یونسکو په افغانستان کې د ښځو حقونو او ازادۍ پر ټینګښت ټینګار کړی دی
د ملګرو ملتونو تعلیمي او کلتوري څانګې (یونسکو) د مارچ د اتمې د ښځو د نړۍوالې ورځې په مناسبت د افغان ښځو او نجونو د غږ پورته کولو او د هغوی د حقونو او ازادۍ پر ټینګښت ټینګار کړی دی.
د ملګرو ملتونو تعلیمي او کلتوري څانګې (یونسکو) د مارچ د اتمې د ښځو د نړۍوالې ورځې په مناسبت د افغان ښځو او نجونو د غږ پورته کولو او د هغوی د حقونو او ازادۍ پر ټینګښت ټینګار کړی دی.
دغه بنسټ پر اېکس پاڼه کاږلي، چې یونسکو د افغان نجونو او ښځو غږ اوچتوي او د هغوی د حقونو د بېرته ترلاسه کولو غوښتنه کوي.
د ښځو نړۍواله ورځ نن داسې مهال لمانځل کېږي، چې نږدې څلور کاله کېږي په افغانستان کې طالبانو د افغان مېرمنو بنسټیز حقونه تر پښو لاندې کړي دي.
طالبانو په افغانستان کې د واک ترلاسه کولو وروسته پر ښځو یو لړ بندېزونو راوستل، نجونې یې له زدهکړو محرومې کړې او ښځې یې له سیاسي ګډون او ان په ځینو مواردو کې له اقتصادي فعالیتونو هم منع کړې، پر نجونو یې د شپږم ټولګي پورته د ښونځیو او پوهنتونونو ټولې دروازې تړلې او د دوی ژوند یې په یوه سرخلاصي زندان کې د بندي په څېر کړ.
طالبانو ښځې او نجونې له محرم پرته له تګ راتګ، په عامه ځایونو کې په لوړ غږ غږېدل، پارکونو، حمامونو، د وېښتانو او ښکلا سالونونو او تفریحي مرکزونو ته له تګه هم منع کړې دي.
د پرځېدلي جمهوري نظام پر مهال د بلخ پخواني والي عطا محمد نور ویلي، طالبانو د خپلې واکمنۍ له پیل راهیسې پر ښځو ظالمانه بندیزونه لګولي او هیله لري چې د دغه ډلې د واکمنۍ په ړنګېدو سره به ښځې بېرته خپل حقونه ترلاسه کړي.
هغه د (کب ۱۷مه) پر اېکس پاڼه لیکلي، چې طالبانو د خپلو سختدریځو افکارو له مخې ښځې له خپلو بنسټیزو او اسلامي حقونو څخه منع کړې دي.
د بلخ پخوانی والي وایي، د طالبانو د واکمنۍ راهیسې تر ټولو ډېر کړاوونه او ستونزې افغان ښځو ګاللي.
عطا محمد نور زیاته کړې: « که څه هم په تېرو درېیو کلونو کې ښځې له کار او زدهکړو منع شوي؛ خو د طالبانو د واکمنۍ پر ضد یې د هېواد دننه او بهر خپل غږ پورته کړی، چې دا کار یې د ستاینې وړ دی».
د نوموړي په خبره، د ښځو له لوري ترسره کېدونکې مبارزه د طالبانو د ټوپکو پر وړاندې د دوی د زړورتیا او ودرېدو څرګندونه کوي.
د بلخ پخوانی والي ټینګار کوي، چې ښځې د اسلامي اصولو له مخې د زدهکړې او کار تر څنګ په بېلابېلو برخو کې د فعالیتونو حق لري.
د بلخ والي دا څرګندونې داسې مهال کوي، چې نن شنبه د (مارچ ۹مه) نېټه د ښځو د نړۍوالې ورځې په توګه نمانځل کېږي.
د دغه ورځې په مناسبت ډېری افغان سیاستوالو په افغانستان کې د طالبانو له لوري پر ښځو روان بندیزونه غندلي او دا یې د دغې ډلې د ظالمانه او سختدریځو افکارو زېږنده بللې.
یو شمېر ښځو افغانستان انټرنشنل ته په لېږل شویو پېغامونو کې ویلي، چې دوی د طالبانو د بندیزونو پر ضد مبارزه کوي او په دې برخه کې باید نړۍوال هم همکاري وکړي.
د بښنې نړۍوال سازمان تازه په تېرو څه باندې درېیو کلونو کې د طالبانو له لوري پر ښځو د روانو بندیزونو په تړاو اندېښنه څرګنده کړې او ادعا یې کړې، چې نړۍواله ټولنه د افغان ښځو روان ناورین ته چندان پاملرنه نه ده کړې.
یاد سازمان نیوکه کړې، چې د طالبانو پر ضد د افغان ښځو مبارزه له پامه غورځول شوې او په نړۍواله کچه د سیاسي ارادې د نشتوالي له کبله دغه مبارزې لا تر اوسه بریالۍ شوې نه دي.
د طالبانو د مشر ملاهبت الله د فرمانونو له مخې، افغان نجونې له شپږم ټولګي پورته ښوونځیو ته د تګ اجازه نه لري او پرې یې د پوهنتونونو دروازې هم بندې کړې دي.
همدا راز یې د ښځو د کار کچه هم کمه کړې او ان په روغتیایي برخه کې یې هم پر ښځینه ډاکټرانو بندیزونه لګولي دي.
د جرمونو نړۍوالې محکمې د یو څارنوال له لوري پر ښځو او نجونو د بندیزونو له کبله د ملاهبت الله د محاکمه کېدو او نیول کېدو غوښتنه هم شوې ده.
ګلف نیوز د جرمني رسنیو له حوالې خبر ورکړی، چې یو ۲۶ کلن افغان د جمعې په ورځ ماګدیبورګ ښار کې هغه مهال پولیسو په ډزو ووېشت چې دوی ته یې د چړې پر مټ د مرګ ګواښ وکړ.
پولیسو زیاته کړې، پېښه هغه مهال رامنځته شوه چې یاد افغان وګړي خپل یو جرمنی همزولی د ماګدیبورګ د شوینبیک سیمې یوه استوګنځي ته وروغوښت او په مرګ یې وګواښه.
پولیسو ویلي، دغه کس دوی ته هم د مرګ ګواښ وکړ چې په ځواب کې دوی پرې ډزې کړې دي.
پولیسو لا تراوسه د دغو دوو تنو د شخړې د لامل په تړاو څه ندي ویلي؛ خو په وینا یې یاد افغان وګړي د ژورو ټپونو له امله په روغتون کې ساه ورکړې ده.
د جرمني د ختیځ ایالت سیکسوني انالټ پولیسو په یوه خبرپاڼه کې ویلي، چې د پېښې په اړه یې څېړنې پیل کړې او ژر به د پېښې اصلي لامل په ډاګه کړي.
دا لومړی ځل نه دی، چې په جرمني رسنیو کې د افغان وګړو د جرمنو په تړاو خبرونه خپرېږي؛ بلکې تېره میاشت هم یوه افغان کډوال د المان په مونیخ ښار کې پر خلکو موټر وخېژاوه، چې له امله یې له ۳۰ زیات کسان ټپیان شول.
دغه افغان وګړی د ۲۰۱۶کال په وروستیو کې د بې سرپرسته ماشوم په توګه جرمني ته تللی و.
د ده د پناه غوښتنه رد شوه او د جرمني حکومت یې د اېستلو پرېکړه کړې وه؛ خو د ۲۰۲۱ کال په اکټوبر کې د افغانستان د سیاسي وضعیت د بدلون له امله د مونیخ چارواکو ورته د استوګنې اجازه ورکړه.
د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر وايي، د مهسا په مستعار نوم یوه ځوانه افغانه نجلۍ د طالبانو له سختو محدودیتونو سره، سره په انلاین ډول خپلو زدهکړو ته دوام ورکړی او په یوه مرستندویه اداره کې دنده هم کوي.
مهسا چې شل کلنه ده وايي: «زدهکړې زموږ لپاره د برابرۍ او ازادۍ معنا لري. که زدهکړې ونه لرو، راتلونکی نه لرو».
مهسا د هرات ده؛ خو د ماشوموالي پر مهال یې له کورنۍ سره کابل ته کډه وکړه. کورنۍ یې تل د زدهکړو ملاتړ کړی؛ خو د ۲۰۲۱ کال په اګست کې چې طالبان واک ته ورسېدل، د هغې د زدهکړو او کار مخه ونیول شوه.
مهسا چې د تجارت پوهنځي زدهکړې پیل کړې، طالبانو د ۲۰۲۲ کال په مارچ کې د نجونو له شپږم ټولګي پورته زدهکړې بندې کړې.
د هماغه کال په ډېسمبر کې د نجونو پر پوهنتونونو هم بندیز ولګېد.
مهسا چې د لېسانس نیمايي برخه یې لوستې وه، دې محدودیتونو ته سخته اندېښمنه وه؛ خو ژر یې یوه بله لاره پیدا کړه.
د مهسا پلار چې د هغې لپاره یو الهام بښونکی شخصیت دی تل یې ورته ویلي، هڅه دې وکړي او هېڅکله دې د طالبانو دغو بندیزونو ته تسلیمه نشي.
راپور کې راغلي، مهسا وکولای شول خپل درسونه د افغانستان د امریکايي پوهنتون د قطر له څانګې سره په انلاین توګه پیل کړي.
مهسا د USAID لهخوا د زدهکړو تمویلېدونکي پروګرام ته وټاکل شوه.
د اوچا راپور زیاتوي، مهسا د ورځې کار کوي او د شپې زدهکړې کوي.
هغه سهار وختي پاڅېږي، نږدې مازیګر مهال انلاین ټولګیو ته حاضري ورکوي او د شپې خپل درسونه تکراروي. سره له ټولو ستونزو هغه هیله لري، چې د لېسانس سند ترلاسه کړي.
مهسا د لومړي ځل لپاره د بشري مرستو له مفهوم سره هغه مهال اشنا شوه، چې شپږم ټولګي کې یې زدهکړې کولې او ځینو ټولګیوالو یې درسي توکي نه لرل چې د ملګرو ملتونو یوې ادارې هغوی ته کتابونه، کتابچې او د ښوونځي بکسې ورکړې.
هماغه ورځ مهسا هم خپلې کتابچې اړمنو ټولګیوالو ته ورکړې. دې کار د هغې د ژوند لاره بدله کړه او له بشري مرستو سره یې مینه پیدا شوه.
اوس مهسا د یوې مرستندویه ادارې لپاره کار کوي او وايي: «زه خوشاله یم، چې د بشري مرستو برخه کې کار کوم؛ خو کله کله دا هیله لرم، چې کاشکي ډېر څه وکړای شم».
خو د طالبانو د محدودیتونو له امله، مهسا ډېری وختونه اړه ده، چې «د پردې تر شا» پاتې شي. هغه هیله لري، چې زدهکړې یې بشپړې شي او وکولای شي خلکو ته لا ډېرې مرستې ورسوي.
هغې وویل: «زه غواړم داسې کار وکړم، چې خلکو ته ګټه ورسوم او د هغوی ژوند ته بدلون ورکړم. زدهکړې او د کار حق یوازې زما لپاره نه؛ بلکې د ټولو افغان نجونو لپاره مهم دي.»
سره له دې د مهسا د زدهکړو راتلونکی لا هم ناڅرګند دی.
د اوچا د راپور پر بنسټ، د ۲۰۲۵ کال په جنورۍ کې چې د ترمپ له لوري د امریکا بهرنۍ مرستې وځنډول شوې او د امریکا د پراختیایي ادارې USAID د زدهکړو پروګرام هم بند شو؛ نو ورسره هممهاله د مهسا د زدهکړو انلاین ټولګي هم بند شول. اوس هغه اندېښمنه ده او نه پوهېږي، چې خپلې زدهکړې څنګه بشپړې کړي.
ملګري ملتونه وایي، د مهسا کیسه د هغو افغان نجونو د زړورتیا یوه بېلګه ده چې د ټولو ستونزو سره، سره د روښانه راتلونکي لپاره هڅه کوي او خپلې هیلې مړاوې کېدو ته نه پرېږدي.
په پاکستان کې مېشت هغه افغانان چې امریکا ته د بیا مېشتېدو لپاره انتظار باسي؛ له سختو ستونزو سره مخ دي. یوې امریکایي رسنۍ په دغه راپور کې په پاکستان کې د مېشتو افغانانو ستونزو ته کتنه کړې ده.
د یوې امریکایي رسنۍ اېن پي ار (NPR د راپور له مخې د پاکستان د پلازمینې اسلامآباد په یوه اپارتماني سیمه کې، د چهارشنبې ورځې غرمه، افغان کډوالو په وېره یو بل ته خبر ورکړ چې پولیس راځي. دا اپارتمانونه تقریباً ټول افغانانو نیولي دي.
کله چې د پولیسو د راتګ خبر خپور شو، ماشومان چې په دهلېزونو کې یې لوبې کولې په بېړه خپلو کورونو ته لاړل.
یوې مېرمنې غلې خپله دروازه بنده کړه او یو بل ګاونډي له دباندې د هغوی دروازه قلف کړه؛ څو پولیس وپوهېږي چې د کور دننه څوک نشته. یو بل کس خپل مېلمانه کور ته دننه کړل او ورته ویې ویل چې چوپ پاتې شي.
څو دقیقې وروسته یوه ګاونډي غږ وکړ، چې حالت ارام دی. دروازې پرانیستل شوې او خلک له خپلو پټنځایونو راووتل.
خو دا حالت د هغو افغانانو لپاره د هرې ورځې په څېر یوه عادي پېښه ده، چې د طالبانو تر واکمنۍ وروسته پاکستان ته راغلي دي.
د اېن پي ار د راپور له مخې، دغه افغانان اوس حیران پاتې دي؛ ځکه نه امریکا ته تلای شي، نه پاکستان کې ارام ژوند کولی شي او که بېرته افغانستان ته ستانه شي؛ نو د طالبانو لهخوا د نیولو یا وژلو له ګواښ سره مخ دي.
د پاکستان امر؛ افغانان وباسئ
د پاکستان د لومړي وزیر له دفتره یوه پټه رسمي پاڼه چې یو پاکستاني چارواکي د NPR سره شریکه کړې، دا ښيي چې پاکستان په جنورۍ میاشت کې خپلو اړوندو دفترونو ته لارښوونه کړې چې ټول هغه افغانان چې د درېیم هېواد (لکه امریکا) ته د تګ پروسه یې تر مارچ ۳۱مې پورې بشپړه نشي؛ له هېواده به واېستل شي.
یاد چارواکی چې نه یې غوښتل نوم یې واخیستل شي، وویل: «دا امر دی چې دا تګلاره باید عامه نه شي».
د پاکستان د دغه تګلارې له امله ډېری افغانان زیانمن شوي په ځانګړې توګه هغه افغانان چې د طالبانو د ګواښونو له کبله یې یاد هېواد ته پناه وروړې او له امریکايي ادارو سره یې په افغانستان کې دندې ترسره کړې دي.
د پروسې د ځنډ له امله د افغانانو اندېښنه
د دغو افغانانو له ډلې څخه یو هم ۳۸ کلن کس دی، چې د افغانستان په ملي دفاع وزرات کې یې له امریکایانو سره څنګ په څنګ همکاري لرله.
هغه وایي: «زه د ۲۰۲۲ کال له پیله له خپلې کورنۍ سره پاکستان ته راغلم؛ ځکه امریکا ته د تګ لپاره مې غوښتنلیک ورکړی و».
دی زیاتوي: «ما فکر کاوه دا پروسه به ژر تر ژره بشپړه شي؛ ځکه زه د امریکا د حکومت لهخوا دې پروګرام ته معرفي شوی وم؛ خو اوس درې کاله وشول، پیسې مې خلاصې شوې، نه کار کولی شم، نه خپل راتلونکي ته فکر کولی شم. زه له خپلوانو او دوستانو پور اخلم، چې ژوند پرې وکړم».
بل افغان چې له خپلې مېرمنې سره په پاکستان کې امریکا ته د بیا مېشتېدو لپاره انتظار باسي وایي: «زموږ لور په امریکا کې ده او هلته د افغانانو د بیا مېشتېدو له پروسې سره مرسته کوي؛ خو زموږ کاغذونه لا بند پاتې دي. موږ د پاکستان ویزه نه لرو، هره ورځ د پولیسو له لوري د نیول کېدو له ګواښ سره مخ یو».
له اسلام اباده د افغانانو اېستل
پاکستاني چارواکو ویلي، چې افغانان باید تر مارچ میاشتې پورې له اسلاماباد او راولپنډۍ واېستل شي.
دا لا روښانه نه ده، چې دوی به د پاکستان نورو ښارونو ته د کډه کېدو اجازه ولري یا به بېرته افغانستان ته وشړل شي.
تېر کال د پاکستان د کورنیو چارو وزیر محسن نقوي اعلان وکړ، چې هیڅ افغان به د حکومت له اجازې پرته اسلام اباد کې پرېنږدي.
امریکا هم د پاکستان له حکومته غوښتي، چې هغه ۲۴ زره افغانان چې اسناد یې د امریکا د بیا مېشتېدو پروسه کې دي باید له خپل هېواده ونه باسي.
د امریکا نوی قوانین اوس ډېر افغانان اړ باسي، چې یا خو په پاکستان کې ناقانونه ژوند وکړي اوی یا بېرته افغانستان ته ستانه شي؛ خو بېرته تګ یې د طالبانو له لوري ژوند له جدي ګواښونو سره مخ کولای شي.
یو پخوانی افغان څارنوال چې د امریکا تر ملاتړ لاندې په یوې عدلي اداره کې یې کار کاوه وایي: «زما د بیا مېشتېدو غوښتنه د امریکا لهخوا رد شوې ده او اوس بله لاره نه لرم. که زه وغواړم پرېکړې ته اعتراض وکړم، باید وکیل ولرم؛ خو زه دومره پیسې نه لرم».
دی زیاتوي: «کله چې زما غوښتنلیک رد شو، زه او زما کورنۍ شل دقیقې غلي ناست وو او هېڅ مو باور نه کېده».
تېره میاشت، دی له خپلې مېرمنې او اولادونو سره په اسلام اباد کې نیول شوی و او د تورخم له لارې بېرته افغانستان ته ستانه کړل شوي. اوس دغه کورنۍ په افغانستان کې په پټه ژوند کوي.
په همدې حال کې هغه پخوانی دفاعي کارکوونکی چې درې کاله کېږي پاکستان کې بند پاتې دی وایي: «زما ماشومان ښوونځي ته نه شي تلای، زما دوه خویندې دلته له زدهکړو بې برخې دي، اوس له لکه زندانیانې کور کې ناستې دي؛ ځکه دلته دولتي ښوونځیو کې د زدهکړو اجازه نه لري او د شخصي هغو مالي توان نه لرم».
دی زیاتوي: «ما امریکایانو سره کار کړی، د هغوی په نظام کې لوی شوی یم، زه احساس کوم لکه یو امریکایی، که هلته ولاړ نشم هم فکر مې امریکایي دی».
دا افغانان لا له یو ناڅرګند برخلیک سره مخ دي او نه پوهېږي چې سبا به څه کېږي، پاکستان به یې وباسي، امریکا به یې ومني یا به بېرته افغانستان ته ستانه شي او دغه ډول نورې ګڼې پوښتنې یې د ژوند یوه برخه ګرځېدلې ده.
د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته د دوی بېرته تګ هم له ګواښونو او کړاوونو خالي نه دی.
د ښځو نړۍوالې ورځې (د مارچ ۸مې) په مناسبت، د بښنې نړۍوال سازمان د افغانستان د ښځو او نجونو د وضعیت په اړه ژوره اندېښنه ښودلې او له نړۍوالې ټولنې یې غوښتنه کړې، چې د طالبانو د سېسټماټیک ظلم پر وړاندې چوپ پاتې نه شي.
یاد سازمان ویلي، طالبانو نه یوازې دا چې د تبعیضي قوانینو له لارې د ښځو حقونه تر پښو لاندې کړي؛ بلکې په سختو ځپونکو تګلارو سره یې ښځې او نجونې له ټولنې اېستلې او هغوی یې یوازې د ماشوم زېږولو او د کور چارو ته محدودې کړې دي.
څه باندې درې کاله کېږي، چې طالبان پر افغانستان واکمن دي او په دې موده کې یې د ښځو بنسټیز حقونه لکه زدهکړې، کار او پر ازاد تګ راتګ سخت بندیزونه لګولي دي.
طالبان ان دا هم نه مني، چې ښځې دې په عامه ځایونو کې ښکاره شي یا غږ یې واورېدل شي. افغان ښځې تر وېرې او ګواښ لاندې په خپلو کورونو کې زنداني شوې او د ښځو ځوان نسل له خپل راتلونکي بې برخې شوی دی.
د نړۍوالو خاموشي؛ د ظلم منل دي
د بښنې سازمان وايي، دا ظلم یوازې د افغانستان ستونزه نه ده؛ بلکې دا نړۍوالو قوانینو، بشري حقونو ته د نړۍوالو ژمنو او فیمینسټي خوځښتونو لپاره یوه ازموینه ده.
په دې اړوند خبرپاڼه کې راغلي:« نړۍ به دې ښکاره ظلم ته څه ډول ځواب ورکوي؟ ایا نړۍواله چوپتیا به دا معنی ولري، چې ځپونکي اقدامات او بېعدالتي ومنل شي؟».
هغه افغان ښځې چې لارو کوڅو ته راوتلي یا پټ احتجاجونه کوي؛ له ګواښونو، جبري نیونو، شکنجو او ان له مرګ سره مخ دي.
زرګونه کسان چې پکې د طالبانو ضد نارینه هم شامل دي، همدا اوس زندانونو ته اچول شوي دي.
راپور کې راغلي، نړۍوال مشران لاهم له طالبانو سره د ډېپلوماسۍ په نوم غونډې کوي او مېلیونونه ډالره مرسته افغانستان ته پرته له دې چې د بشري حقونو رعایت شرط وګرځوي، استول کېږي.
ان د ملګرو ملتونو تر سیوري لاندې د دوحې ناستې هم د بشري حقونو، نړۍوالو قوانینو او حساب ورکولو روښانه تعهد نه لري.
نیمګړی نړۍوال ملاتړ
د طالبانو د واکمنۍ له درې کلونو وروسته، د ښځو د مقاومت لپاره ځینې حقوقي او سیاسي ګامونه پورته شوي.
یو شمېر هېوادونه غواړي د طالبانو جنایتونه نړۍوالې جزایي محکمې (ICC) ته یوسي او د یادې محکمې څارنوال د طالب مشرانو د نیولو غوښتنه کړې ده.
سربېره پر دې هڅې روانې دي، څو د «جنسیتي اپارټایډ» جرم د بشریت پر ضد جنایت وپېژندل شي.
خو د بښنې سازمان خبرداری ورکوي، چې د ښځو د مبارزې د بریا اصلي خنډ د سیاسي ارادې کمښت او نړۍواله چوپتیا ده.
دغه سازمان له نړۍوالې ټولنې په ځانګړې توګه له فیمینسټي خوځښتونو غوښتي، چې د افغان ښځو غږونه نور هم لوړ کړي او اجازه ورنه کړي چې دا جنایتونه بې سزا پاتې شي.
دغه سازمان ټینګار کوي، چې د افغان ښځو د عزت دفاع د نړۍ د ټولو ښځو د عزت دفاع ده؛ که نړۍ اجازه ورکړي چې د طالبانو دغه سېسټماټیک ظلم او د افغانستان د نفوس نیمايي برخې محوه کول دوام وکړي، نو دا به ټول سرغړونکو او ځپونکو ته دا پیغام ولېږي چې د ښځو پر ضد جنایتونه له مجازاتو پرته ترسره کېدای شي.
د بښنې نړۍوال سازمان له افغانانو غواړي، چې له خپلو ټاکل شوو استازو سره اړیکه ونیسي او ترې وغواړي چې د افغان ښځو ملاتړ لپاره مشخص ګامونه واخلي.
د بشري حقونو دغه نړۍوال ملاتړی سازمان خبرداری ورکوي، چې د ښځو دغه نړۍواله ورځ باید د طالبانو پر وړاندې د مبارزې یوه نوې څپه وي؛ څو راتلونکی کال نړۍ د افغان ښځو پر ضد د دغه ظالمانه جنایتونو دوام نور ونه ګوري.
