طالبان وایي، چې د برېښنا شرکت د رییس په مشرۍ يو پلاوی «سولې او باور» کنفرانس کې د ګډون په موخه ترکمنستان ته تللی. د طالبانو برېښنا شرکت په یوه خبرپاڼه کې ویلي، چې د دغه سفر پر مهال به د برېښنا د لېږد او برېښنايي سیستمونو د پیاوړتیا په اړه هم ځانګړې ليدنې تر سره شي.
د طالبانو برېښنا شرکت د چارشنبې په ورځ په یوه خبرپاڼه کې ویلي، چې د عبدالباري عمر په مشرۍ ترکمنستان ته په تللي پلاوي کې د طالبانو د ټولګټو، کانونو او پټروليم وزارتونو استازي هم شامل دي.
د «سولې او باور» دې کنفرانس کې د ۱۰۰ بیلابیلو هېوادونو استازي ګډون لري، چې د سيمه ییزې اقتصادي پياوړتيا، ريل پټلۍ، برېښنا، ګازو انتقال او ثبات په اړه خبرې اترې کوي.
طالبان وايي، چې د دوی پلاوی به په بیلابيلو برخو کې ځانګړې لېدنې او بحثونه هم وکړي.
د طالبانو مشر ملا هبت الله اخوندزاده د ودونو، مصیبتونو او له حج او عمرې څخه د راستنېدو پر مهال د ناسمو رواجونو د مخنیوي په اړه فرمان صادر کړی. په دغه فرمان کې پر جبري نکاح، په هوټلونو کې د دستمال پر مراسمو او دولتي موټرو پر استعمال بندیز لګول شوی.
د طالبانو مشر د چارشنبې په ورځ د کب پر ۲۹مه د ودونو، مصیبتونو، حج او عمرې څخه د راستنېدو پر مهال د ناسمو رواجونو د مخنیوي په اړه یو نوی فرمان صادر کړی، چې د لومړۍ برخې ۱۳ مادې یې د نکاح پرمهال د نجلۍ رضایت اخیستلو، مهر او کوزدې په مراسمو کې د لګښتونو په اړه دي.
طالبان وايي، هر کال د واده، حج او مړینې د مراسمو پر مهال۲۴۸ میلیارده او سل میلیونه افغانۍ اضافي لګښتونه کیږي.
په دغه فرمان کې راغلي، چې د نجلۍ کورنۍ باید د کوزدې پرمهال له نجلۍ سره مشوره وکړي او مثبت نظر یې واخلي او کورنۍ یې په زور نکاح نه شي کولای.
یاد فرمان وايي، چې ښځه د نکاح کولو پر مهال د نارینه په څیر خپلواکه ده او د خاوند له مړینې یا طلاق وروسته د دې له خوښې او مشورې پرته د ښځې د پلار او یا هم د خاوند د پلار کورنۍ له لوري په زور چاته په نکاح نه شي ورکول کېدای.
د ملا هبت الله په دغه فرمان کې راغلي، چې د نکاح پر مهال ټاکل شوی مهر یوازې د ښځې حق دی او څوک یې ترې نه شي اخیستلای. فرمان د زیات مهر اخیستلو دود پر پای ته رسولو ټینګار کوي او وايي، چې مهر باید د شریعت له مخې چې لس درهمه دی تردې په کمه اندازه ونه ټاکل شي.
سره له دې چې ملا هبت الله د مهر او ولور پر کمېدو ټینګار کړی، خو د دې ډلې ګڼ شمېر لوړپوړو او ټیټ پوړو کسانو دوه، درې او ځینو څلور ودونه کړي او د رواجونو له مخې، د دویم، درېیم او څلورم واده پر مهال لوړ مهر ټاکل کیږي.
په فرمان کې راغلي:« د ولور، خوړې، بابیړي، طویانې او خوښي په نامه پیسې اخیستل جایز نه دي او رشوت ګڼل کیږي. له کوزدې وروسته د پښه خلاصي یا پښه اري او شیریني خوري او یا په نورو نومونو سره میلمستیاوې جوړولو څخه دې ډډه وشي. د دوه ځله (کوچني او غټ) دستمال وړلو اجازه نشته.»
د کوزدې پرمهال په هوټل کې د دستمال مراسم نیول هم منع اعلان شوي.
فرمان وايي، « له کوزدې او نکاح وروسته دي هڅه وشي، چې د امکان په صورت کې ژر ترژره واده وشي. له کوزدې وروسته رواجي او تکراري پوښونه(جوړې) منع دي. د ولیمې او واده مراسم به له اسراف پرته د زوم د توان مطابق د هغه د خوښې په ځای کې ترسره کیږي، د نجلۍ کورنۍ هغوی په هوټل یا قیمتي ځایونو کې د واده د مراسمو په جوړولو نه شي مجبوره کولای.»
د طالبانو د مشر په دغه نوې فرمان په یوه ماده کې راغلي چې زوم به واده په «امارتي موټرونو» کې نه ترسره کوي او له «امارتي وسايطو» څخه استفاده کول منع دي.
په دغه فرمان کې د واده یا کوزدې پر مهال د نورو رواجونو د منع په اړه راغلي:«د واده پر وخت د زوم له خوا دې د ناوې کورنۍ ته خوړه نه وروړل کیږي، د ناوې وړلو پر وخت د ناوې د ماما، د ناوې د همزولو، کلیوالو له خوا دې د زوم له کورنۍ څخه پیسې نه غوښتل کیږي. د کوزدې، دستمال يا واده د مراسمو پرمهال ډزې (ټکان) کول منع دي.»
په دغه فرمان کې په ځینو سیمو کې د ځینو رواجونو د مخنیوي په اړه راغلي چې که څوک په کومه نجلۍ یا ښځه ډزې وکړي یا یې پیکی پرې کړي او یا څادر پرې واچوي، په دې او یا بلې طریقي سره په جبري توګه هغه خپله ښځه وګڼي، دا غیر شرعي عمل او جرم دی.
په یاد فرمان کې د مړي د فاتحې، حج او عمرې څخه د راستنېدو پر مهال د ځینو رواجونو او لګښتونو د مخنیوي په اړه لارښوونې شوې دي.
ملا هبت الله دغه فرمان په داسې حال کې صادر کړی، چې دمګړی افغانستان کې ډیری نجونې د نکاح پر مهال د خپلې خوښي حق نه لري او ډېری نجونې له خوښې پرته په نکاح ورکول کیږي.
ایراني چارواکي وايي، چې د دغه هېواد په جنايي او انقلابي محکمو کې په بند محکوم ۴۸۴ افغانان يې طالبانو ته سپارلي دي.
ایرانۍ رسنۍ ایرنا د چهارشنبې په ورځ په یوه خبر کې ویلي، چې دغه کسان د ایران په ۲۷ ولایتونو کې بندیان وو او دغه پروسه د دواړو هېوادونو ترمنځ د زندانیانو او مجرمانو د انتقال اړوند د دوه اړخیزې هوکړې له مخې تر سره شوې.
په خبر کې راغلي، چې د زندانیانو د سپارلو مراسم د دواړو هېوادونو د استازو په حضور کې تر سره شول.
د ایران د عدلیې وزارت د بشري حقونو او نړیوالو چارو مرستیال عسکر جلالیان په دې مراسمو کې ویلي:« بندیانو ته د شخصي مجازات اصول غواړو نه د هغو کورنيو ته، په همدې اساس دغه بندیان د هغو کورنيو ته د احتمالي زیان د مخنیوي په موخه افغانستان ته انتقال شول، چې په خپل کور کې د بند موده تېر کړي».
نوموړي وايي، چې د انتقال دغه پروسه د زندانیانو په خوښه ترسره شوې.
د دغو بندیانو جرمونه سیاسي نه دي
ایرنا په خپل خبر کې د چارواکو له قوله ویلي، چې د دغو کسانو جرمونه سیاسي نه دي او له اوسنۍ ادارې سره هيڅ تړاو نه لري.
عسکر جلالیان دا هم وویل، چې لوی شمېر دغه زندانیان د نشه يي توکو په تور نیول شوي وو او د ټاکل شوي بند مودې له تېرولو وروسته خوشي کيږي.
نوموړي ويلي، چې ایران د بهرنيو زنداني وګړو د انتقال په اړه له بیلابیلو هېوادونو سره دوه اړخیزې هوکړې لري.
همدې ایرانۍ رسنۍ په یو بل جلا خبر کې راپور ورکړی، چې د ایران له زندانونو خوشي شوي ۱۴۹ افغان بندیان نن طالبانو ته سپارل شوي دي.
په دغه راپور کې راغلي، چې دغه کسان د سیستان او بلوچستان، سمنان، یزد او هرمزګان زندانونو څخه د قانوني لړۍ تر بشپړولو وروسته خوشي شوي دي.
دغه وزارت زیاته کړې، چې د اړوندو هېوادونو په همکارۍ به د نوي کال په اوږدو کې شاوخوا زر تنه بهرني بندیان خپلو هېوادونو ته وسپاري.
روسیه چمتو ده چې د پاکستان او افغانستان ترمنځ د منځګړي رول ولوبوي. په پاکستان کې د روسیې سفیر البرت خورېف له سپوتنیک سره په مرکه کې ویلي، « د اسلام اباد او کابل ترمنځ د شته اختلافاتو په نظر کې نیولو سره که دواړه لوري دا مناسب وبولي روسیه چمتو ده چې د منځګړي په توګه کار وکړي».
البرت خورېف وايي، چې د مسکو فارمټ به د دغه منځګړتوب او خبرو اترو لپاره مناسب پلیټفارم وي.
یاد روسي ډیپلومات زیاته کړې چې د دواړو هېوادونو ترمنځ د شخړې اواري اساسي واک له اسلام اباد او کابل سره دی، خو دا کار د روسیې په ګټه هم دی.
سفیر خورېف وايي، مسکو تل د سیمې د ثبات ملاتړ کړی او پر دې یې ټینګار کړی چې د افغانستان د خلکو کنګل شوې شتمنۍ باید ژر تر ژره ازادې شي.
د افغانستان او پاکستان ترمنځ په دې وروستیو کې د پاکستاني طالبانو او پر دیورنډ کرښه د امنیتي پوستې جوړولو پر سر ناندرۍ ډېرې شوې او د دواړو خواوو اړیکې یې ترینګلې کړې دي.
پاکستان تور لګولی، چې ددغه هېواد په بلوچستان ایالت کې د وروستي برید او ټرین د یرغمل نیونې پېښې سمبالوونکي له افغانستان نه له جنګیالیو سره په اړیکه کې وو، خو طالبانو دا ادعا رد کړې او وايي، چې دوی له بلوڅ اپوزیسیون سره هیڅ راز اړیکه نه لري.
ایراني رسنۍ اېرنا راپور ورکړی، چې د ایران له زندانونو خوشې شوي ۱۴۹ افغان بندیان طالبانو ته سپارل شوي دي. په دغه راپور کې راغلي، چې دغه کسان د سیستان او بلوچستان، سمنان، یزد او هرمزګان زندانونو څخه د قانوني لړۍ تر بشپړولو وروسته خوشې شوي دي.
په راپور کې د ایران د عدلیې وزارت په حواله ویل شوي، چې دغه کسان د نشهیي توکو په جرمونو تورن وو.
د ایران د عدلیې وزارت دارنګه هیله څرګنده کړې، چې په راتلونکې کې به د مالیزیا، پاکستان، ترکیې او افغانستان اړوند بهرني بندیان خپلو هېوادونو ته وسپاري.
دغه وزارت زیاته کړې، چې د اړوندو هېوادونو د همکارۍ سره به د نوي کال په اوږدو کې شاوخوا زر تنه بهرني بندیان خپلو هېوادونو ته وسپاري.
خو له بل پلوه ایران وخت نا وخت د دغه هېواد په زندانونو کې افغان بندیان اعداموي.
د ایران د بشري حقونو سازمان وایي، چې ایران یوازې په ۲۰۲۴ کال کې لږ تر لږه ۸۰ تنه افغانان اعدام کړي دي.
دغه سازمان دا هم ویلي، چې افغانان په ایران کې د اعدام شویو بهرنیانو تر ټولو لوی شمېر جوړوي.
واک ته د طالبانو له بیا رسېدو وروسته، په ایران کې د افغانانو د اعدام لړۍ تر بل هر وخته چټکه شوې ده.
راپور زیاتوي، چې ایراني چارواکي د افغان وګړو په دار ځړولو رسمي اعلان نه کوي او ډېری افغان زندانیان په یاد هېواد کې نه د کورنۍ غړي لري او نه هم قانوني وکیلان؛ څو د دوی قضیې مخ ته یوسي.
سازمان ټینګار کړی، چې د اعدام شویو رېښتینې شمېرې ښايي له ثبت شویو هغو لوړې وي.
د قطر د بهرنیو چارو وزارت ویلي، چې د دغه هېواد او چین ځانګړو استازو د افغانستان په تړاو لیدنه کړې او په دغه هېواد کې یې د بدلونونو په اړه خبرې کړې دي.
د قطر د بهرنیو چارو وزارت د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره، په دوحه کې د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزارت د ځانګړي استازي فیصل بن عبدالله ال حنزاب او د افغانستان لپاره د چین د ځانګړي استازي یوشیایونګ ترمنځ د لیدنې خبر ورکړی دی.
دغه وزارت زیاتوي: «چې په دغې لیدنه کې د دواړو هېوادونو ترمنځ د همکارۍ اړیکو او په افغانستان کې د بدلونونو په اړه خبرې اترې شوي دي.»
دغه لیدنه په داسې مهال کې ترسره کېږي، چې څو ورځې وړاندې د قطر د بهرنیو چارو وزارت د بشري حقونو څانګې یوه چارواکي مشعل المنصوري، په جینوا کې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو د شورا په ۴۹مه غونډه کې وویل، «قطر به د افغانانو د کړاوونو د کمولو لپاره خپلو هڅو ته دوام ورکړي او د افغان ښځو د حقونو د خوندیتوب، هغوی ته د زدهکړو او کار د مساوي فرصتونو د رامنځته کولو لپاره به کار وکړي.»
قطر یو له هغو هېوادونو دی، چې په وروستیو کلونو کې یې د افغانستان د سولې په بهیر کې د بشري مرستو او منځګړیتوب په برخه کې فعال رول لوبولی او په کابل کې یې خپل سفارت فعال ساتلی دی.
