کارپوهانو د ټرمپ ادراې له لوري د پراختیايي مرستو د بندېدو له کبله د بدو پایلو خبرداری ورکړی دی.
د ملګرو ملتونو د راپورونو له مخې، د افغانستان له ۴۰ مېلیونه خلکو څخه نیمايي برخه یې د ژوند لپاره پر نړۍوالو مرستو تکیه دي.
له هغې ورځې چې طالبانو واک ترلاسه کړی، امریکا د افغانستان تر ټولو ستر مرستندوی پاتې شوی.
امریکا د نړۍوالو سازمانونو او ملګرو ملتونو له لارې ۳.۷۱ میلیارد ډالره بشري مرستې افغانستان ته استولې دي. د دغو مرستو لویه برخه د امریکا پراختیایي ادارې USAID له لارې وېشل شوې ده.
د مرستو کمښت او ناورین ته لاره پرانېستل
د اسټرالیا ملي پوهنتون استاد امین صیقل باور لري، چې د امریکا د مرستو بندېدل او د نړۍوالو مرستو کمښت به ډېر ژر په افغانستان کې خپلې ناوړه اغېزې ښکاره کړي. د نجونو پټ ښوونځي، د افغانستان امریکایي پوهنتون او د قابله ګۍ (زېږنتون) مهم ښوونیز پروګرامونه بند شوي دي. امین صیقل ویلي، چې دغه مرستې د قحطۍ د مخنیوي لپاره هم مهمې وې.
طالبان له نړۍوالو مرستو ګټه اخلي
سره له دې چې ټولې نړۍوالې مرستې مستقیماً اړمنو خلکو ته نه رسېږي. طالبان د مرستو د وېش واک لري او یوه برخه یې د خپلو مالي سرچینو د پیاوړتیا لپاره کاروي.
راپورونه ښيي، چې طالبان په غیرمستقیم ډول هره اونۍ له نړۍوالو مرستو څخه ۴۰ مېلیونه ډالر ترلاسه کوي.
د پوهنتون استاد امین صیقل زیاتوي، سربېره پر دې د ۷ میلیارد ډالرو وسلې چې امریکایانو په افغانستان کې پرېښې دي، طالبانو ته دا فرصت برابر کړی چې خپل واک نور هم پیاوړی کړي، پرته له دې چې کورنی یا نړۍوال مشروعیت ولري.
ډونالډ ټرمپ وايي، امریکا باید طالبانو ته د هر ډول مرستو د ورکولو مخه ونیسي.
هغه د بایډن د ادارې له افغانستان د بې پلانه وتلو سره سخت مخالفت لري او غوښتنه یې کړې، چې نه یوازې مرستې ودروي؛ بلکې له طالبانو پاتې وسلې بېرته واخلي او بګرام هوايي ډګر چې نوموړی یې د چین تر نفوذ لاندې بولي بېرته ونیسي.
د مرستو بندېدو انساني ناورین نه شي توجیه کېدای
د چارو کارپوهان وايي، که څه هم طالبان باید کمزوري شي؛ خو د امریکا پراختیايي ادارې USAID د مرستو بندېدو افغانستان له سخت ناورین سره مخ کړی دی. اقتصاد خراب شوی، فابریکې تړل شوې او د کار موندلو فرصتونه کم شوي دي. ښوونځي بند شوي یا یې بڼه پر مذهبي مدرسو اوښتې ده.
د ملګرو ملتونو د پراختیا ادارې (UNDP) وايي، د افغانستان اقتصاد په تېرو درېیو کلونو کې ۲۷٪ راغورځېدلی دی، بېکاري زیاته شوې او ځینې کورنۍ اړې شوې چې خپل ماشومان وپلوري.
راپورونه ښيي، له ټولو ډېر افغان ښځې او نجونې د دې ناورین قربانیانې دي. دوی له تعلیم، کار او په ټولنه کې د ګډون له حقونو بې برخې شوې، ان تر دې چې په عامه ځایونو کې د خبرو کولو اجازه هم نه لري.
د هالیوډ مشهوره اداکاره مېرېل سټریپ وايي: «په افغانستان کې یو پیشو تر یوې ښځې ډېره ازادي لري».
د طالبانو د دغو بندیزونو او ظلمونو له امله ډېری ښځې له ژور خپګان سره مخ شوې دي او د ځان وژنې پېښې هم زیاتې شوي دي.
حل لارې شته؟
د امریکا د مرستو کمښت به افغانستان ته پراخ زیان ورسوي.
د استرالیا ملي پوهنتون استاد امین صیقل په یوې مقاله کې لیکلي، که د ټرمپ اداره غواړي طالبان کمزوري کړي؛ نو باید دوه کارونه وکړي.
هغه وايي: «لومړی باید بشري مرستو دوام وکړي او داسې لارې چارې ورته وموندل شي، چې طالبان ترې ګټه وانخلي».
هغه همدا راز زیاته کړې، چې د طالبانو د منزوي کولو لپاره باید نړۍوال بندیزونه په سخته توګه عملي شي.
د امریکا د مرستو کمېدو د افغانیو ارزښت کم کړی و طالبانو د ډالرو پر لوړېدو سخت محدودیتونه لګولي دي.
ځیني شنونکي وايي، که اقتصادي وضعیت نور هم خراب شي؛ طالبان به د حکومت کولو توان لا نور پسې له لاسه ورکړي.
د نړۍوالو مرستو کمښت افغانستان یو ځل بیا له یوه ستر ناورین سره مخ کړی.
کارپوهان ټینګار کوي، چې نړۍواله ټولنه باید داسې لارې پیدا کړي؛ څو د افغانستان له خلکو ملاتړ وکړي، پرته له دې چې طالبان ترې ګټه واخلي.