د طالبانو دفاع وزیر یعقوب مجاهد په یوه مکتوب کې له خپلو ټولو نظامي منسوبینو غوښتي چې د امنیتي ګواښونو له امله دې د بانک پرځای په نظامي مرکزونو کې معاشونه واخلي. په مکتوب کې لیکل شوي چې «د بانکي څانګو مخو ته راټولېدل د دښمن لپاره روښانه او کره هدف ګرځېدای شي.»
د طالبانو دفاع وزارت اړوند یو مکتوب چې د ۱۴۴۶ هجري سپوږمیز کال د اوومې میاشتې پر ۲۶ نېټه ټولو جزوتامونو ته لېږل شوی، یوه کاپي یې افغانستان انټرنشنل ته هم رسېدلې ده. په مکتوب کې د طالبانو د دفاع وزارت د استخباراتو معینیت د منسوبینو د معاشونو اخیستلو د بهیر د امنیتي برخې څېړنه کړې ده.
د طالبانو د دفاع وزارت د استخباراتو معینیت د استخباراتي څېړنو معلومات په دې مکتوب کې په ډاګه کړي دي.
په مکتوب کې له څېړونو وروسته لیکل شوي، چې « د امنیتي ګواښونو د ارزونې په موخه په کابل ښار کې د یو شمېر مهمو موقعیتونو څارنه شوې، لیدل کېږي چې په یو شمېر سیمو کې د اسلامي امارت مجاهدین او کارکوونکي د معاشونو د اخیستلو پرمهال پرته له دې چې امنیتي تدابیر او ګواښونه په پام کې ونیسي، د بانکونو د اصلي او فرعي څانګو مخې ته راټولېږي چې دا د دښمن لپاره روښانه او کره هدف ګرځېدای شي.»
د طالبانو د دفاع وزیر یعقوب مجاهد له لوري لاسلیک شوي دغه مکتوب کې اندېښنه ښودل شوې ده چې ددغه وزارت د استخباراتو معینیت د یادښت پر بنسټ دا پرېکړه د ناوړه امنیتي پېښو د مخنیوي په موخه شوې ده.
د طالبانو دفاع وزیر له خپلو ټولو منسوبینو غوښتي چې دا پرېکړه ټولو نظامي مرکزونو ته ابلاغ کړي چې تر ممکن حده خپل معاشونه په اړوندو ګارنیزیونونو کې ترلاسه کړي او که د بانک له لارې خپل معاشونه ترلاسه کوي نو باید خپل شخصي امنیت ته پام وکړي.
د طالبانو دفاع وزارت په دغه مکتوب کې ټینکار کړی چې په نظامي مرکزونو کې د بانکي ماشینونو د نصب او فعالولو لپاره هڅې ترسره شي.
د طالبانو ځینو سرچېنو افغانستان انټرنشنل ته وویل، «امنیتي ادارو ته استخباراتو معلومات ورکړي، چې داعش خراسان غواړي د طالبانو نظامي منسوبین په ډله ییزه توګه په نښه کړي. اوس طالبانو په دې اړه هڅې پیل کړي چې د دوی نظامي پرسونل خپل معاشونه له نظامي مراکزو ترلاسه کړي».
په هرات کې د طالبانو والي نور احمد اسلام جار د مرغومي پر ۷مه په یوه مکتوب کې سپارښتنه کړې وه، چې د طالبانو د امنیتي ادارو غړي دې نور خپل معاشونه په نظامي مراکزو او په ښار کې د اتومات ماشینونو له لارې ترلاسه کوي.
د معلوماتو پر بنسټ، طالبانو په یو شمېر نورو ولایتونو کې هم پر خپلو وسله والو د احتمالي بریدونو د مخنیوي لپاره ورته امنیتي تدابیر پلي کړي.
نوی کابل بانک د تېر افغان جمهوریت په څېر له طالبانو سره هم د تړون له مخې د دې ډلې د امنیتي ځواکونو معاشونه اجرا کوي.
په تېره روژه کې چې د کندهار ښار په لومړۍ حوزه کې د طالبانو د امنیتي ادارو غړي د معاشونو اخیستو لپاره راټول شوي وو، یوه ځانمرګي بریدګر بانک ته څېرمه ځان والوزاوه، چې په دغه برید کې ۴۳ تنه ووژل شول او شاوخوا ۴۵ نور ټپیان شول.
داعش وسله والې ډلې د دغه برید مسوولیت منلی و.
ددې هڅو هدف د دغو کانونو د سروې او استخراج د امکاناتو ارزول ګڼل شوي.
خو متخصصان او کارپوهان وايي، چې دغه هڅې د چاپیریالي خطرونو په اړه اندېښنې راپورته کوي.
د کانونو کارپوهان خبرداری ورکوي چې د یورانیمو استخراج کولای شي د چاپیریال لپاره جدي ګواښونه رامنځته کړي، په ځانګړي توګه په داسې شرایطو کې چې افغانستان کې د دې ډول پیچلې پروسې د کنټرول او سم مدیریت ظرفیت نشته.
د طالبانو د کانونو او پټرولیم وزارت د یک شنبې په ورځ وویل، چې د دې ډلې د کانونو او پټرولیم وزیر هدایت الله بدري د نیمروز ولایت د چهار برجک ولسوالۍ د ګودزرې سیمې د لیتیم کانونو څخه د لیدنې پر مهال د یادو کانونو د سروې په موخه د یاد وزارت د انجنیری ټیم ته د څېړنې سپارښتنه کړې ده.
د کانونو او پټرولیم وزارت په وینا، هدایت الله بدري په هلمند ولایت کې د خانیشن او دېشو ولسوالیو د یورانیمو له کانې سیمو هم لیدنه کړې او د یورانیمو د سروې په موخه یې لازمې لارښوونې کړې دي.
یورانیم او د ظرفیت نشتوالی
د کانونو چارو کارپوهان وايي، په اوسنیو شراېطو کې، چې طالبان د کانونو د مدیریت کافي ظرفیت او متخصصان نه لري، د یورانیمو په برخه کې لاس وهل په لوی لاس چاپېریالي ناورین رامنځته کول دي.
په جرمني کې د هستوي ټکنالوژۍ څېړونکی ډاکتر محمد تنها وايي، د یورانیمو او لیتیمو په اړه د روسانو او وروسته په تېرو شلو کلنو کې د امریکایانو له لوري سروې ګاني شوې دي او ټول معلومات یې خوندي دي.
تنها وايي:« لیتیم ته په نړۍ کې ډیره اړتیا ده او افغانستان یو له هغو هېوادونو څخه دی چې لیتیم پکې ډیر دي او د استخراج اړتیا یې شته.»خو نوموړی وايي، په افغانستان کې په هغه اندازه یورانیم نشته، چې هغه دې په استخراج و ارزي. نوموړی زیاتوي، «په نړۍ کې سل په سلو کې استخراج کیدونکي یوراینم له شلو هېوادونو څخه استخراجیږي. د نړۍ پنځوس سلنه یورانیم له پنخو هېوادونو څخه دي او پاتې پنځوس سلنه له ۱۵ نورو هېوادونو څخه دي. زه هیڅ ډاډه نه یم چې د افغانستان یورانیم دې په استخراج و ارزي.»
تنها وايي، د یورانیمو د استخراج پروسه پیچلې، چاپیریالي زیانونه یې ډیر او په افغانستان کې د یورانیمو د استخراج لپاره هیڅ ډول تخصصي ظرفیت نشته. هغه زیاتوي، « چاپېریالې زیانونه یې زښته ډیر دي، دومره ډیر دي چې سلګونه څه زرګونه څه میلیونونه کلونه به چاپېریال ککړ پریږدي، خلک به له سرطانونو او بېلا بېلو نورو ناروغیو سره مخامخ کړي.»
د هستوي ټکنالوژۍ دغه افغان څیړونکی وايي، «اول خو به زه دا فکر ونه کړم چې څوک دې داسې کار وکړي، بیا هم که دا کار کوي، دا په لوی لاس باندې یو چاپېریالې ناورین رامنځته کول دي او دا چې هر څوک کوي، دا یو چاپیریالې ځانمرګی دی.»
محمد تنها وايي، د طالبانو له لوري د افغانستان د کانونو استخراج کې هیڅ ډول شفافیت په نظر کې نه نیول کیږي، «د دغه ډول کانونو د شفافیت په اړه به ووایم یو حکومت چې له لویه سره په دروغو غلا باندې راغلی وي، د هغوی په اړه د شفافیت په اړه خبرې کول یو عدم شفاف کار دی.»
کانونه د مالي ناورین کنټرول لپاره
د کانونو او پټرولیم وزارت پخوانی ویاند عبدالقدیر مطفي وايي، طالبان له مالي بحران سره مخ شوي او د یاد بحران د کنترول لپاره یې د کانونو کېندنې او استخراج ته مخه کړې ده. نوموړی زیاتوي، «یورانیم، لیتیم او نور کانونه اکثره ستراتیژیک او کریټیکل مینرالونه دي او دا په ټوله نړۍ کې یوه لویه اړتیا ده. اوس افغانستان کې چې څومره ایستل کیږي، بېرته تر شانه څارل کیږي، چې دا په څومره سمه توګه او څومره استخراجیږي؟.»
خو نوموړی وایي، د کانونو د څیړنو په برخه کې د تېرو شلو کلونو روزل شوي کسان شته دي،«په تېرو شلو کلونو کې ډیر کار شوی دی، افغانستان کې دا ظرفیت لاره چې موږ معلوم کړو چې زموږ کاني سرچیني، چیري دي او په کومه اندازه دي.»
خو نوموړی وایي، دمګړی په افغانستان کې د کانونو استخراج په بې رحمۍ ترسره کیږي او دغه ډول استخراج به یې لوی چاپیریالې ناورین رامنځته کړي.
نوموړی زیاتوي:«په اوس وخت کې د افغانستان د کانونو استخراج که المونیم دی که لیتیم دي چې په داسې شکل سره چې موږ یو قانوني او ملي نظام ونه لرو او همداسې مخ ته ولاړ شو دا زموږ هېواد د یو لوی بحران خواته وړي. تر اوسه یې منفي تاثیرات نه دي راوتلي خو د وخت په تېریدو سره به یې منفي تاثیرات په ډاګه شي.»
د کانونو چارو کارپوهان وايي، که سم دلاسه په بې رحمه ډول د افغانستان د کانونو د کېندنې او په خپل سري توګه د کانونو د استخراج د تړونونو مخنیوی ونه شي، وروسته به د دغه زیان مخنیوی خورا سخت شي.
