پاکستان پرېکړه کړې چې پر سوداګریزو اړیکو او تعرفو د خبرو لپاره متحده ایالاتو ته یو جګپوړی پلاوی واستوي. دا پرېکړه د پاکستان د لومړي وزیر شهباز شریف په لارښوونه په اسلام اباد کې د چهارشنبې په ورځ د یوې غونډې په ترڅ کې شوې ده.
شهباز شریف ویلي، چې دغه پلاوی به له مشهور سوداګرو او مخکښو صادروونکو جوړ وي.
اسلام اباد دا ګام داسې مهال اخلي، چې واشنګټن تیره اونۍ له پاکستان څخه پر وارداتو د ۲۹ سلنه تعرفې اعلان کړی دی.
د نیوز د رپوټ له مخې، امریکا د پاکستان تر ټولو لوی صادراتي بازار دی، چې کلني صادرات یې شاوخوا ۶ میلیارده ډالر ارزښت لري، چې په عمده توګه د ټوکرانو صنعت دی.
د ولسمشر ډونالډ ټرمپ له اعلان وروسته شهباز شریف یوه ۱۲ کسیزه کمېټه جوړه کړې چې د «ځوابي تعرفو» په اړه کار وکړي.
د لومړیو اټکلونو له مخې، داسې ښکارې چې دغه تعرفې به اسلام اباد ته له۵۰۰ میلیونه ډالرو څخه تر ۷۰۰ میلیونه ډالرو پورې لګښت ولري.
شهباز شریف ویلي، چې «پاکستان له امریکا سره خپلو پخوانیو سوداګریزو اړیکو ته ارزښت ورکوي او غواړي دا ستراتیژیک شراکت نور هم پیاوړې کړي».
امریکا ته د پاکستان د پلاوي د سفر اعلان داسې مهال دی، چې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د سویلي او مرکزي اسیا د چارو مرستیال وزیر اریک میر پاکستان ته سفر کړی او د دغه هېواد له جګپوړو چارواکو او لوی درستیز سره یې کتلي دي.
ارشد خان هغه کس دی، چې په ۱۷ کلنۍ کې یې د اسلام اباد په یوه بازار کې د «چای پلورلو» عکس په خواله رسنیو کې خپور شو او له هغه وروسته مشهور شو.
د نادرا او پاسپورټ چارواکي وایي، چې د ارشد خان شناختي کارت او پاسپورټ یې له دوی سره د اسنادو نه شریکولو له امله لغوه کړي دي.
ارشد خان هم د خپل شناختي کارت او پاسپورټ د لغوه کېدو له امله د وکیل عمر اعجاز ګېلاني له لارې د لاهور سترې محکمې ته شکایت کړی دی.
له بل پلوه د لاهور سترې محکمې د ارشد خان د شناختي کارت او پاسپورټ لغوه کېدو په اړه له نادرا او کډوالۍ څانګې راپور غوښتی دی.
تر دې څو کاله وړاندې هم داسې اوازې خپرې شوې، چې ګوندې ارشد خان افغان وګړی دی.
د اسلام اباد په یکشنبې بازار کې چای پلورونکي ارشد خان هغه مهال شهرت ترلاسه کړ؛ کله چې یوه مېرمنه د هغه له نیلي سترګو متاثره شوه او د هغه عکس یې په خواله رسنیو کې خپور کړ.
ارشد هغه مهال په خواله رسنیو کې د خپلو نیلي سترګو او شخصیت له امله شهرت ترلاسه کړ او د همدې شهرت له امله هغه پاکستاني ډرامو او فلمونو ته لاره وموندله.
هغه مهال جیونیوز راپور ورکړی و، چې د نادرا د معلوماتو له مخې ارشد خان د پاکستان شناختي کارت نه لري او هغه افغان دی.
د راپور له مخې، ارشد خان هغه مهال ان د افغان کډوالۍ کارت هم نه لاره او په ناقانونه توګه یې په پاکستان کې ژوند کاوه.
د نادرا چارواکو هغه مهال ویلي و، چې ارشد خان د افغانستان له کندهار ولایت څخه دی او پلار یې باز محمد دوه ځله واده کړی دی.
د جیونیوز د دغه پخواني راپور له مخې، هغه مهال ارشد خان د جعلي اسنادو پر بنسټ د موسی خېل په نوم د پاکستان شناختي کارت او پاسپورټ ترلاسه کړ؛ خو وروسته څرګنده شوه، چې هغه افغان دی.
ارشد خان هغه مهال د افغان تابعیت په اړه راپورونه رد کړي وو او ویلي یې و، چې هغه د پاکستان له مردان څخه دی او پلار یې په سرګودها کې زېږېدلی دی.
د ملګرو ملتونو کارپوهانو د تېرې جمعې په ورځ د پاکستان پر حکومت غږ کړی چې د یوه ګاونډي هېواد په توګه خپل مهم رول ته دوام ورکړي.
کارپوهانو وویل: "په پاکستان کې میلیونونه افغانان د خپل اصلي خوندیتوب اندیښنو په پام کې نیولو پرته افغانستان ته د بیرته ستنیدو له ګواښ سره مخ دي."
په دغه ګواښ کې د جنسیت پر بنسټ تاوتریخوالی، د ښځو او نجونو د حقونو سیستماتیک تخریب، د بشري حقونو د نړۍوال قانون او د کډوالو د قانون څخه سرغړونه او د یونسیار سره د بېرته ستنولو مشورې نه کول شامل دي.
د ملګرو ملتونو دغه کارپوهانو د جنسیت او متقابلو اغیزو په اړه ځانګړې اندیښنه څرګنده کړې.
دا جبري ایستل نه یوازې بشري ناورین رامنځته کوي، بلکې دا هغه عمل دی چې د پاکستان له خوا د بېلابېلو نړۍوالو اصولو، اعلامیو، کنوانسیونونو او تړونونو ښکاره سرغړونه ګڼل کېږي.
۱. د ۱۹۵۱م کال د کډوالو کنوانسیون او د ۱۹۶۷م کال الحاقي پروتوکول
که څه هم پاکستان د ۱۹۵۱م کال د کډوالو د کنوانسیون غړی نه دی؛ خو د کډوالو پر وړاندې د چلند نړۍوال اصول د عرفي نړۍوال قانون (customary international law) له مخې په جبري ډول د کډوالو ایستل د نړۍوالو اصولو خلاف عمل دی او دا اصول په ټولو دولتونو لازمي دي.
د دې کنوانسیون یو مهم اصل "non-refoulement" دی، چې له مخې یې هېڅ دولت نه شي کولای یو کډوال یا پناه غوښتونکی بېرته داسې ځای ته واستوي چې هلته یې ژوند یا ازادي له خطر سره مخ وي.
د افغان کډوالو په حالت کې، چې ډېری یې د طالبانو له وېرې افغانستان پرېښی، پاکستان که دوی بېرته افغانستان ته لېږي، نو دا عمل یې د "non-refoulement" اصل ښکاره نقض دی.
۲. د بشري حقونو نړۍواله اعلامیه (UDHR - 1948)
د بشري حقونو نړۍواله اعلامیه، چې پاکستان هم ورته ژمن دی، د انساني کرامت، ازادي او په امن کې د ژوند حق تضمینوي.
د دې اعلامیې د ۱۴مې مادې له مخې، هر انسان حق لري چې د ځورونې له امله پناه وغواړي او تر لاسه یې کړي.
همدا راز د ۹مې مادې له مخې، هېڅوک باید په زور و نه ایستل شي، بندي نه شي او نه هم له هېواده وشړل شي پرته له دې چې یوه عادلانه او قانوني پروسه عملي شي.
په زرګونو افغان کډوال، چې هېڅ قانوني بهیر ته نه دي وړاندې شوي، له پاکستانه ایستل کېږي. دا کار د اعلامیې د یادو مادو ښکاره سرغړونه ده.
۳. د ماشومانو د حقونو کنوانسیون (CRC - 1989)
پاکستان د ماشومانو د حقونو کنوانسیون لاسلیک کړی او له مخې یې دولتونه مکلف دي چې د ماشومانو حقونه او ګټې وساتي.
دا چې زرګونه افغان ماشومان له پاکستانه ایستل کېږي، له ښوونځیو، روغتیايي خدمتونو او نسبتاً ارامه چاپېریال څخه محرومیږي.
د یاد کنوانسیون د ۳یمې مادې چې د ماشوم غوره ګټې او حقونه تضمینوي او همدا راز د ۲۲مې مادې له مخې، چې د کډوالو ماشومانو حقوق خوندي کوي د پاکستان له خوا یې ښکاره سرغړونه ده.
۴. د شکنجې ضد کنوانسیون (CAT - 1984)
پاکستان دا کنوانسیون هم لاسلیک کړی. د دې کنوانسیون له مخې، هېڅ دولت نشي کولای یو څوک بېرته داسې هېواد ته واستوي چې هلته د شکنجې خطر وي.
افغانستان کې د طالبانو له خوا د نیول کېدو، شکنجې، یا سزا خطر لا هم موجود دی؛ نو د افغان کډوالو ایستل د دې کنوانسیون خلاف عمل دی او د نړۍوالو اصولو له مخې، سرغړونه بلل کیږي.
۵. د اسلامي همکاریو سازمان (OIC) اصول او ژمنې
پاکستان د اسلامي همکاریو سازمان غړی دی او د دې سازمان اصول د مسلمانانو ترمنځ د مرستې، کرامت او یووالي روحیه تقویه کوي.
پاکستان هم په بار - بار ویلي، چې له افغانستان سره د یوه مسلمان ورور هېواد په توګه چلند ته ژمن دی؛ خو د افغان کډوالو سره دا ډول چلند د اسلامي ارزښتونو او د OIC د اصولو سره هم ټکر لري.
۶. د UNHCR سره دوه اړخیزې ژمنې
که څه هم پاکستان د کډوالو کنوانسیون غړی نه دی، خو له UNHCR سره یې همکاري کړې، پر وخت یې امکانات او مرستې تر لاسه کړې، د کډوالو د ثبت، محافظت او دوامداره حل لارو د موندلو لپاره یې فرعي اصولنامې لاسلیک کړې دي.
د افغان کډوالو جبري ایستل د دې ژمنو خلاف دی او د پاکستان نړۍوال اعتبار ته زیان رسوي.
په داسې حال کې چې د افغان کډوالو جبري ایستل نه یوازې یو بشري ناورین دی، بلکې پاکستان دا کار د څو مهمو نړۍوالو کنوانسیونونو، اعلامیو، او اصولو خلاف ترسره کوي.
دا عمل د نړۍوالو قوانینو ښکاره نقض دی او نه یوازې د افغانانو بلکې د پاکستان د نړۍوال اعتبار، انساني ارزښتونو او اسلامي اصولو خلاف هم دی.
نړۍواله ټولنه باید دا مساله جدي ونیسي او پاکستان باید د جبري ایستلو پر ځای د قانوني، انساني او همغږې حل لارې لټه وکړي.
