پاکستان امیرخان متقي ته د سفر بلنه ورکړې

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت خبر ورکړی، چې کابل ته د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار د خپل سفر پر مهال د لوړې کچې دوه اړخیزو اړیکو په موخه امیرخان متقي ته بلنې ورکړې؛ څو اسلام اباد ته سفر وکړي.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت خبر ورکړی، چې کابل ته د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار د خپل سفر پر مهال د لوړې کچې دوه اړخیزو اړیکو په موخه امیرخان متقي ته بلنې ورکړې؛ څو اسلام اباد ته سفر وکړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت مرستیال ویاند حافظ ضیا احمد په یوه ویډیوي پېغام کې ویلي، چې د سیاسي اړیکو د پراختیا په موخه متقي ته د دغه سفر بلنه ورکړل شوې ده.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر هم کابل ته د اسحاق ډار د سفر پر مهال په یوه ګډه خبري غونډه کې د دواړه هېوادونو د ډېپلوماټیکو اړیکو په پراختیا ټینګار کړی دی.
متقي ویلي، له پاکستاني پلاوي سره یې د سیاسي همکارۍ زیاتوالي تر څنګ د چارو د سمون په موخه پر مثبتو هڅو هم خبرې کړې دي.
اسحاق ډار د پاکستان د څارګرې شبکې (ای اېس ای) د پخواني مشر فیض حمید وروسته درېیم لوړپوړی چارواکی دی، چې د طالبانو په بیا ځل واکمنۍ کې پاکستان ته سفر کوي.
د پاکستاني رسنیو د معلوماتو له مخې، د کابل او اسلام اباد د کړکېچنو اړیکو په لړ کې د اسحاق ډار د سفر پر مهال دواړو لوریو ژمنې کړې، چې ترهګرو ډلو ته به اجازه نه ورکوي؛ څو د دوی خاورې د یو بل پر ضد وکاروي.
راپورونو کې ویل شوي، چې اسحاق ډار د «ټيټيپي» او نورو ترهګرو ډلو اړوند د اسلام اباد اندېښنې هم له طالبانو سره شریکې کړې دي او یادې ډلې ورسره ژمنه کړې چې د افغانستان خاوره به یې پر ضد نه کارول کېږي.
د پاکستان او طالبانو ترمنځ اړیکې تر څه مودې ترینګلې وې؛ خو اوس یو وار بیا دغه اړیکې فعالې شوې او دواړه لوري له یو بل سره د ښو اړیکو په لرلو ټینګار کوي.
د دغو دواړو لوریو ترمنځ پخوا هم د ښو اړیکو پر سر ژمنې شوې دي؛ خو له دې سره، سره بیا هم د ډیورنډ پر کرښه د طالبانو او پاکستاني ځواکونو له لوري د بېلابېلو مسلو له کبله ان وسلهوالې نښتې هم شوې دي.


د بېځایه شویو نړۍوال سازمان د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره له پاکستانه د افغان کډوالو د جبري اېستلو د روان وضعیت په تړاو ویلي، چې د افغان کډوالو مسله یوازې سیاسي یا امنیتي نه؛ بلکې یوه انساني تراژیدي ده.
په خبرپاڼه کې راغلي، که افغانستان او پاکستان په راتلونکې کې د ښه ګاونډیتوب او اړیکو غوښتونکي وي؛ نو باید دغه اړیکې بشریت ته په متقابل درناوي پیل شي.
د دغه سازمان پا وینا، کډوال هغه که په افغانستان کې وي او که پاکستان کې چې دوی یې خپل کور بولي؛ د ستنولو د خبرتیاوو او د ډیورنډ کرښې په اوږدو کې د لګېدلو اغزن تارونو څخه د اړولو پر ځای باید ورته د وقار، قانوني پېژندنې او د ژوند کولو اسانتیاوې برابرې شي.
دغه سازمان زیاتوي:« دا یوازې سیاسي یا امنیتي مسله نه ده؛ بلکې یوه انساني تراژیدي ده. د افغان کډوالو نسلونه په پاکستان کې رالوی شوي، هلته ښوونځي ته تللي، کاروبارونه یې پیل کړي او ژوند یې جوړ کړی دی؛ د دوی ناڅاپه ستنول د لسیزو ادغام، د ټولنې جوړونې او همکارۍ ته زیان رسوي.»
یاد سازمان د پاکستان له حکومته غوښتي، چې کډوالو ته اجازه ورکړي؛ ترڅو د کډوالۍ د نړۍوال قانون سره سم او د بشري حقونو په رڼا کې د خپلو شتمنیو سره له دغه هېواده ووځي.
د بېځایه شویو نړۍوال سازمان په خپله مقاله کې په نړۍوالې ټولنې، نا دولتي موسسو او طالبانو غږ کړی، چې د راستنېدونکو کډوالو سره د خوندي سرپناه، بنسټیزو توکو او د عاید تولید په فرصتونو کې مرستې چمتو کړي.
د پاکستان حکومت د افغان کډوالو په جبري توګه د ستنولو لپاره د ۲۰۲۵ کال د اپرېل میاشتې وروستۍ نېټه ټاکلې وه او دغه لړۍ ورځ تر بلې د چټکېدو په حال کې ده.
د راپورونو له مخې، پاکستان هره ورځ په سلګونه او یا هم په زرګونه کډوال د تورخم، سپین بولدک او نورو لارو څخه افغانستان ته ستنوي؛ هغه څه چې د یوې منظمې پروسې تمه کېده د ناکافي پلان له امله پر یوه بشري ناورین بدله شوې ده.

د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار کابل ته د سفر پر مهال له طالبانو سره هوکړې ته رسېدلی، چې دواړه هېوادونه به په خپلو خاورو کې د یو بل پر ضد د ترهګرو ډلو مخه نېسي. پاکستان اندېښنه لري، چې ګوندې طالبانو «ټيټيپي» او د دوی ضد نورو وسلهوالو ته پناه ځایونه ورکړي.
اسحاق ډار کابل ته د یو ورځني سفر پر مهال د طالبانو له رییس الوزرا ملا حسن اخوند، د هغه له مرستیال عبدالسلام حنفي او د طالبانو د بهرنیو چارو له وزیر امیرخان متقي سره په لیدنو کې د پاکستان پر امنیتي اندېښنو هم خبرې کړې دي.
د پاکستان ډان ورځپانې خبر ورکړی، چې اسحاق ډار تر دغو ناستو وروسته په یوه خبري کنفرانس کې ویلي؛ که په دواړو هېوادونو کې د یو بل پر ضد ترهګریز فعالتیونه ترسره کېږي، نو هر لوری مسوولیت لري چې په خپله خاوره کې یې مخه ونېسي.
هغه وویل: «موږ له خپلو کوربنو وغوښتل، چې د سولې، پرمختګ او د سیمې د امنیت لپاره ګډ کار وکړو. نه موږ چا ته اجازه ورکوو، چې زموږ له خاورې د افغانستان پر ضد کار واخلي او نه باید له افغانستانه د داسې فعالیتونو اجازه ورکړل شي.»
ډار زیاته کړه: «موږ په واضحه توګه هوکړه وکړه، چې هېڅ فرد یا ډله د دې حق نه لري چې د افغانستان یا پاکستان خاوره د امنیتي ګواښ یا ترهګرو بریدونو لپاره وکاروي؛ که دغه ډول پېښې رامنځته شي، دواړه هېوادونه به مسوول وي چې اقدام وکړي او مخه یې ونیسي.»
د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت د معلوماتو له مخې، اسحاق ډار په دغه سفر کې د امنیت، سوداګرۍ، ټرانزیټ، سیمهییزو پروژو او د ولسونو ترمنځ د اړیکو په تړاو خبرې شوې دي.
ډان ورځپاڼه لیکي، چې د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر په دغو لیدنو کې د دې هوکړې یادونه هم کړې چې تر جون میاشتې پورې به د تعقیب او ټرانزیټ یو سېسټم فعال شي، چې د افغانستان د ترانزیتي توکو د انتقال بهیر چټکوي.
نوموړي همداراز وویل، چې د بیمې او دوه اړخیزې سوداګرۍ د اسانتیا لپاره نوې هوکړې شوې دي.
د افغان کډوالو په اړه ډار څرګنده کړه، چې پاکستان څلور مهم ټکي په پام کې نیولي دي. افغان کډوال باید له درناوي سره خپل هېواد ته ستانه شي، د بد چلند شکایتونو ته به رسېدنه کېږي، افغانانو ته د جایداد پېرلو هېڅ بندیز نه دی لګول شوی او هغوی کولای شي خپل مالونه انتقال کړي.
د راپور له مخې، طالبانو په دې لیدنه کې د پاکستان لهخوا د افغان کډوالو د وضعیت په اړه خپله ژوره اندېښنه څرګنده کړه او له ډار یې وغوښتل، چې د جبري اېستلو لړۍ دې ودروي.
امیرخان متقي د پاکستان د بهرنیو چارو له وزیر وغوښتل، چې د افغان کډوالو د حقونو څخه سرغړونو ته باید د پای ټکی کېښودل شي.
دواړو لورو همداراز د سیاسي اړیکو پراخېدو، د ویزو د ورکړې د بهیر چټکېدو، د کرنیزو محصولاتو د لېږد اسانتیا، د سوداګرۍ د پراختیا او د سیمهییزو لویو پروژو لکه د افغان ټرانز، کاسا-۱۰۰۰، ټاپي او ټاپ د تعقیب پر اهمیت ټینګار وکړ.
په پای کې پرېکړه وشوه، چې ګډې کمېټې به د دغه موضوعاتو د تعقیب او حل لپاره جوړې شي.
ډار له کابل څخه تر وتو وړاندې وویل: «پاکستان او افغانستان د ورورۍ ژورې اړیکې لري، چې باید نورې هم پیاوړې شي. زموږ موخه دا ده، چې د دواړو هېوادونو او د ټولې سیمې د خلکو د ګډو ګټو لپاره همکاري وکړو.»
هغه د پاکستان له دولتي ټلویزیون (PTV) سره په خبرو کې زیاته کړه، چې د وروستیو کلونو په اوږدو کې د دواړو هېوادونو اړیکې سړې شوې دي او دا کار واضح لاملونه لري؛ خو اوس وخت دی چې یو بل ته لاس ورکړل شي او همکاري بېرته پیل شي.
دا سفر داسې مهال کېږي، چې په ښکاره د طالبانو او پاکستان ترمنځ په اړیکو کې پر دیورنډ کرښه د نښتو، په افغانستان کې د «ټيټيپي» پناه ځایونو او په جبري توګه د افغان کډوالو د اېستلو پر سر کړکېچ خپل اوج ته رسېدلی دی.
پاکستان په وار وار ادعا کړې، چې د طالبانو تر سیورې لاندې د افغانستان خاوره د یو شمېر وسلهوالو ډلو له لوري د دوی پر ضد کارول کېږي او طالبان یې مخه نه نیسي؛ خو پر کابل واکمنو د اسلام اباد دغه ادعاوې بې بنسټه بللې دي.

د کوچي ماشومانو لپاره د کېږدۍ تر عنوان لاندې د ګرځنده ښوونځي مشره مریم امرخېل وایي، چې د هېواد د لرې پرتو سیمو ماشومانو ته یې د زده کړو د دوام په موخه هڅې زیاتې کړي دي.
ددغو ښوونځيو مالي چارې د عامو افغانانو په مرستو ترسره کېږي او یاد بنسټ یو ځل بیا کمپاین پیل کړی، څو مرستې راټولې کړي چې ښوونځي یې بندې نه شي.
د کېږدۍ بنسټ تر چتر لاندې په لرې پرتو سیمو کې نږدې ۱۲ سوه افغان ماشومان زده کړې ترلاسه کوي.
د دغه بنسټ مشرې په خپله فېسبوک پاڼه کې په یوه ویډيوي پېغام کې وویل: «کېږدۍ ګرځنده ښوونځي خپل فعالیت په ۲۰۲۰ کال کې پیل کړ، چې افغانستان کې له زده کړو څخه د محرومو ماشومانو لپاره ښوونځي جوړوي. زموږ د ښوونځیو زیاته برخه زده کوونکي کوچیان دي چې د دوی لپاره سیار ښوونځي لرو. له نېکه مرغه تېر کال موږ د نورستان او بامیان ولایتونو ماشومانو ته هم د زده کړو زمینه برابره کړه.»
د مریم امرخېل په وینا، د دوی بنسټ د بهر مېشتو افغانانو په مالي مرسته د افغانستان په نهو ولایتونو کې ماشومانو ته د زده کړو زمینه برابره کړې.
نوموړې په دغه ویډيوي پېغام کې وایي: «کېږدۍ د خپلو اداري او همدارنګه د زده کوونکو ټول لګښت او چارو د سمبالېدو لپاره ازادې مرستې په خیریه شکل راټولوي چې زیاته برخه بهر مېشتي افغانان او همدارنګه بهرنیان دي چې دوی ته یې د GoFundMe له لارې خپلې مرستې رالېږي .»
هغه زیاتوي: «موږ د نوي کال لپاره بیاځلي د مرستو راټولو کمپاین پیل کړی دی چې په تاسو ټولو غږ کوم، دې کمپاین کې د کېږدۍ سره برخه واخلئ ترڅو زموږ د زده کوونکو سره د دوی بل ګام کې برخه واخلئ».
ددغه بنسټ د معلوماتو له مخې، د دوی د یوه زده کوونکي کلنی لګښت د کتابونو، قرطاسیې، ښوونکي معاش، خیمې او ټولو نورو اداري لګښتونو په شمول ۴۷۳۳ افغانۍ کېږي.
که څه هم د زده کړو په برخه کې یاده فعاله پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته، جرمني ته کډواله شوې، خو له دې سره - سره یې په هېواد دننه کې د نجونو په ګډون سلګونو کسانو ته د زده کړو زمینه برابره کړې ده.
سره له دې چې په افغانستان کې د لرې پرتو سیمو زیات شمېر ماشومانو زده کړو ته لاسرسی نه درلود، خو تېر جمهوري حکومت تر ډېره دا ستونزه هواره کړې وه او هڅې روانې وې چې ماشومان په هېڅ ځای کې له زده کړو بې برخې نه شي.
په ۲۰۲۱ کې د طالبانو بیا واکمنېدو سره د زده کړو بهیر هم ټکنی شو، نړۍوالې مرستې کمې شوې او همدا ډول د طالبانو له لورې له شپږم ټولګي پورته د نجونو پر وړاندې د ښوونځيو او نورو لوړو زده کړو دروازې وتړل شوې.
د نجونو پر زده کړو د طالبانو بندیز په کور دننه او په نړۍواله کچه له سخت غبرګون سره مخ شوی دی، زیات شمېر هېوادونو خپلې مرستې مشروطې کړې خو دې غبرګونونو او د نړۍوالو فشار د طالبانو په دریځ کې بدلون نه دی راوستلی.

په پېښور کې مېشت افغان هنرمندان د یو نامعلوم راتلونکې او خپلې کلتوري پېژندګلو د ساتنې په اړه ژور اندېښمن دي په ځانګړي توګه په داسې وخت کې چې په پاکستان کې د افغان کډوالو د اېستلو لړۍ روانه ده.
له هغه وروسته چې طالبانو په ۲۰۲۱م کال کې یو ځل بیا پر افغانستان واک تر لاسه کړ، لسګونه سندرغاړي او موسیقي جوړونکي پېښور ته کډه شوي څو خپل هنر ژوندی وساتي.
په دوی کې سندرغاړی او موسیقي جوړونکی حشمت امید هم شامل دی چې دا مهال په پېښور کې په یوه کوچني سټډیو کې د خپل هنر د دوام هڅه کوي.
نوموړي د افغانستان انټرنشنل - پښتو خبریال جواد شینواري سره په مرکه کې ویلي، چې د طالبانو له خوا د موسیقۍ پر بشپړه بندیز د ده ژوند او هنر دواړه له ګواښ سره مخ شول چې له امله یې اړ شو خپل هېواد پرېږدي.
حشمت امید وایي، هغه هنرمندان چې شل - پنځه ویشت کاله یې د موسیقۍ برخه کې کار کړی، هغوی همدې برخه کې کار کولی شي.
د هغه په وینا، که دوی افغانستان ته بېرته ستانه شي نو د خپل ځان او کورنۍ د ساتلو لپاره هېڅ هم کولی نه شي، ځکه چې طالبانو پر موسیقۍ بندیز لګولی.
امید زیاتوي: «په افغانستان کې موسیقۍ ته اجازه نه شته، پر موسیقۍ بندیز دی. یو هنرمند چې ۱۵، شل یا دېرش کاله د موسیقۍ برخه کې کار کړی وي، هغه بل کار نه شي کولی.»
سندرغاړی حشمت امید د هغو زرګونو افغان کډوالو له ډلې څخه دی، چې د پاکستان له لوري د بې اسنادو افغانانو د اېستل کېدو له اعلان وروسته یا په پټو ځایونو کې ژوند کوي او یا هم د پاکستان پرېښودو ته مجبوره شوي دي.
هغه زیاته کړې، چې غواړي ماشومان یې زده کړه وکړي مګر په خواشینۍ سره چې په افغانستان کې د نجونو پر زده کړې بندیز لګېدلی او د ماشومانو راتلونکی یې له ګواښ سره مخ دی.
امید وایي، پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنیدو وروسته پاکستان ته تللی.
هغه زیاتوي: «کله چې پاکستان ته ورسېدم د ملګرو ملتونو د کډوالو لپاره د عالي کمیشنرۍ دفتر (UNHCR) ته ولاړم او ځان مې راجستر کړ او نه مې غوښتل چې پاکستان کې پاتې شم.موږ غوښتل داسې یوه هېواد ته ولاړ شو چې هلته زموږ موسیقي او د ماشومانو زده کړه پکې ښه مخ ته ولاړ شي.»
امید دغه راز زیاتوي، چې په پاکستان کې له یوې سټډیو سره همکاري لري او له ۱۸۰ څخه ډېرې سندرې یې ثبت کړي دي او د دې ترڅنګ یې د افغانستان او پاکستان سندرغاړو ته میوزیک ترتیب او ریکارډ کړی دی.
د هغه په خبره، د خپلو هنري فعالیتونو پر دوام یې یو شمېر فلمونو او ډرامو ته هم بګراوند میوزیک جوړ کړی دی.
په افغانستان کې د طالبانو د بیا ځل واک ته رسېدو راهیسې پر موسیقۍ او سندرغاړو سخت بندیزونه لګېدلي دي.
د طالبانو حکومت موسیقي حرامه بللې، د موسیقۍ الې یې ماتې کړي، د موسیقي ښوونځي یې بند کړي او ان په بېلابېلو پېښو کې یې هنرمندان هم ځورولي دي.
له همدې کبله ډېری افغان موسیقي غږوونکي او سندرغاړي پاکستان ته کډه شوي او نشي کولای چې د دغو بندیزونو له کبله بېرته خپل هېواد ته ستانه شي.
طالبانو موسیقۍ غږوونکو ته دا هم په ډاګه ویلي، چې د دغه هنر پالل په اسلامي شریعت کې حرام کار دی او باید د نورو کارونو په موندلو سره له دې کسبه لاس واخلي.

د خېبرپښتونخوا د وزیر اعلی د اطلاعاتو مشاور وکیل علي سیف د شنبې په ورځ له افغانستان سره د خبرو اترو د پیل په اړه د پاکستان د مرکزي حکومت د پرېکړې هرکلی وکړ او زیاته یې کړه، چې که څه هم دا پرېکړه ناوخته وشوه خو په ځای اقدام دی.
سیف ویلي، چې د خېبرپښتونخوا حکومت په وار-وار له مرکزي حکومته غوښتنه کړې چې له افغانستان سره خبرې اترې پیل کړي، ترڅو د ترهګرۍ د ختمولو او په سیمه کې د سولې راوستلو لپاره اغېزمن ګامونه پورته شي.
هغه ټینګار وکړ، چې خېبرپښتونخوا د ترهګرۍ په ضد جګړه کې تر ټولو زیاته زیانمنه سیمه ده او له همدې امله په دې حساسه پروسه کې دا ایالت له پامه غورځول د جديت نشتوالی په ګوته کوي.
هغه زیاته کړه: "د خېبرپښتونخوا حکومت درې میاشتې وړاندې وفاقي حکومت ته د افغانستان سره د خبرو اترو د پیلولو لپاره مکتوب لېږلي وو، چې د قبایلي مشرانو په ملتیا د طالبانو له حکومت سره خبرې پیل کړي."
سیف ټينګار وکړ، چې د ټولو ښکېلو اړخونو پرته د خبرو اترو بهیر ګټور نه دی.
هغه وويل: "که حکومت په رښتيا سره په سيمه کې دايمي سوله غواړي، نو بايد د خېبرپښتونخوا حکومت او نورې اغېزمنې خواوې په جدي توګه د مشورې په پروسه کې شاملې کړي، زه هيله لرم چې وفاقي حکومت به اوس لا جدي تګلاره غوره کړي او له ټولو اړوندو خواوو سره به د يوې هر اړخيزې تګلارې په جوړولو کار وکړي، ترڅو په افغانستان کې د خبرو اترو له لارې تلپاتې سوله راشي."
د پاکستان د بهرینو چارو وزیر محمد اسحاق ډار کابل ته تللی چې طالب چارواکو سره د دواړو هېوادنو ترمنځ د اړیکو په جوړولو، اقتصادي او ټرانزیټي مسایلو، په پاکستان کې د مېشت افغان کډوالو او همدا راز په پاکستان کې د روانو ناامنیو په اړه خبرې وکړي.