستان کې د نشه يي توکو د قاچاق او کښت د کموالي خبره کړې ده؛ خو د ایران د نشه یي توکو د کنټرول ادارې ویلي وو، چې په افغانستان کې نه یوازې دا چې د تریاکو کښت کم شوی نه دی، بلکې څو چنده زیات شوی هم دی.
