امرالله صالح: طالبان په خپلو منځونو کې د سخت کړکېچ له امله ګیر پاتې دي
د پرځېدلي جمهوي نظام لومړي مرستیال امرالله صالح ویلي، طالبان په خپلو منځونو کې د سخت کړکېچ له امله ګیر پاتې دي او د دوی ترمنځ مخالفتونه ورځ تر بلې ژورېږي.
د پرځېدلي جمهوي نظام لومړي مرستیال امرالله صالح ویلي، طالبان په خپلو منځونو کې د سخت کړکېچ له امله ګیر پاتې دي او د دوی ترمنځ مخالفتونه ورځ تر بلې ژورېږي.
نوموړي په خپل اختریز پېغام کې هم د خپل طبیعت د طالبانو ضد دریځ له مخې یو ځل بیا پر افغانستان د دغه واکمنې ډلې په تړاو توندې څرګندونې کړې دي.
هغه پر اېکس پاڼه لیکلي، چې د طالبانو تر ظلمونو او د جهالت سیورې لاندې افغانانو ته اختر چندان د خوشالۍ اصلي بڼه نه لري.
هغه یو ځل بیا زیاته کړې، چې د طالبانو واکمني هېڅ ډول قانوني مشروعیت او د خلکو ملاتړ نه لري؛ بلکې د افغانستان ثبات یې هم زیانمن کړی دی.
هغه د طالب ضد او غیر طالب کسانو څخه غوښتي، چې د دغه ډلې تر واکمنۍ وروسته باید یوازې «تر طالب وروسته افغانستان» باندې باور ولري او د دغه ډلې تر واکمنۍ وروسته باید د هېواد پر مدیریت فکر وکړي.
د هغه په وینا؛ د طالبانو خلاف یووالی د بریا، پرمختګ او یو با وقاره افغانستان ضمانت کوي. هغه پر ټولو لوریو غږ کړی، چې د طالب خلاف مبارزه کې باید سره لاسونه یو کړي، د یو بل منلو روحیه پیاوړې کړي او د افغانستان د عزت د بیا راګرځولو لپاره هڅې وکړي.
امرالله صالح په دې باور دی، چې طالبانو له تاریخي او ملي ورځو سره له دوښمنۍ ډک چلند کوي. هغه د «نوروز» خلاف د طالبانو دریځ ته هم اشاره کړې ده.
د پخواني ولسمشر حامد کرزي په ګډون بېلابېلو پخوانیو چارواکو او سیاستوالو په خپلو اختریزو پېغامونو کې له طالبانو غوښتي، چې په هېواد کې د نجونو پرمخ د زدهکړو دروازې بېرته پرانېزي.
په اختریزو پېغامونو نیوکې شوې، چې طالبانو پر افغانستان د خپلې واکمنۍ له امله تیارې خپرې کړې او بندیزونو یې عامو افغانانو ته سرخوږی جوړ کړی دی.
د افغانستان په چارو کې د پاکستان پخواني استازي اصف دراني په یوه مقاله کې لیکلي، چې طالبانو هند ته اجازه ورکړې چې د افغانستان خاوره د پاکستان ضد فعالیتونو لپاره وکاروي.
هغه زیاته کړې، چې هند د طالبانو له لارې ټيټيپي او بلوڅ بېلتون غوښتونکو ته مالي مرستې ورکوي.
اصف دراني پرون شنبه پاکستانۍ ورځپاڼې ډان ته په یوه مقاله کې د طالبانو او د افغانستان د خلکو په وړاندې د پاکستان د حکومت پر سیاستونو نیوکه وکړه.
په دغې مقاله کې له طالبانو سره د سیاسي اړیکو، له افغان کډوالو سره د چلند او سوداګریزو اړیکو په برخه کې د پاکستان پر سیاستونو نیوکې شوې دي.
د افغانستان په چارو کې د پاکستان پخواني استازي لیکلي، چې د طالبانو په وړاندې د پاکستان سخت دریځ پر دغې ډلې د هند د نفوذ ساحه پراخوي.
هغه د افغانانو د اېستلو پر مهالوېش نیوکه وکړه او ویې ویل، چې پر کډوالو فشار به په افغانستان کې د پاکستان پر ضد د خلکو کرکه لا پسې زیاته کړي.
نوموړی طالبان د دغه هېواد وسلهوالو مخالفینو ته د پناه ځایونو او تجهیزاتو په برابرولو تورن کړي.
خو دا هغه ادعاوې دي، چې د افغان طالبانو لهخوا په پرله پسې ډول رد شوې دي.
په دې مقاله کې اصف دراني پاکستاني سیاستوالو ته سپارښتنه کړې، چې له طالبانو او د افغانستان له خلکو سره د اړیکو په اړه خپل لیدلوری پراخ کړي.
ښاغلي دراني زیاته کړه، پاکستاني چارواکي منځنۍ اسیا ته د لاسرسي لپاره د افغانستان پر ستراتیژیک جغرافیوي اهمیت ټینګار کوي؛ خو د دغو اړیکو په ټینګولو کې د افغانانو رول هېروي. هغه لیکلي:« راځئ چې په دې کې شک ونه کړو، چې منځنۍ اسیا ته د پاکستان لاس رسی د افغانستان له رضایت پرته ناشونی دی.»
له پاکستانه د افغانانو د شړلو پر مهالوېش نیوکه:
اصف دراني د افغان کډوالو پر وړاندې د پاکستان حکومت پر سیاستونو نیوکه کړې او لیکلي یې دي:« په پاکستان کې یوه عامه پوښتنه دا ده، چې افغانان ولې له موږ څخه کرکه لري؟»
هغه زیاته کړه، چې د پاکستان حکومت په ندرت سره د دغې مهمې پوښتنې په ځواب فکر کړی دی. د اصف دراني په وینا، په پاکستان کې د افغان کډوالو پر چلند بیا کتنه په کار ده.
د دغه پاکستاني ديپلومات په وينا، د قانون پلي کوونکو لهخوا سخت چلند، په لارو کوڅو کې تبعيض او پر ډیورنډ کرښه له افغانانو سره ستونزې؛ د افغانانو تر منځ د پاکستان پر وړاندې د دښمنۍ د رامنځته کېدو لامل ګرځېدلی دی.
په مقاله کې راغلي، چې د پاکستان د حکومت هغه پلان چې له مخې بې اسناده افغان کډوال شړي «په دې نه دي توانیدلي، چې پر طالبانو فشار راوړي.»
مقاله زیاتوي، چې د طالبانو نظر «د ډیپلوماسۍ پرتله قربانۍ» ته لومړیتوب ورکوي چې د پاکستان د حکومت دغه ډول ستراتیژیانې بې اغېزې کوي.
پاکستان په دې وروستیو کې افغان کډوالو ته د مارچ میاشتې تر پایه له دغه هېواده د وتلو ضرب الاجل ټاکلی دی.
پاکستاني چارواکو خبرداری ورکړی، چې له ټاکلي مهالوېش وروسته به د افغانانو ډلهییز ستنول پیل کړي.
مقاله خبرداری ورکوي، چې د افغانانو ډلهییزه اېستنه به د افغانانو په ټولنیزه حافظه دوامداره منفي اغېزه وکړي.
دراني د پاکستان له حکومته وغوښتل، چې د افغانانو د شړلو پر ځای دې په یوه لیدلوري او اوږدمهاله پالیسۍ فکر وکړي او د افغانانو رضایت دې ترلاسه کړي.
د ملي مقاومت جبهې مشر احمد مسعود د کمکي اختر په مناسبت په خپل اختریز پېغام کې ویلي، چې د حق او ازادۍ لپاره مبارزه تر ټولو ستر عبادت دی.
د دغه جبهې مشر زیاته کړې:« دغه مبارزه یو اخلاقي مسوولیت دی چې د انساني ژمنتیا تر څنګ د وجدان د بېدارۍ تر ټولو لوړه بڼه هم ده.»
هغه هیله څرګنده کړې، چې دا کوچنی اختر به د افغانانو ترمنځ د یووالي، عدالت او ازادۍ په لاره کې یو نوی پیل وي.
د ملي مقاومت جبهه د طالبانو پر ضد وسلهوال فعالیتونه لري، چې تر ډېره د هېواد په شمالي ولایتونو کې یې وسلهوال ځای پر ځای شوي او پر یادې ډلې ان بمي چاودنې هم کوي.
د دغه جبهې مشر احمد مسعود په اروپايي هېوادونو کې څو، څو ځله په نړۍوالو غونډو کې هم برخه اخیستې او غوښتنه یې کړې، چې نړۍواله ټولنه باید ورسره د طالبانو خلاف جګړه کې ودرېږي.
د طالبانو ضد یوې بلې ډلې د ازادۍ جبهې د روژې میاشتې له کبله په مشروط ډول خپل وسلهوال فعالیتونه درولي وو؛ خو تازه یې خبر ورکړی چې تر اختر وروسته به یو ځل بیا پر افغانستان د اوسنیو واکمنو خلاف فعالیتونه پیل کړي.
د اختر په مناسبت بېلابېلو افغان سیاستوالو او د پخواني جمهوري نظام لوړپوړو چارواکو خپل نظرونه څرګند کړي.
دوی په دغو پېغامونو کې تر ډېره د طالبانو له سختدریځه بندیزونو یادونه کړې او نیوکې یې کړې، چې دغې ډلې د خپلو افراطي افکارو له مخې لا تر اوسه خپلو ناسمو کړنو ته دوام ورکړی.
د پاکستان په پلازمېنې اسلام اباد کې څلور ګیتار غږوونکې نجونې وېره لري، چې د متحده ایالاتو د ولسمشر ډونالډ ټرمپ له خوا د کډوالو د پروسې ځنډولو حکم سره پاکستان دوی بېرته د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان ته ستنې نه کړي.
یاسمین، ذکیه، شکریه او عذرا چې له اتلسو کلونو کم عمره افغان نجونې دي، ګیتار غږوي او په افغانستان کې د طالبانو له بندیزونو تښتېدلې دي، چې اوس په اسلام اباد کې ژوند کوي.
دغو نجونو په کابل کې د ماشومانو لپاره د موسیقۍ په یوه ښوونځي (معجزه، مینه، ماشوم) کې چې په ۲۰۱۶ کال کې جوړ شوی و، د ګیتار زده کړې کړي دي.
د دوی چارې هغه مهال په ټپه ودرېدې کله چې طالبانو د ۲۰۲۱ کال د اګست په ۱۵ نېټه له ۲۰ کلونو وروسته واک بیا ترلاسه کړ او په نجونو او ښځو یې محدودیتونه وضع کړل.
ددغه ښوونځي مشرې کورډولا د ۲۰۲۲ کال په اپرېل کې خپل اوه زده کوونکي اسلام اباد ته یوړل، چې زده کړو ته ادامه ورکړي او همدا ډول په متحده ایالاتو کې بیا ځای په ځای شي.
له دغه ډلې درې یې متحده ایالاتو ته ګډه شوې دي، خو څلور نورې د ولسمشر ټرمپ د هغه حکم له امله پاتې شوې چې امریکا یې د کډوالو پروسته وځنډوله.
په دې وروستیو کلونو کې پاکستان د هغو افغان کډوالو د اېستلو لړۍ ګړندۍ کړې ده، چې ځینو یې د ژوند ډېره برخه یا ټول عمر په پاکستان کې تېر کړی دی.
د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ (UNHCR) په وینا، پاکستان د سپټمبر ۲۰۲۳ کال څخه د ۲۰۲۵ تر فېبرورۍ پورې اته نیم لکه افغان کډوال په جبري توګه اېستلي دي.
د پاکستان حکومت په دې اقدام سره د نورو افغان کډوالو تر څنګ دا څلور ګیتار غږوونکې نجونې هم د جبري بېرته ستنولو له ګواښ سره مخ دي.
مخکې له دې چې ټرمپ د دوی د تګ مخه ونیسي، لږترلږه له یو لک نه تر یو نیم لک پورې نور افغانان په پاکستان کې اوس هم په متحده ایالاتو کې د مېشتېدو لپاره پاتې دي.
شان وانډیور چې د افغان اېواک مشري کوي، د متحده ایالاتو پر حکومت ټینګار کوي چې خپلې ژمنې پوره کړي.
هغه وايي: "زموږ ملي ژمنې مشروط او موقتي نه دي. د نړۍ هېوادونه به هېڅکله د امریکا پر خبرو باور ونه کړي، که زموږ ولسمشران د خپلو ژمنو په عملي کولو کې حساب نه شي." "دا یوازې بې رحمه دی."
هغه د پاکستان حکومت ته وړاندیز کړی، چې افغان کډوالو ته نور وخت هم ورکړي چې په متحده ایالاتو کې د مېشتېدنې چارې یې تر سره شي.
د بلخ پخواني والي عطا محمد نور د کوچني اختر په مناسبت پیغام کې ویلي، چې هیله لري دا د طالبانو وروستی اختر وي. نوموړي په خپل اېکس کې لیکلي، چې له څلورو کلونو راهیسې د افغانستان خلک د طالبانو د نامشروع او ظالمانه واکمنۍ تر سیوري لاندې اختر لمانځي.
نور دغه راز زیاتوي، چې یادې ډلې د افغانستان د خلکو خوشحالۍ د ظلم او جفا تر سیوري لاندې نیولي دي.
د هغه په خبره: «هیله لرم، چې دا اختر د طالبانو د نامشروع واکمنۍ د پایته رسېدو او د ډېموکراسۍ پیل وي، افغانستان له سیاسي انزوا څخه ووځي او د ترهګرو د روزلو له ځای څخه وژغورل شي، ترڅو یو ځل بیا په کور دننه او بهر کې خپل پخواني ځای ته ورسېږي.»
عطا محمد نور همداراز ویلي، هیله من دی چې را روان اختر په ټوله نړۍ کې د مسلمانانو لپاره د سولې د پیل، یووالي او برکت لامل شي.
نوموړی دغه څرګندونې په داسې حال کې کوي، چې د طالبانو او سعودي عربستان د اعلان له مخې، سبا د وري ۱۰مه د اختر له لومړۍ ورځې سره برابره ده.
افغانان به د کابل په ګډون په ټولو ولایتونو کې د اختر لمونځ په ادا کولو سره اختر پيل کړي.
دا په داسې حال کې ده، چې تر اوسه د اشرف غني، حامد کرزي، عبدالله عبدالله او معصوم ستانکزي په ګډون ګڼو مشرانو د اختر په تړاو د مبارکۍ پیغامونه خپاره کړي دي.
په پاکستان کې سږکال د افغان کډوالو اختر د جبري اېستلو له وېرې او د دوی له نامعلوم راتلونکي سره مل دی. ډېریو کورنیو د تېر په څېر اختر ته تیاري نه ده نیولې او خپل راتلونکي ته اندېښمن دي.
د پاکستان حکومت کارت لروونکو افغانانو ته د مارچ تر ۳۱مې ضرب الاجل ټاکلی، چې له دغه هېواد څخه ووځي او افغانستان ته ستانه شي.
د پاکستان دغې پرېکړې هغه افغانان هم اغېزمن کړي، چې له ۲۰۲۱ کال وروسته د طالبانو بیا واک ته رسېدو سره د ژوند خوندي کولو په موخه پاکستان ته تللي دي.
سعودي عربستان او د طالبانو حکومت د یکشنبې ورځ د کمکي اختر اعلان وکړ او له دغه افغانانو زیات شمېر یې داسې دي، چې له سعودي سره یې روژه نیولې وه خو د اختر لپاره کومه ځانګړې تیاري یې لا نه ده کړې.
د اسلام اباد په یوه ښارګوټي کې افغان اوسېدونکی حارث ناصري افغانستان انټرنشنل - پښتو سره په خبرو کې وویل: «په پردي وطن کې خو اصلا اختر نه وي، له مور پلار او ورونو لېرې، داسې لکه چې زړه دې وي او د زړه سر دې نه وي. له وطنه او له خپلو خلکو لېرې والی خورا سخت وي او بیا په داسې مناسبتونو کې خو بیخي د زړه خوراک وي، بس کرار ویده یو، نه چا کره تګ نه له چا سره د اختر مبارکي او نه هم کومه خوا سفر.»
ناصري وویل چې زیات شمېر کورنۍ داسې دي، چې د ویزو تمدید ته یې کاغذونه استولي خو ویزې یې لا هم نه دي تمدید شوي نو د پولیسو له ډاره په کورونو کې بند دي.
خو د بشر حقونو فعاله طوبا بیا په دې باور ده، چې د فقر او کډوالۍ ژوند کوونکو ته اختر بې معنا دی، ځکه د اختر جشن د هغه چا لپاره وي چې په خپل کور او وطن کې ژوند کوي.
نوموړې افغانستان انټرنشنل - پښتو ته وویل: «په افغانستان کې اختر د خوښۍ اختر وي، هلته تاسو د اختر اصلي معنا احساسوئ. زما لپاره تر ټولو ښکلی اختر په افغانستان کې دی، ځکه کور، خپلوان او کورنۍ مې پکې دي».
طوبا زیاتوي، چې ښایي پاکستان به هم خپل ښایست ولري خو زما لپاره نه، ځکه زه افغان کډواله یم.
نوموړې زیاتوي: «خو موږ افغان کډوال یو، نه وطن لرو نه کورنۍ، نه خپلوان، په افغانستان او پاکستان کې اختر زما لپاره لوی توپیر لري. دلته ژوند او د اختر په څېر جشنونه خپله خوښي نه لري. فقر او کډوالي ښکلې نه ده. او دا کډوالي زموږ تر ټولو لوی مجبوریت دی.»
د بشري حقونو دغه فعاله وایي، چې د اختر لپاره مې هېڅ ډول امادګي نه ده نیولې او دلته زیات شمېر افغان کورنۍ داسې دي چې اختر یوازې د اسلامي حکم له مخې لمانځي او افغاني دودونه پکې نه ترسره کوي.
په پېښور کې مېشت کډوال شاکر وایي، چې د وطن اختر لپاره چې کومې تیارۍ ترسره کېږي هغه په مسافرۍ او په تېره کډوالۍ کې امکان نه لري.
نوموړی وایي: «زه دلته مسافر یم، نه مې جامې کړي او نه مې څپلۍ او بوټان اخیستي، بس په غمجن ماحول کې د اختر له لمانځه وروسته لومړی مور او پلار ته زنګ وهم، بیا خویندې او وروڼو ته زنګ ووهم، وروسته ملګرو او خپلوانو ته د سوشیل میډیا له لارې د اختر مبارکۍ ورکوم او بیا په ډېرې ناهیلۍ او د بۍ کسۍ په تشویشونه اختر په خوبونو تېر کړم.»
د خېبر پښتونخوا په پېښور کې هم افغان کډوال نږدې په دغه حالت کې دي، چې د دې اختر لپاره یې زیاتې تیاریانې نه دي کړي.
په دغه هېواد کې د اختر لپاره د تیارۍ نه کولو ستر لامل افغان کډوالو ته د جبري اېستلو نېټه ده، چې د پاکستان حکومت له خوا ورکړل شوې ده.
د خېبر پښتونخوا صوابۍ ولسوالۍ کې د افغان کډوالو په ګډون پنډغالي کې یو افغان کډوال فرمان الله چې د ننګرهار اوسېدونکی دی افغانستان انټرنشنل - پشتو ته وویل: « زموږ اخترونو د وطن له اخترونو سره ډېر فرق نه کاوه، ځکه موږ دلته په زیات شمېر اوسېږو او بیخي ډېر وخت مو دلته تېر کړی خو اوس د پاکستان حکومت موږ ته ډېره لنډه نېټه ټاکلې چې خپل وطن ته مو ستانه کړي، نو اختر ته مو د پخوا په څېر تیاري نه دی نیولی.»
په افغانستان کې د اختر دودونه رواجونه
د افغانستان په بېلابېلو سیمو کې کوچنی اختر له مختلفو دودونو سره لمانځل کېږي.
په ډېرو سیمو کې د اختر لمانځل فرق لري، که څه هم د اخترونو د لمانځلو بڼې دېر فرق نه لري خو ځينې دودونه په خاصو سیمو پورې محدود دي.
د اختر لپاره تیاریانې ترسره کېږي او ښارونه په عمومي توګه له ګڼې ګوڼې څخه ډک وي.
د ماشومانو لپاره د اخترونو لمانځل فرق کوي، خو لویان تر ډېره د اختر ورځې د خپلو خپلوانو کورنیو سره ګوري او خوشالۍ سره ویشي.
د اختر په سهار په لويو ښارونو کې خلک د اختر لمانځه ته ځي او هلته یو له بل سره د لمانځه وروسته د اخترمبارکۍ کوي، خو په کلیو او بانډو کې چې د اختر لمونځونه نه کېږي نو هلته یوازې د سهار له لمانځه وروسته د ملا له تبلیغ او خبرو وروسته یو بل په غېږ کې نیسي او د اختر مبارکۍ ورکوي.
خلک د اخترونو په رارسېدو سره خپل ځان لپاره خولۍ، کالي، څپلۍ او نور توکي رانیسي، ځکه په اخترونو کې دا عامه ده چې نوې جامې په تن کړي.
له دې وروسته بیا یو د بل کوټې (حجرې) یا مېلمه خونو ته ځي او هلته یو له بل سره ستړي مشي کوي او دا ورځ په خوښیو او خوشحالیو سره لمانځي.
همدا ډول ماشوم د کورنۍ له غړو پیسې اخلي چې په زیات شمېر ځایونو کې ورته عیدي وایي او بېلابېلې لوبې کوي، خو ځوانان بیا په مېلو بوخت وي او تر ډېره نورو ښارنو ته د مېلو لپاره ډلې ډلې ځي.
تنکۍ جینکۍ (نجوني) او تنکي ماشومان د اختر په شپه خپل لاسونه په نکریزو سره کوي او مختلفې نقشې پرې کاږي.
په پاکستان کې د کډوالو اختر
په پاکستان مېشت افغان کډوال بیا له دې ډول دودونو او رواجونو بې برخې دي، زیات شمېر کورنۍ د نامعلوم سفر په موخه له خپل هېواد څخه جلا وطنه شوي او له سختو اقصادي مشکلاتو سره مخ دي او همدا ډول یو شمېر کورنۍ داسې هم شته چې د قانوني اسنادو پرته یې ژوند هغه ډول نه دی چې د اخترونو لپاره تیاری وکړي.
اوس چې پاکستان د افغان کډوالو د جبري ستنولو پیل کړی، نو په ټولو ښارونو کې د پولیسو له لورې د افغانانو سختې پلټنې روانې دي، چې تر اوسه لسګونه زره افغانان نیول شوي او بېرته ستانه کړل شوي.