د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان بانک رییس په رویسه کې د سایبري امنیت نړیوال کانفرانس کې د خپلې وینا پر مهال ویلي، چې دغه بانک د سایبري امنیت په برخه کې نړیوال میعارونه تعقیبوي او د عصري ټیکنالوژۍ په کارولو سره یې د افغانستان د مالي سکتور خوندیتوب پیاوړی کړی دی.
د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان بانک مشر څلور ورځې وړاندې د سایبري امنیت نړیوال کانفرانس کې د ګډون لپاره روسیې ته تللی.
د افغانستان بانک د یوې خبرپاڼې په خبرولو سره ویلي، چې نور احمد اغا د روسیې په یکاترینبورګ ښار کې د سایبري امنیت نړیوال کنفرانس کې کې د ګډون پر مهال په خپله وینا کې د افغانستان د مالي سکتور د امنیتي تدابیرو، د معلوماتي سیستمونو د ساتنې او د سایبري ګواښونو د مدریت په اړه خبرې کړې.
د افغانستان بانک دغه پلاوي د سایبري امنیت نړیوال کنفرانس د تخنیکي غونډو پر مهال د همکاریو پراخولو، د سایبري امنیت د نویو ټکنالوژیو د تبادلې او د بانکوالۍ ډیجټلي حل لارو د ودې په موخه د ایران د مرکزي بانک له رییس او یو نورو هېوادونو د مرکزي بانکونو او مالي ادارو له مسولینو سره هم کتلي دي.
د روسیې په یکاترینبورګ ښار کې د سایبري امنیت نړیوال کنفرانس کې د نړۍ د مخکښو مالي بنسټونو، مرکزي بانکونو او د ټکنالوژۍ د متخصصینو په کوربه توب د مالي سکتور لپاره د سایبري امنیت، ډیجټلي ټکنالوژۍ او د بانکوالۍ سیسټمونو د خوندییتوب پر موضوعاتو خبرې کیږي.
طالبان په داسې حال کې د سایبري امنیت په نړیوال کنفرانس کې ګډون کوي، چې څه موده وړاندې یوې ناڅرګنده ډلې په یوې بې سارې پېښه کې د طالبانو پر استخباراتي او اطلاعاتي شبکې سایبري برید وکړ او د دغې ډلې د ۲۱ وزارت خونو او خپلواکو ریاستونو اسناد یې په انترنېت کې خپاره کړل.
د ایران د بشري حقونو سازمان په خپل کلني راپور کې ویلي، چې د ۲۰۲۴ کال په اوږدو کې د ایران حکومت لږ تر لږه ۸۰ افغان وګړي په دار ځړولي دي. دغه سازمان وايي، چې په ۲۰۲۳ کال کې د اعدام شویو افغانانو د شمېر پرتله درې برابره زیاتوالی راغلی.
د ایران بشري حقونو سازمان د راپور له مخې، په «۲۰۲۳ کال کې ۲۵ افغانان او په ۲۰۲۲ کال کې ۱۶ افغانان» په ایران کې اعدام شوي وو.
د ایران د بشري حقونو سازمان چې دفتر یې په ناروې کې دی ویلي، چې ایران د افغان وګړو پر ضد خپلو له «توپیري چلند» ډکو تګلارو ته زور ورکړی او د هغوی ځورونه یې زیاته کړې ده.
پر اعدام شویو افغانانو تورونه
ایراني چارواکو افغان وګړي د بېلابېلو تورونو پر بنسټ اعدام کړي دي. راپور ښيي یو افغان چې له رواني ناروغۍ کړېده، د «محاربه، بغی او افساد فیالارض» یا په ځمکه کې د فساد خپرولو په تور اعدام شوی.
همداراز ۹ تنه افغانان د جنسي تیریو په تور، ۳۹ نور د مخدره توکو د قاچاق په تړاو او ۳۱ افغانان د وژنو په قضیو کې د ښکېلتیا له امله اعدام شوي دي.
سربېره پردې سازمان وایي، چې «۲۴ اعدام شوي افغانان هویت په سمه توګه نه دی په ډاګه شوی او یوازې د دوی د نومونو یادونه شوې ده.
راپور زیاتوي چې یو افغان وګړی په علني توګه د خلکو په مخ کې په دار ځړول شوی دی.
د معلوماتو له مخې، افغان وګړي د ایران د ۱۵ ولایتونو په زندانونو کې اعدام شوي چې ۳۱ اعدامونه یوازې د البرز/تهران په زندانونو کې ترسره شوي دي.
د ایران بشري حقونو سازمان د راپور پر بنسټ یوازې د شپږو افغانانو د اعدام خبرونه په رسمي ډول اعلان شوي دي.
د طالبانو تر واکمنۍ وروسته په ایران کې د افغانانو د اعدامونو زیاتوالی
د ایران د بشري حقونو سازمان ویلي، چې افغانان په ایران کې د اعدام شویو غیر ایراني وګړو تر ټولو لوی شمېر جوړوي.
راپور ښيي چې د ۲۰۲۱ کال د سبټمبر تر میاشتې پورې په ایران کې د افغان وګړو د اعدام کوم راپور نه و، خو په تېرو ۳۵ ورځو کې ۵ افغانان اعدام شول.
دغه سازمان ۲۰۲۱ د اکټوبر میاشت کې خبرداری ورکړی و، چې د طالبانو د واک ته رسېدو له امله د افغان وګړو د اعدام خطر زیات شوی دی.
واک ته د طالبانو له بیا رسېدو وروسته، په ایران کې د افغانانو د اعدام لړۍ تر بل هر وخته چټکه شوې ده.
راپور زیاتوي، چې ایراني چارواکي د افغان وګړو په دار د ځړولو رسمي اعلان نه کوي او ډېری افغان زندانیان په یاد هېواد کې نه د کورنۍ غړي لري او نه هم قانوني وکیلان، څو د دوی قضیې مخ ته یوسي.
سازمان ټینګار کړی چې د اعدام شویو ریښتینې شمېرې ښايي له ثبت شویو هغو څخه لوړې وي.
په دې ترڅ کې، د طالبانو د سترې محکمې اداري مرستیال عبدالمالک حقاني د یوې پلاوي په مشرۍ ایران ته سفر کړی او له ایراني چارواکو یې غوښتنه کړې وه، چې د افغان زندانیانو لېسټ ورته ور وسپاري.
حقاني له ایراني چارواکو غوښتي وو، چې «د اسلامي ورورلۍ» له مخې دې د افغان زندانیانو پر وړاندې نرمي وکړي او د اعدام پر ځای دې بدیلې لارې ولټوي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو له کاناډایي - امریکایي خبریالې کاټرین هاریج سره په یوه ځانګړې مرکه کې په افغانستان کې د ترهګرو ډلو د فعالیتونو په اړه خبرداری ورکړ او د طالبانو لهخوا پر دغه هیواد د بشپړ واک خبره یې تر پوښتنې لاندې راوستې.
په افغانستان کې د القاعدې او داعش د شتون په تړاو د اندیښنو په اړه د پوښتنې په ځواب کې، روبیو وویل: «کله چې په یوه سیمه کې چې حکومت د یوې سیمې بشپړ کنټرول ولري او رامنځته شوې شخړې مهار نه شي کړای، نو داسې وضعیت نوروډلو ته ښه فرصت رامنځته کوي.»
په هغه مرکه کې چې د جمعې په ورځ خپره شوه، هغه دا هم وویل چې د اوسني وضعیت او لس کاله مخکې وضعیت ترمنځ توپیر دا دی چې امریکایي ځواکونه د ترهګرو ډلو د په نښه کولو لپاره په سیمه کې نه شته.
د امریکا د بهرنیو چارو وزیر وویل چې طالبانو په ځینو برخو کې همکاري کړې، چیرې چې دوی ته ویل شوي چې د افغانستان په ځینو برخو کې د داعش ډله او القاعدې وڅاري.
خو مارکو روبیو ټینګار وکړ، چې طالبانو په ځینو ورته قضیو کې ډېره همکاري نه ده کړې.
روبیو وویل، چې هغه به د سیمې اوسنی وضعیت د سبتمبر ۱۱مې له بریدونو مخکې سره نه پرتله کوي، خو وايي اوسنی وضعیت هم بشپړ ډاډمن نه دی.
د امریکا د بهرنیو چارو وزیر ټینګار وکړ، چې د ترهګرو ډلو د زیاتوالي په اړه اندیښنې یوازې افغانستان پورې محدودې نه دي، او د سوریې په اړه هم جدي اندیښنې موجودي دي.
روبیو زیاته کړه، چې ډیری خلک خوښ دي چې بشارالاسد نور په سوریه کې په واک کې نه دی، خو دا چې اوس مهال د سوریې په زندانونو کې د داعش شاوخوا ۸۰۰۰ غړي بندیان دي.
هغه خبرداری ورکړ، چې که سیمه ییزې بې ثباتۍ د دوی د خوشې کېدو لامل شي، نو یوه لویه ننګونه به رامنځته شي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزیر وویل چې ترهګرې ډلې په دوامداره توګه هڅه کوي، چې د حکومت له کنټرول څخه بهر سیمو کې ځانونه ځای پر ځای کړي ترڅو له هغه ځایه د سیمې د بې ثباته کولو پلان جوړ کړي.
د افغانستان د مخکني جمهوري حکومت لومړي مرستیال امرالله صالح د جمعې په ورځ د (کب دریمه) په خپله اېکس پاڼه لیکلي، چې د طالبانو تر منځ داخلي اختلافات دومره زیات شوي، چې د دغې ډلې په امنیتي جوړښت کې یې مهم بدلونونه رامنځته کړي.
د امرالله صالح د معلوماتو له مخې، د طالبانو مشر ملا هبتالله د کابل د ډېپلوماټیکو ودانیو د ساتنې مسوولیت له حقاني شبکې اخیستی او د طالبانو د استخباراتو عمومي ریاست (GDI) ته یې سپارلی دی.
دغه پریکړه د طالبانو کندهار مېشتي مشر کړې، چې په کابل کې د دغې ډلې له کابینې سره یې د ژور اختلاف ښکارندویي کوي.
ویل کېږي چې هبتالله د استخباراتي ادارې پر فعالیتونو ډېر کنټرول لري او دغه بدلون د حقاني شبکې د نفوذ کمولو لپاره یو هم ګام بلل کېږي.
تر دې وړاندې افغانستان انټرنشل په خپل یوه ځانګړي راپور کې موندلې وه، چې د ملا هبتالله او حقاني شبکې ترمنځ پر امنیتي مسایلو سخت اختلافات رامنځته شوي.
په دغو ناندریو کې یو هم د طالبانو د مشر له لوري له کابل څخه کندهار ته د «بدري ۳۱۳» ځانګړې قطعي لېږد بلل شوی دی.
ملا هبت الله غواړي چې د حقاني شبکې تر مشرۍ لاندې د دغه ځانګړي ځواک ځنې تجهیزات او کندهار ته ولېږدوي او دغه پوځي قطعه تر ځانته نږدې تر خپل سیوري لاندې وساتي.
افغانستان انټرنشنل ته سرچینو په یاد راپور کې ویلي وو، چې د طالبانو مشر وار دمخه د «بدري» ځواک قوماندان حافظ عزیز الدین حقاني چې د دغه ډلې د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني ورور دی هم له دندې ګوښه کړی دی.
د کندهار او کابل ترمنځ ژور اختلافات
دغه بدلون د طالبانو په لیکو کې د لا پراخې سیالۍ برخه ده، چې پر کابل واکمن طالبان او په ځانګړي توګه د حقاني ډله په کې مخ په کمزوري کیدو ښکاري.
د طالبانو د مشرانو ترمنځ اختلافات د فساد، د ځمکو غصب، د ګټورو قراردادونو او داخلي سیالیو له امله ورځ تر بلې زیاتېږي.
ځینې کارپوهان دغه بدلون د هبتالله له خوا د کابل د سیالو ډلو د منزوي کولو او د خپلې واکمنۍ د پیاوړتیا هڅه بولي.
یو له هغو مسایلو چې د طالبانو په لیکو کې د ژور اختلاف ښکارندویي کوي، د هبتالله د مستقیمو امرونو نادیده ګڼل دي.
صالح ادعا کوي چې هبتالله خپلو چارواکو ته امر کړی و چې له رسنیو سره تصویري مرکې ونه کړي، خو د طالبانو نږدې وزیرانو دا امر له پامه غورځولی او د نفوذ ترلاسه کولو لپاره یې له رسنیو سره اړیکې زیاتې کړې دي.
هغه زیاتوي، دا وضعیت ښيي چې د طالبانو مشر پر خپل حکومت دومره کنټرول نه لري لکه څرنګه چې ادعا کېږي.
امرالله صالح د طالبانو د پوځ لوی درستیز فصیح الدین فطرت هغه څرګندونې هم غندلې، چې ګني تر دوی وروسته افغانستان به نه وي.
دا څرګندونې د سیاسي شنوونکو له نظره د طالبانو په دننه کې د ژورو اختلافاتو یوه بېلګه ده چې ښايي د افغانستان پر سیاسي ثبات او امنیتي وضعیت منفي اغېز ولري.
شنوونکي باور لري، چې د طالبانو استخباراتو ته د ډېپلوماتیکو ودانیو د امنیت لېږد د طالبانو ترمنځ روان داخلي کړکېچونه او سیالۍ لا نورې جدي کولی شي.
دغه کار ښايي د طالبانو د مختلفو ډلو ترمنځ شخړې زیاتې کړي، چې د کابل او نورو ښارونو پر امنیت به منفي اغېز وکړي.
طالبانو چې ځان یې یوه متحده ډله ښودله، اوس له ژورو اختلافاتو سره مخ دي او که ننګوونې همداسې دوام وکړي، ښايي د دوی پر وړاندې شته ګواښونه په نږدې راتلونکي کې لا پسې ډېر شي.
شنوونکي لا ان باو لري چې دغه اختلافات د طالبانو د پاشل کیدو او واکمنۍ د پای لپاره د خطر زرغون څراغونه دي.
جاپان د طالبانو له حکومت غوښتي، چې بشري حقونو درناوی وکړي او افغانستان کې ټولګډونه حکومت جوړ کړي. دغه غوښتنه د جاپان د حکومت له لوري دغه هېواد ته د طالبانو د یوه لوړپوړي پلاوی د سفر پر مهال په یوې ګډه ناسته کې مطرح شوې ده.
د نپون بنسټ چې په توکیو کې یو نادولتي بنسټ دی، فرانس پرېس اژانس ته ویلي چې «یو شمېر» لوړپوړي طالب چارواکي د دغه بنسټ په بلنه جاپان ته تللي او د معلوماتو له مخې چې دغه سفر به یوه اوونۍ دوام وکړي.
دا لومړی ځل دی چې د طالبانو د واکمنۍ له بیا پیل ۲۰۲۱ کال وروسته د دوی استازي جاپان ته سفر کوي.
د جاپان د بهرنیو چارو وزارت د منځني ختیځ او افریقا د چارو مشر توشیهیده اندو د سې شنبې په ورځ د طالبانو د یوه لوړپوړي استازي سره لیدنه کړې.
د دې وزارت یوه چارواکي فرانس پریس ته ویلي، چې ښاغلي اندو په دې ناسته کې طالبان هڅولي چې د بشري حقونو درناوی وکړي او یو ټولګډونه سیاسي بهیر رامنځته کړي.
طالبانو په افغانستان کې سخت قوانین وضع کړي چې د دغه ډلې توندلاري په ډاګه کوي.
دغې ډلې د سیاسي ګوندو پر فعالیتونو، د نجونو پر زده کړو، د ښځو پر کار، بیان ازادۍ او ګڼو برخو کې سخت بندیزونه لګولي دي.
دغې ډلې د خپلې پخوانۍ واکمنۍ په څېر یو ځل بیا صحرایي محکمو ته دوام ورکړی او په دورو د وهلو تر څنګ د اعدام سزاوې هم خلکو ته ورکوي.
پر دې سربېره ښځې له تعلیم، کار، او ګڼو عامه ځایونو ته له تلو منع شوې دي چې ملګرو ملتونو دا چاره «د جنسیتي اپارټایډ» په نوم یاده کړې.
د جاپان د بهرنیو چارو وزارت د هغه طالب چارواکي نوم نه دی افشا کړی چې له اندو سره یې لیدلي، خو د طالبانو د اقتصاد وزارت مرستیال عبدالطیف نظري په ډاګه کړې چې د هغه په کډون یو شمېر نور طالبان جاپان ته رسیدلي دي.
لا تر اوسه پورې د دغه سفر د بېلابېلو برخو جزیات نه دي رسنیز شوي او د طالبانو په ګډون جاپان یې هم په تړاو بشپړ جزیات نه دي خپاره کړي دي.
د طالبانو حکومت پرله پسې ګاونډیو او سیمهییزو هېوادونو ته، لکه د منځنۍ اسیا هېوادونو، روسیې او چین ته سفرونه ترسره کوي.
په دې وروستیو کې د ایران د بهرنیو چارو وزیر عباس عراقچي هم افغانستان ته تللی و ؛خو بیا له بل ګاونډي پاکستان سره د طالبانو اړیکې تر بل هر وخته ترینګلې ښکاري.
یوه افغان سوداګر میرویس عزیزي د (کب دویمه) ویلي، چې د سرطان ناروغۍ د درملنې روغتون په ګډون یې په کابل کې د یوه لوی روغتیایي ښارګوټي د جوړولو تابیا کړې. نوموړي دغه روغتیايي ښارګوټی د خپلې لور «فرشته عزیزي» په نوم کړی، چې د سرطان په ناروغۍ تېر کال مړه شوې وه.
دغه افغان سوداګر، چې کابل ته یې یو ورځنی سفر درلود په همدې تړاو یوې غونډه کې د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر تر څنګ د یو شمېر لوړ پوړو طالبانو سره یو ځای رسنیو ته راښکاره شو.
میرویس عزیزي ویلي چې د ده لوري جوړیدونکی روغتیایي ښارګوتی به د ۵۰۰ میلیونه ډالرو په ارزښت جوړ شي چې د سرطان ناروغۍ ۴۰۰سوه بستریز روغتون به هم په کې شامل وي. هغه زیاته کړې چې په دغه روغتیايي ښارګوټي کې به ۲۰۰سوه بستریز زېږنتون، د لس زرو یتیمو ماشومانو پالنځای، ښوونځی، طبي پوهنتون، د نرسنګ او قابله ګۍ ښوونځی، د زده کړیالانو د استوګنې لپاره لیلیه او د ډاکټرانو په ګډون د استادانو لپاره به یې د اوسیدو کمپلېکس هم په دغه پروژه کې شامل وي.
د دغه افغان سوداګر په خبره، دغه روغتیايي ښارګوټي به د کابل ښار اړوند اتمه ناحیه کې په ۳۵۰ جریبه ځمکه کې جوړ شي او نوم به یې د ده د لور «فرشته عزیزي طبي ښارګوټي» په نامه وي چې د سرطان د ناروغۍ له کبله تېر کال مړه شوې ده.
میرویس عزیزي همدا راز په یاده غونډه کې خپله یوه پخوانۍ ژمنه بیا تازه کړې، چې له مخې یې غواړي په راتلونکو پنځه کلونو کې د افغانستان دننه د انرژۍ د تولید د سکټور په برخه کې «لس میلیارده» ډالره پانګونه وکړي.
د هغه په وینا؛ د دې پروژې په لومړۍ برخه کې به د کابل ښار لپاره د ۲۰۰سوه میګاواټه لمریزې برېښنا د جوړیدو پلان لري چې په وینا یې د «کب په دریمه» نن د جمعې په ورځ به پیل شي او په راتلوکو اتو میاشتو کې به بشپړه شي.
د عزیزي ګروپ مشر وايي، پلان لري چې په راتلونکو پنځو کلونو کې د دغه پروژې په بشپړیدو سره د هېواد په بېلابېلو ولایتونو کې د برېښنا د تولید لسګونه مرکزونه جوړ کړي چې د شاوخوا «لس زره» میګاواټه برېښنا د تولید ظرفیت به ولري.
افغانستان یو له هغو هېوادونو ګڼل کېږي چې د سرطان ناروغۍ تر څنګ د بېلابېلو ناروغیو لپاره ځانګړي روغتونونه نه لري او په روغتیايي برخه کې افغانان له ګڼو ستونزو سره مخ دي.
کارپوهان باور لري که رښتیا هم دغه پروژه عملي شي؛ نو د هېواد په روغتیايي سکټور کې به د پام وړ بدلون رامنځته کړي او د ناروغانو لپاره به د درملنې غوره زېری وي.
همدا راز په کور دننه د برېښنا د تولید په برخه کې لویې ستونزې سره مخ دی او همدا اوس د کابل په کډون په بېلابېلو ولایتونو کې له ازبکستان او ترکمنستان هېواد له وارداتي برېښنا څخه ګټه اخیستل کېږي.
که څه هم په کور دننه د لمریزې برېښنا او اوبو بندونو جوړیدو پراخ فرصتونه شته؛ خو دې برخې ته نه هم پخوانیو حکومت او نه هم پر افغانستان اوسنیو واکمنو چندان پاملرنه نه ده کړې.
میرویس عزیزي تر دې مخکې د هرات له زلزله ځپلو سره هم مرستې کړې وې او هغه مهال یې هم د لس میلیارده ډالرو د پانګونې یادونه کړې وه.
که څه هم په خواله رسنیو کې یو شمېر افغانان د میرویس عزیزي دغو ژمنو ته د شک په سترګه ګوري ؛خو وبه لیدل شي چې نوموړی دا ځل د دغو ژمنو عملي کولو کې څومره ثابت پاتې کېږي.
