په فاریاب کې سرچینې وايي، چې طالبانو د دوشنبې په ورځ د ازبکي او ترکمني ژبو فارغانو ته د دولتي پوستونو د ازموینو لپاره د نوم لیکنې اجازه ورنه کړه. د سرچینو په وینا، طالب چارواکو يې لامل په ازموینو کې د ازبکي ژبې د پوښتنو نشتوالی یاد کړی.
له فاریاب څخه سرچینو افغانستان انټرنشنل ته تایید کړه، چې طالبانو د ازبکي او ترکمني ژبو فارغانو ته د دولتي دندو ازموينې لپاره د نوم ليکنې په یوه مرکز کې اجازه ور نه کړه، چې دغه پروسه بشپړه کړي.
سرچینو ویلي، چې د دولتي پوستونو لپاره د مختلفو برخو د فارغانو ازموینې د سې شنبې او چهارشنبې په ورځو د ازبکي او ترکمني ژبو فارغانو له ګډون پرته تر سره کيږي.
د سیمه ییزو سرچینو په وینا، طالبانو د دې اقدام دلیل د ازبکي ژبې د ښوونکو نشتوالی یاد کړ، چې په دې ژبه پوښتنې چمتو کړي.
پر همدې مهال د «ګوهر شاد بیګم» سازمان هم د دې عمل په ځواب کې وویل: «د ازبکي او ترکمني ژبې فارغان په دولتي ازموینو کې له ګډون څخه منع کول د طالبانو د مدیریتي کمزورۍ او ښکاره بې عدالتۍ یوه بله څرګنده بیلګه ده.»
په تیرو دریو کلونو کې طالبان په پرله پسې ډول له فارسي، ازبکي او ترکمني ژبو او ددې ژبو له ویونکو سره په دوه ګوني چلند تورن شوي دي.
طالبانو په دې وروستیو کې د پښتو په ګډون ګڼ کتابونه له دې امله تحریم کړي، چې ددوی له سیاستونو او دیني روایتونو سره په ټکر کې دي.
متحده ایالاتو په افغانستان کې د تعلیمي، خیریه او بشري حقونو پروګرامونو تمویل وځنډاوه. دا پروګرامونه د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ د بهرنیو مرستو د ځنډولو له امر وروسته درول شوي دي.
په یوه لیک کې، چې یوه کاپي یې افغانستان انټرنشنل ته رسېدلې ده، د خبریالانو د ملاتړ یوې موسسې خپلو همکارانو ته خبر ورکړی، چې د افغان خبریالانو په اړه پلان شوې غونډه د متحده ایالاتو د بهرنیو مرستو د ځنډیدو له امله تر نامعلومې مودې ځنډول شوې ده.
په لیک کې د غونډې د لغو کولو دلیل د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د بهرنیو مرستو د ځنډولو حکم بلل شوی.
په اعلامیه کې ویل شوي، چې د غونډې نوې نېټه به د نویو معلوماتو له ترلاسه کولو وروسته اعلان شي.
د افغانستان د بشري حقونو کمېسیون پخوانۍ مشرې شهرزاد اکبر هم په اېکس کې لیکلي چې د خیریه، بشري حقونو او رسنیو سازمانونو کارکوونکي د متحده ایالاتو د مالي مرستو ځنډېدو په پایله کې زیانمن شوي دي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت هم په دې وروستیو کې د هغو سازمانونو لپاره تمویل وځنډاوه چې د کډوالو له بیا میشتونې، کارموندنې او نورو اړتیاوو سره مرسته کوي.
دا اقدام به په متحده ایالاتو کې په لسګونو زره افغان کډوال هم اغیزمن کړي.
په ترکمنستان کې د افغانستان د سفارت پخواني سلاکار طارق نورزاده په خپله فیسبوک پاڼه کې لیکلي چې ولسمشر ټرمپ د ۲۰۲۵ کال د جنوري پر ۲۴مه یو اجرایوي فرمان لاسلیک کړ چې له مخې یې امریکا ته د کډوالو د تګ په لومړیو ۹۰ ورځو کې ټول خدمات ځنډول شوي.
د نورزاده په وینا، په دې خدماتو کې د کرایې ورکول، د قانوني اسنادو بشپړول، د دندې موندل او د دولتي مرستو ترلاسه کول شامل دي.
نورزاد وویل چې د دغه اجرایوي فرمان د لاسلیک په پایله کې د لسګونو زرو هغو کډوالو خدمات بند شوي دي چې دا خدمات یې ترلاسه کول.
شهرزاد اکبر دا هم لیکلي "زموږ هغه هېوادوال چې په دې وروستیو کې امریکا ته کډوال شوي دي اوس د خپل راتلونکي په اړه اندیښمن دي."
دا څرګنده نه ده چې دا پروګرامونه به کله بیا پیل شي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت مخکې اعلان وکړ، چې ټولې بهرنۍ مرستې او پروژې به وځنډول شي.
دا پریکړه د ډونالډ ټرمپ له پالیسیو سره د دغو پروګرامونو د مطابقت او بیاکتنې له مخې شوې، او دا بیاکتنه ممکن تر ۸۵ ورځو پورې وخت ونیسي.
امریکا له افغانستان څخه تر وتلو وروسته درې کاله کیږي چې لا هم د افغانستان د بشري مرستو ستر تمویلوونکی دی.
د سیګار د هغه راپور له مخې چې په تېر اکتوبر کې خپور شو، متحده ایالاتو په تېرو دریو کلونو کې افغانستان او افغان کډوالو ته په ټولیزه توګه ۲۱.۶ ملیارد ډالره مرسته کړې ده.
د سیګار په وینا، د دې پیسو ۳.۳۳ ملیارد ډالر د بشري او پرمختیایي مرستو په پلمه افغانستان ته لېږل شوي دي.
د طالبانو منتقدین وايي چې دا ډله د خپل حکومت د پیاوړتیا لپاره د امریکا نغدي مرستې کاروي.
په یوه قضیه کې، د افغانستان د بیارغونې لپاره د امریکا ځانګړي مفتش هم دا ومنله چې طالبانو احتمالاً د امریکا له مالي مرستو ګټه پورته کړې ده.
د افغان ښځو معترضو غورځنګونو د امریکا له لومړۍ میرمنې میلانیا ټرمپ نه په یوه لیک کې وغوښتل چې د افغان ښځو د حقونو د خونديتابه لپاره له خپل ځواک او نفوذ څخه کار واخلي.
دغو غورځنګونو وویل چې افغان ښځې "د افغانستان د تاریخ په یوه تر ټولو تیاره دوره کې" ژوند کوي او پر افغانستان د طالبانو له تسلط وروسته د افغان ښځو ژوند په یوه ویروونکي خوب بدل شوی دی.
دوی په خپل لیک کې د امریکا له لومړۍ میرمنې وغوښتل چې پر طالبانو ډېپلوماتیک او اقتصادي فشار راوړي، د افغان نجونو او ښځو لپاره د تعلیمي پروګرامونو ملاتړ وکړي او د افغان مېرمنو د کډوالۍ پروسه اسانه کړي.
د سې شنبې په ورځ، د سلواغې ۹مه، د ښځو له ۳۰ څخه زیاتو سازمانونو او اعتراض کوونکو غورځنګونو د متحده ایالاتو لومړۍ میرمنې میلانیا ټرمپ ته یو پرانیستی لیک لیکلی او د هیواد دننه او بهر یې د افغان میرمنو او نجونو وضعیت ته د پاملرنې غوښتنه کړې ده.
په لیک کې اعتراض کوونکو ښځو د طالبانو د واکمنۍ پرمهال په افغانستان کې د افغان ښځو او نجونو وضعیت ته اشاره کړې او وايي، چې په هېواد کې د ښځو بشري حقونه تر پښو لاندې شوي او دوی له خپلو اساسي ازادیو محرومې شوې دي.
په لیک کې راغلي دي: "طالبانو د ښځو ضد فرمانونه صادر کړي دي، د نجونو تعلیم یې منع کړی دی او په میلیونونو نجونې د تعلیم له حق څخه محرومې شوې دي."
اعتراض کوونکو ښځو د قومي لږکیو د وضعیت او د طالبانو له خوا له هزاره ګانو، تاجکانو او ازبکانو سره له چلنده هم اندېښنه ښودلې او ویلي یې دي، چې د دغه فشار له امله ډیری کورنۍ د خپلو کورونو پرېښودو ته اړې شوې دي.
په لیک کې د امریکا له لومړۍ میرمنې غوښتل شوي چې پر طالبانو د فشار راوړلو لپاره له ډېپلوماټیکو او اقتصادي وسیلو کار واخلي.
د افغان نجونو د زده کړې ملاتړ په بهیر کې د ځانګړې بودېجې له لارې د انلاین ښوونځیو جوړول، او د کډوالو، په ځانګړې توګه د افغان ښځو او نجونو ملاتړ د اعتراض کوونکو میرمنو نورې غوښتنې دي.
د ښځو معترضو غورځنګونو ویلي چې متحده ایالات کولی شي له نړیوالو سازمانونو سره په همکارۍ د ښځو د حقونو فعالینو امنیت ډاډمن کړي.
په لیک کې راغلي دي: "موږ افغان میرمنې د خپل هېواد د تاریخ په یوه تر ټولو تیاره دوره کې یو. نړۍ باید موږ هېرې نه کړي. موږ عدالت، ملاتړ او نړیوالې پاملرنې ته اړتیا لرو. تاسې کولی شئ د افغان ښځو لپاره د نړیوال ملاتړ په ترلاسه کولو کې مهم رول ولوبوی."
د جهادي او اسلامي ارزښتونو د ملاتړ شورا په کابل کې په یوه کنفرانس کې د طالبانو په ځانګړې توګه د کندهار ډلې له خوا د واک انحصار په کلکه وغنده او دا یې د تعصب بېلګه وبلله. د همدې شورا يوه غړي وويل، چې د هبت الله په ګډون په کابينه کې ۱۳ وزيران له کندهاره دي.
د جهادي او اسلامي ارزښتونو د ملاتړ شورا د سې شنبې په ورځ په کابل کې په یوه غونډه کې د طالبانو پر مشر توندې نيوکې وکړې او د کندهاري طالبانو له لوري د واک انحصار يې وغنده.
د پنجشیر ولایت د حج او اوقافو پخواني رییس محمود حسن وویل، چې د طالبانو له خوا په کندهار پورې د واک انحصار له عدالت او انصاف نه لرې خبره ده.
نوموړي وویل، افغانستان د ټولو ګډ کور دی او په واک کې هر افغان حق لري.
محمود حسن په دې غونډه کې د عدالت او ټولشموله حکومت د جوړېدو غوښتنه وکړه او زیاته یې کړه، «عدالت په نظر کې ونيسئ، ټول قومونه او خلک تر دې چتر لاندي راولئ، د خلکو حق ورکړئ، د واک انحصار د منلو نه دی او د همه شموله حکومت رامنځ ته کول د خلکو غوښتنه ده».
نوموړي د طالبانو مشر هبت الله ته په خطاب کې وویل، چې ادارو ته یوازې له کندهاره د کسانو ټاکل تعصب دی.
محمود حسن وویل، چې د «اسلامي امارت» تر پيدا کېدو مخکې مجاهدينو په دې وطن کې مبارزه کړې او په خلکو کې پراخې ريښې لري.
هغه زياته کړه: «عبدالرب رسول سیاف، مولوي محمدنبي محمدي، مولوي یونس خالص، مولوي جلالدین حقاني، احمدشاه مسعود، برهان الدین رباني، عبدالعلي مزاري، محمد محقق او اسماعیل خان مجاهدین وو، کار او مبارزه یې کړې او په خلکو کې پراخې ريښې لري».
نوموړي له طالبانو وغوښتل، چې دا بنسټونه مه لړزوئ.دې شورا پر طالبانو د نجونو د ښوونځيو د بیا پرانیستلو غږ هم وکړ.
په دې وروستيو کې د طالبانو د توندو کړونو، بنديزونو، خپلسرو پرېکړو، ولس ته د حق نه ورکولو او ظلمونو پر وړاندې د خلکو اعتراضونه ډېر شوي او دغه ډله یې له ننګونو سره مخ کړې ده.
د هملند د بهرامچه ولسوالۍ اوسيدونکو د طالبانو له لوري د تاریاکو د قاچاق مخنیوي او له منځه وړلو پر ضد اعتراضونه کړي او دا د «طالبانو ظالمانه پرېکړه» ګڼي. د سيمې اوسېدونکي وایي، د تاریاکو د قاچاق او کر لپاره یې طالب چارواکو ته عشر او ماليه هم ورکړې.
له پرون راهیسې د هملند په بهرامچه ولسوالۍ کې د طالبانو او نشه يي توکو د قاچاق وړونکو ترمنځ ترينګلتیا زور اخيستی او په زيات شمېر سيمه یيز و خلکو د طالبانو پر ضد اعتراضونه پیل کړي.
سرچينو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته د طالبانو او سيمې د خلکو د اعتراضونو ویډيوګانې هم ليږلې دي.
د مالوماتو له مخي، په هلمند کې د طالبانو د نشه یي توکو پر وړاندې د مبارزې مسوولان سيمې ته تللي او غوښتل يې، چې د نشه يي توکو د کر، قاچاق او کاروبار مخه ونیسي، خو د خلکو له پراخو نیوکو او لاریونونو سره مخ شوي.
د سيمې خلکو طالب مسوولانو ته ویلي، په تېرو کلونو کې يې قربانۍ ورکړې او هيڅوک حق نه لري، چې د دوی د سوداګرۍ او نشه یي توکو د کر او قاچاق مخه ونیسي.
مظاهره کوونکو طالبانو ته خبرداری ورکړی: «موږ د همدې مالونو پر سر عشر او ماليه ورکړې، که زموږ د توکو مخه نيسي او سوځوي يې، موږ هم ورسره وسوځوئ او کورونه مو هم ونړوئ، دا زموږ ټولو شعار دی.»
اعتراض کوونکو دا د «طالبانو ظالمانه پرېکړه» ګڼلې او وايي، چې په لوړ قیمت به ورته تمامه شي.
د سرچينو د مالوماتو له مخې، د هلمند د طالبانو د امنیه قوماندانۍ اړوند د نشه یي توکو ضد یو قوماندان ملاجانان غوښتل په بهرامچه کې د نشه یي توکو خلاف عمليات تر سره کړي، چې د خلکو له غبرګون سره مخ شوی.
سرچینه وايي، « د ولسوالۍ قوماندان او ولسوال د سيمې له خلکو سره ستونزه نه لري او نه یې د نشه یي توکو د قاچاق او کر مخه نيسي».
په هلمند کې طالب چارواکو لا تر اوسه په دې اړه څه نه دي ویلي.
د هلمند بهرامچه د نشه یي توکو د قاچاق تر ټولو ستر مرکز بلل کيږي. پر ډيورنډ کرښه له دې پرتې سيمې څخه پاکستان، ایران، ترکیې او یو شمېر اروپايي هېوادونو ته نشه یي توکي په اسانۍ قاچاق کيږي.
بهرامچه مخکې د هلمند د دیشو ولسوالۍ اړوند سيمه وه، خو په افغانستان کې واک ته د طالبانو له بیا رسېدو وروسته دې ډلې بهرامچه په يوې رسمي ولسوالۍ تبديله کړه.
د تېر جمهوريت پر مهال هم بهرامچه د طالبانو په ولکه کې وه او د دې ډلې د جنګي اقتصاد او عوایدو تر ټولو ستر مرکز و.
د پاکستان حکومت د طالبانو له حکومت سره د اړیکو رغونې لپاره د نویو ډیپلوماتیکو وړاندیزونو کڅوړه چمتو کړې ده. په دغو وړاندیزونو کې په کابل کې د روسیې، چین، پاکستان او افغانستان د څلور اړخیزې ناستې جوړېدل او د دواړو هېوادونو ترمنځ د سیاسي مشرانو د دوه اړخیزوپلاویو سفرونه هم شامل دي.
په دغو وړاندیزونو کې کابل ته د افغانستان لپاره د پاکستان د ځانګړي استازي محمد صادق سفر، ورپسې د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار سفر، د سفیر په توګه د پاکستان د اوسني ناظم الامور اعلانول، په کابل کې د روسیې، چین، پاکستان او افغانستان د څلور اړخیزې ناستې جوړېدل او د دواړو هېوادونو ترمنځ د سیاسي مشرانو د دوه اړخیزو پلاویو سفرونه شامل دي.
دا ډیپلوماتیکې هڅې داسې مهال دي، چې د پاکستان او طالبانو ترمنځ اړیکې پر پکتیکا د پاکستان د پوځ د تېرې دسمبر میاشتې له هوايي برید وروسته ترینګلې شوې او ځنډېدلې دي.
د پاکستان د سیاسي چارو شنونکي او خبریال طاهرخان د خپلو سرچینو له خولې افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې پاکستان په دې هڅه کې دی چې له طالبانو سره خپلې اړیکې بیا ورغوي او دا وړاندیزونه د دې اړیکو د بیا رغونې لپاره تر غور لاندې دي.
ددغو وړاندیزونو په رڼا کې به محمد صادق په نږدې راتلونکي کې کابل ته سفر وکړي چې د دواړو هېوادونو ترمنځ د خبرو اترو لپاره زمینه مساعده شي. د نوموړي د سفر وخت نه دی په ډاګه شوی.
د طاهرخان په باور، کابل ته د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار سفر هم په پام کې دی، چې دا به د صادق خان له سفر وروسته وي.
نوموړي ته له دې وړاندې د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي د کابل د سفر بلنه ور کړې وه.
د پاکستان حکومت پر دې هم غور کوي، چې په کابل کې د خپل ناظم الامور عبیدالرحمن نظاماني مقام د سفیر کچې ته لوړ کړي.
څلور اړخیزه ناسته او د پلاویو تګ و راتګ
د نورو وړاندیزونو په ډله کې، پاکستان او طالبان غواړي د افغان او پاکستاني سیاسي مشرانو دوه اړخیز سفرونه تنظیم کړي.
طاهرخان وايي، چې د پاکستان عوامي ملي ګوند مشر ایمل ولي خان، سناتور مشاهد حسین، د جماعت اسلامي مخکیني مشر سراج الحق، د جمعیت العلماء سمیع الحق ډلې اوسني مشر حامد الحق او یو شمېر نورو پاکستاني سیاسي مشرانو په اسلام اباد کې د طالبانو له سفارت نه د کابل د سفر بلنې ترلاسه کړې دي.
دغه راز له افغانستان او بهر نه پاکستان ته د یو شمېر افغان سیاسي مشرانو د سفر وړاندیز شوی، خو دا، چې طالبان سیاسي ګوندونه په رسمیت نه پېژني او د سیاسي څېرو سفرونه یې محدود کړي، روښانه نه ده، چې دا ډله به افغان سیاسي مشران په خپلو پلاویو کې شامل کړي او که نه.
پاکستان د طالبانو دا وړاندیز منلی، چې په کابل کې له روسیې او چین سره په څو اړخیزه ناسته کې برخه واخلي، خو په دې برخه کې تراوسه د چین او روسیې دریځ نه دی روښانه شوی.
د اقتصادي اړیکو بیا رغول
ټرنزیټ او سوداګریزي تل د افغانستان او پاکستان د سیاسي اړیکو تر سیوري لاندې دي.
پاکستان په دودیز ډول له دې لارې پر کابل فشار راوړي، خو د چابهار او منځنۍ اسیا پر لور د افغان سوداګرو تمایل او د نویو لارو موندلو، اسلام اباد اوس دې ته هڅولی، چې په دې برخه کې نرمي راولي.
هند له اوږدې مودې راهیسې هڅه کوي، چې چابهار د کراچۍ او ګوادر د متبادلې لارې په توګه مطرح کړي.
د اقتصادي اړیکو په برخه کې پاکستان او افغانستان دواړه غواړي چې د ټرانزیټ تړون بیا وڅېړل شي او له سره لاسلیک شي.
افغان سوداګر له پاکستان نه غوښتنه کوي چې دوی ته په کراچۍ کې هم د ګوادار ترڅنګ اضافي اسانتیاوې ورکړل شي.پاکستان په دې اړه ځواب ورکولو ته تیار دی، خو دا پوښتنه لا نه ده ځواب شوې، چې دغو سوداګریزو غوښتنو ته څه ډول لاره اواروي.
افغان سوداګر د سرحدي بندرونو په ګډون د تجارت په برخه کې د لا زیاتو اسانتیاوو غوښتنه کوي.
سره له دې چې دا نوي وړاندیزونه د دواړو خواوو ترمنځ مثبت ګامونه ګڼل کیږي، خو دا مزل اسانه نه برېښي.
له پاکستاني طالبانو سره د طالبانو چلند ډېری په نرمۍ ولاړ دی او افغان طالبان له پاکستان نه هم غواړي چې د سخت چلند پرځای له دې ډلې سره د خبرو اترو لاره غوره کړي. د طالبانو حکومت ددغو خبرو اترو د منځګړیتوب وړاندیز کړی دی.
