د افغانستان لپاره د امریکا پخواني استازي زلمي خلیلزاد له طالبانو او پاکستان وغوښتل چې سرحدي نښتې پای ته ورسوي او د ډېپلوماسۍ لاره تعقیب کړي. هغه په وروستیو نښتو کې د ملکي وګړو مرګ ژوبلې او د نورو بې ځایه کېدو ته په اشارې وویل چې د دې وضعیت دوام د دواړو خواوو په ګټه نه دی.
د تورخم دروازې له تړلو وروسته، د طالبانو او پاکستاني سرحدي ځواکونو ترمنځ له څو ورځو راهیسې وسله والې نښتې روانې دي.
دغو نښتو کې تر اوسه پورې دواړو غاړو ته پوځي او ملکي تلفات اوښتي دي.
زلمي خلیلزاد د سې شنبې په ورځ پر خپل اېکس خبرداری ورکړ، چې د دې کړکېچونو دوام د دواړو خواوو په ګټه نه دی. هغه وويل: « ډيپلوماسي يو غوره انتخاب دی».
د تورخم د بیا پرانیستلو لپاره د دواړو خواوو د استازو ترمنځ خبرې بې پایلې وې.
د طالبانو او پاکستان لوړ پوړي چارواکي د تورخم پر نښتو چوپ پاتې دي.
اقتصادي زیان
خلیلزاد د تورخم د تړلو اقتصادي پایلو ته په اشارې سره وویل چې د دواړو هېوادونو سوداګرو په ملیونونو ډالر زیان لیدلی دی.
هغه ټینګار وکړ چې د افغانستان، پاکستان او منځنۍ اسیا ترمنځ سوداګریزه او اقتصادي همکاري به ټولو ته ګټه ورسوي.
افغانستان د جنوبي اسیا او مرکزي اسیا ترمنځ یوه مهمه ټرانزیټي لاره ده.
پاکستان هم په دې وروستیو میاشتو کې هڅه کړې چې له منځنۍ اسیا سره خپلې سوداګریزې اړیکې پراخې کړي، خو د دواړو هېوادونو ترمنځ ټرانزیټي لارې تل له تاوتریخوالي او شخړو ډکې وي.
خلیلزاد همدارنګه له دواړو خواوو وغوښتل چې د یو بل پر ضد د خپلې خاورې د کارولو د مخنیوي په اړه یوې موافقې ته ورسیږي.
طالبان پر پاکستان تور لګوي چې داعش ته پناه ورکوي او د دوی نظامي او مالي ملاتړ کوي.
طالب چارواکي ادعا کوي، چې په افغانستان کې د داعش د بریدونو لویه برخه له بهره تنظیم کیږي، چې دوی یې اشاره پاکستان ته کوي.
ځینو طالب چارواکو دا ادعا کړې چې د داعش اډې او روزنیز مرکزونه د پاکستان په بلوچستان کې موقعیت لري.
برعکس، پاکستان پر افغان طالبانو تور لګوي چې د تحریک طالبان پاکستان (ټي ټي پي) ملاتړ کوي او دوی ته یې پناه ورکړې ده.
پاکستاني چارواکي وايي چې طالبانو د پاکستان پر ضد د افغان خاورې د کارولو د مخنیوي لپاره د اسلام اباد غوښتنې له پامه غورځولې دي. طالبان د پاکستان دا تورونه ردوي.
خو زلمي خلیلزاد ټینګار وکړ: « دواړې خواوې باید په یوه داسې تړون تمرکز وکړي چې د دوی له خاورې څخه د یو بل د امنیت ګواښلو لپاره د کار اخیستو اجازه ورنه کړي».
دا غونډه چې د جرمني د بهرنیو چارو وزارت تنظیم کړې وه، د افغان مدني ټولنې استازي، د بشري حقونو فعالان او نړیوال شریکان یې سره راټول کړل چې د طالبانو د ښځضد پالیسیو په اړه بحث وکړي.
د جرمني د بهرنیو چارو وزیرې انالېنا بیربوک په خپله کلیدي وینا کې د طالبانو نوي فرمان ته اشاره وکړه چې له مخې یې د کورونو د احاطې او پخلنځي شاوخوا دیوالونه باید هیڅ کړکۍ ونه لري.
هغې وویل، « طالبان د افغان ټولنې ۵۰ سلنه نفوس ته یو ټولنیز زندان جوړوي، یوازې د دې لپاره چې دوی ښځې دي».
په دې غونډه کې افغان ښځو ته موقع ورکړل شوه، چې خپلې کیسې له نړیوالو سره شریکې کړي.
د بشري حقونو وکیلانې، ژورنالېستانې، ښوونکې او ډاکترانې او هغه ښځې چې د طالبانو له خوا له عامه ژونده ایستل شوې دي، په دغو بحثونو کې شاملې وې.
بیربوک ټینګار وکړ چې جرمني افغان ښځې نهدي هیرې کړې او دا چې نړۍ به د دوی درد ته پاملرنه کوي. هغې وویل، جرمني به له طالبانو سره همکاري ونه کړي، خو بشري مرستې به دوام لري.
طالبان به ځواب وايي
جرمني له استرالیا، کاناډا او هالنډ سره یو ځای د ۲۰۲۴ کال په سپټمبر کې یوه نړیواله حقوقي هڅه پیل کړه چې طالبان له ښځو سره د تبعیض د هرې بڼې له منځه وړو کنوانسیون ته ځواب ویونکي وګرځوي.
بیربوک د هغو نړیوالو حقوقي ګامونو یادونه وکړه چې تر اوسه پورته شوي.
هغې د یوه افغان ډيپلوماټ د خبرو پخلی وکړ، چې دا د فرهنګي تفاوتونو یا دودونو مساله نهده. دا د انسانانو د یوځای ژوند کولو اساسي اصول دي».
بیربوک دا هم روښانه کړه چې هیڅ هېواد د ښځو د حقونو له کمزوري کېدو خوندي نهدی. هغې وویل چې حتاپه جرمني کې د ښځو حضور په پارلمان کې ۲۰ کاله شاته تللی.
هغې زیاته کړه، « د ښځو حقونه د ټولنې د حالت معیار دی. که موږ د افغانستان په څېر د بشري حقونو تر ټولو شدیدې سرغړونې له پامه وغورځوو، نو دا نورمال ګرځوو».
هغې زیاته کړه، « طالبان په ښکاره د ټولنې نیمایي برخه، یوازې د ښځو د ښځمنتیا له امله، د یو ټولنیز زندان په څېر جوړولو بوخت دي. د تیارو او چوپتیا، د یوازیتوب او ظلم یو زندان.یو زندان چې باید د نړۍ له سترګو پټ وساتل شي، موږ ښايي دا اصطلاحات وکاروو، ټولنیز محوه کول، د بشریت پر ضد جرمونه، جنسیتي ځورونه یا لکه څنګه چې ډېر خلک ورته د جندر اپارتاید وايي، خو حقیقت دا دی چې هېڅ یوه اصطلاح د دې جرمونو شدت نه شي څرګندولی».
طالبان یې غلې کوي، خو موږ د افغان ښځو غږ اورو
هغې وویل، « طالبان غواړي د ښځو غږونه خاموش کړي، خو موږ به یې واورو».
بېربوک د تیر کال په جولای کې د طالبانو د امر بالمعروف او نهی عن المنکر تر نوم لاندې محدودیتونو ته اشاره وکړه، چې د ښځو د عامه غږ اورېدل یې منع کړل او همدا میاشت یې یوه ښځینه راډیو بېګم وتړله.
هغې وویل، طالبان یو په بل پسې ښځې له ټولنې حذف کوي، خو زیاته یې کړه، چې جرمنی افغان ښځې نه هېروي.
بېربوک په خپلو خبرو کې زیاته کړه، چې جرمنی لا هم افغانانو ته بشري مرستې ورکوي، خو« له طالبانو سره له همکارۍ پرته، بلکې د نړیوالو مؤسساتو له لارې».
هغې جرمني ته تر خطر لاندې افغانانو د انتقال په اړه وویل، چې ځینې جرمنیان یې هم مخالفت کوي، خو ددې په باور دا سم کار دی او « دا یوازې د هغو خلکو د خوندي کولو خبره نه ده چې طالبان یې ځوروي، بلکې د جرمني د امنیت له پلوه هم مهمه ده».
هغې زیاته کړه، « ځکه موږ باید روښانه کړو چې د طالبانو رژیم خپل خلک وېروي او د ټولنې نیمایي برخه یې غلې کړې، موږ باید دا هم روښانه کړو چې دا رژیم نورو ته هم یو ګواښ دی ځکه موږ د دې خلکو او د نړۍ د امنیت، دواړو مسوولیت لرو، ځکه بشریت نهشي وېشل کېدای».
په ورته وخت کې بېربوک دا هم وویل، چې طالبان قانوني ځواب ویلو ته حاضرول یو اوږد او پېچلی بهیر دی، خو له سوریې سره د پرتلنې په رڼا کې یې زیاته کړه، چې صبر او مقاومت پایله ور کوي.
هغې وویل، چې دوی به پر طالبانو خپل ټول فشارونه وکاروي، چې یوه ورځ رڼا بېرته راشي او د ملیونونو افغانانو چوپ شوي غږونه د هرات، کندهار او کابل په کوڅو کې یو ځل بیا واورېدل شي او افغانې ښځې او نجونې بالاخره ازادې شي.
غونډه د نړیوالې همغږۍ په غږ سره پای ته ورسېده، په داسې حال کې چې نړۍ د مارچ اتمې یا د ښځو نړیوالې ورځې نمانځلو ته چمتو کېږي.
