پاکستان له چین سره د فضا په برخه کې همکاري پراخوي
د پاکستان لومړي وزیر شهباز شریف ویلي، چې پاکستان غواړي له چین سره د فضا ټکنالوژۍ، سټلایټ اړیکواو انټرنټي خدماتو په برخو کې همکاري نوره هم زیاته کړي.
د پاکستان لومړي وزیر شهباز شریف ویلي، چې پاکستان غواړي له چین سره د فضا ټکنالوژۍ، سټلایټ اړیکواو انټرنټي خدماتو په برخو کې همکاري نوره هم زیاته کړي.
دا خبرې هغه د سه شنبې په ورځ په اسلام اباد کې د چین د فضایي ټکنالوژۍ کمپنۍ ګیلیکسي سپېس له یوه پلاوي سره د لیدنې پر مهال کړې دي.
یاد پلاوی د شرکت د رییس شو مېنګ په مشرۍ پاکستان ته تللی.
شهباز شریف چین یو «باور وړ دوست» او «ستراتېژيک شریک» بللی او ویلي یې دي چې پاکستان د فضا او مخابراتو په برخو کې پرمختګ ته ډېره پاملرنه کوي.
د اکسپرېس ټرېبیون د رپوټ له مخې، چینایي پلاوي د پاکستان په فضایي صنعت کې د پانګونې لیوالتیا څرګنده کړې او د پاکستان له فضایي ادارې سوپارکو او ځايي ټېلېکام شرکتونو سره یې د ګډو پروژو پر امکان خبرې وکړې.
دغه راز، دوی د پاکستان د مخابراتو او ټکنالوژۍ وزارت له چارواکو سره هم ناستې درلودې.
تېر کال، پاکستان له چین سره په ګډه خپل لومړی سپوږمکۍ سټلایټ فضا ته واستاوه، چې د اسلاماباد د فضا ټکنالوژۍ انسټیټیوټ (IST)، سوپارکو او د چین د شانګهای جیاو تونګ پوهنتون په همکارۍ جوړ شوی و.
دغه۷ کیلو ګرامه سټلایټ د عکس اخیستو او ژورې فضا سره د اړیکو لپاره کامرې او سنسرونه لرل.
په داسې حالت کې چې هم خندا پاروي او هم اندېښنه، د OpenAI اجرایوي رییس سام الټمن تازه انکشاف کړی چې له مصنوعي ځیرکتیا سره مودبانه خبرې د برېښنا په بڼه یو حقیقي لګښت لري، چې حتا تر میلیونونو ډالرو پورې رسېږي، خو چټ جي پي ټي وايي، ښه ده چې مودب واوسو، خیر که مصرف کیږي😄».
د امریکا د ټېکنالوژي او بازارموندنې د یوه شرکت (ZubLink) رپوټ وايي، چې له مصنوعي ځېرکتیا سره د خلکو طبیعي چلند ښایي د تمې خلاف پایلې، یا په میلیونونو ډالره لګښت ولري.
که څه هم مودبانه خبرې کول بې ضرره او یا حتا هوښیاري ګڼل کېږي، خو دا ډول خبرې په تخنیکي توګه د چټ جي پي ټي په څېر پلیټفارمونو باندې اضافه بوج واردوي.
دا موضوع وروسته له هغې د بحث وړ شوه، چې یوه کاروونکي پر اېکس ولیکل، چې ایا له مصنوعي ځیرکتیا سره مودبانه خبرې کول برېښنا ضایع کوي؟. د اوپن اې ای مشر په ځواب کې یوه خندوونکې خو فکر پاروونکې تبصره وکړه، چې له هغې وروسته دا بحث نړیوال شوی.
د مایکروسافټ کوپایلټ د ډیزاین مشر کورتیس بیورز وایي: د ادب ژبه زیاتره وخت همکاره او غوره ځوابونه راوړي. د مایکروسافټ داخلي څېړنې ښيي چې اې ای د داخلې شوې ژبې له غږ (تون) سره ځان سموي اوادبي ژبه ادبي ځوابونه راوړي.
د زوب لېنک د ۲۰۲۴ کال یوه سروې ښيي چې ۶۷ سلنه امریکایان له مصنوعي ځیرکتیا سره ادبي ژبه کاروي.
نو دا سلوک چې خلک له اې ای سره د یوه ملګري یا همکار په څېر خبرې کوي، ورځ تر بلې طبیعي کېږي. ان تر دې چې ځینې خلک چټ جي پي ټي ته وايي: « ګرانه مرستیاله» یا «په مینه » چې دا د ماشینونو په نړۍ کې یو بېسارې انساني رنګ ور زیاتوي.
خو جدي اندېښنې هم راپورته شوې، لکه دا چې دا ډول کوچني عادتونه، که ناڅیز هم ښکاري، د چاپېریال لپاره ستر زیانونه لرلی شي.
همداراز، دا موضوع یو ژور اخلاقي بحث هم راپورته کوي چې که مودبانه ژبه تعامل ښه کوي، نو ایا باید تر انرژۍ سپما مخکې ارزښت ورکړل شي؟
د سام الټمن وروستي ټکي دا دی، چې دا لګښت، که څه هم لوړ دی، ارزښت لري.د هغه په اند، له اې ای سره په طبیعي او انساني بڼه تعامل، د اوپن اې ای دماموریت یوه مهمه برخه ده او که برېښنا هم پرې مصرفېږي، نو سمه ده.
هره کلمه، یو اضافي لګښت
رپوټ څرګندوي چې د چټ جي پي ټي په څېر سیستمونو کې هره اضافه کلمه د «توکن» شمېر زیاتوي. توکن هغه تخنیکي واحد دی چې مصنوعي ځیرکتیا یې د ژبې د تحلیل لپاره کاروي. هر زیات شوی توکن د کمپیوټري ځواک زیاتوالی غواړي او دا مستقیماً د برېښنا مصرف لوړوي. کله چې دا عادتونه په میلیوني تعاملاتو کې ضرب شي، حتا کوچني عادتونه هم لوی مالي او چاپېریالي لګښتونه زېږوي.
د مصنوعي ځیرکتیا سیسټمونه د پراخو معلوماتي مرکزونو (data centers) له لارې فعالیت کوي، چې لوړ ظرفیته سرورونه پکې ځای لري. دا ماشینونه نه یوازې ډېره برېښنا مصرفوي، بلکې د سړولو لپاره پېچلي سیستمونه هم غواړي. نو له یوې خوا یو ساده او مودب پیغام، له بلې خوا یو پټ مالي او چاپېریالي لګښت لري.
زوب لېنک خبرداری ورکوي چې دا ډول عادتونه د مصنوعي ځیرکتیا د دوامدارې پراختیا لپاره یو خطر پېښوي، په ځانګړي ډول چې د چټ جي پي ټي کاروونکي اوسمهال نږدې ۸۰۰ میلیونو ته رسېږي.
خو کله چې موږ ددغه رپوټ په اړه له چټ جي پي ټي نه وپوښتل، چې ایا دا رښتیا دي؟ په ځواب کې یې وویل، « دا یوه نیمه رښتیا خبره ده، نه پوره مبالغه ده او نه هم یو بېاهمیته ټکی. که تاسې ډېرې خبرې ولیکئ (او میلیونونه نور هم همدا وکړي)، نو په مجموعي ډول د برېښنا لګښت ورسره ډېرېږي.
چټ جي پي ټي ولیکل، چې اوسمهال دا لګښتونه د لویو شرکتونو لپاره د طبیعي کمپیوټري مصرف برخه ګڼل کېږي، نه یو ناورین: « تر دې هم مهم، دا یوازې ادب نه دی چې بار زیاتوي، هره اوږده، تفصیلي پوښتنه، که مودبه وي یا نه، د سیسټم سرچینې زیاتې کاروي».
چټ جي پي ټي په پای کې د خندا له نښې سره زیاته کړه، « ښه چلند، روښانه پوښتنه او منطقي جملې د مصنوعي ځیرکتیا د ځواب کیفیت لوړوي. داسې نه ده چې یوه "مهرباني وکړئ" ویل دې له ګروپ نه ډېر برق وخوري! زه وایم: ښه ده چې مودب واوسو، خیر که یو توکن زیات شي😄».
پستهلرونکي قیمتي چاکلیټ چې په ټولنیزو رسنیو کې د «دوبۍ چاکلیټ» په نوم پېژندل کېږي، د خپل زیات شهرت له امله د دې لامل شوی چې پسته په نړۍوال بازار کې کمه شي او بیه یې هم په بېسارې توګه لوړه شي.
د «سي جي هکینګ» سوداګریزې کمپنۍ په وینا، د پستې مغز د یو پونډ بیه د یوه کال په اوږدو کې له ۷.۶۵ ډالرو څخه ۱۰.۳۰ ډالرو ته لوړه شوې ده.
د دې چاکلیټ بېسارې غوښتنه د دې لامل شوې، چې د پستې نړۍوال اکمالات کم شي.
پسته تر ډېره په امریکا او ایران کې کرل کېږي.
له دې وړاندې هم په امریکا کې د پستې د حاصلاتو د کمښت له امله، چې تر ټولو ستر صادروونکی هېواد دی، عرضه کمه شوې وه.
په ایران کې هم د پستې صادراتو کې زیاتوالی راغلی، په ځانګړې توګه متحده عربي اماراتو ته چې د «دوبۍ چاکلیټ» له مهمو توزیعکوونکو مرکزونو ګڼل کېږي.
د رسمي شمېرو له مخې، ایراني تولیدوونکو د ۲۰۲۵کال د مارچ تر پایه پورې اماراتو ته ۴۰سلنه زیاته پسته صادر کړې، چې دا له ټول تېرکال څخه ډېره ده.
دا چاکلیټ له هغې وروسته مشهوره شو، چې د ۲۰۲۳کال په پای کې یوې ویډیو کې د دې چاکلیټ ستاینه وشوه او تر اوسه له ۱۲۰ مېلیونو زیات لیدونکي لري، چې ورسره ورته نورو ویډیوګانو هم بازار موندلی دی.
په ۲۰۲۱ کال کې د نړۍ شاوخوا ۶ سلنه وګړي یا نږدې ۵۲۹ مېلیونه کسان د شکر ناروغۍ (ډیابېتس) په ځانګړې توګه ډېری یې د ډیابېتس ټایپ ۲ سره مخ و. په دې کال د یادې ناروغۍ له امله ۱۶ لکه کسان مړه شول.
ډیابېتس ټایپ ۲یوه پېچلې ناروغي ده، چې د وخت په تېرېدو سره پراخېږي او بدن د انسولین کافي اندازه نه تولیدوي یا یې په مؤثره توګه نه کاروي، چې په پایله کې یې د بدن شکرو، فټونو او پروټینو د کارولو او ذخیره کولو ظرفیت اغېزمن کېږي.
ډیابېتس ټایپ ۲سره مختلفې ناروغۍ لکه د زړه ناروغۍ او د فلج کېدو ګواښ پیدا کېږي.
له نیکه مرغه، د ډیابېتس ټایپ ۲مخنیوی ممکن دی او اومېګا ۳په دې برخه کې مرسته کولای شي.
د ماهي د غوړ کپسولونو کې موجود فیټي ایسډونه د ډیابېتس ټایپ ۲ او د زړه د ناروغیو خطر کموي.
د کاناډا په مونټریال انسټېټیوټ کې ترسره شوې یوې څېړنه کې چې ۴۰ کسانو چې هېڅ ډول درمل یې نه کارول برخه اخیستې وه.
د دغو کسانو روغتیایي وضعیت له ۲۰۱۳ کال څخه تر ۲۰۱۹ پورې وڅېړل شو.
هغوی ته ۱۲ اونۍ اومېګا ۳ سپلیمینټونه ورکړل شوي وو او د هغوی خوراک هم عادي حالت کې پاتې شوی و.
د دې څېړنې په جریان کې د هغوی کاربوهایډریټ او فټ متابولیزم معاینه شو او د جسم د التهاب ضد معاینه یې هم وشوه.
التهاب زموږ د بدن یو طبیعي دفاعي عمل دی چې د ناروغیو سره د مبارزې لپاره بدن سره مرسته کوي، خو که چېرته التهاب اوږد مهال پاتې شي، دا د دایمي ناروغیو لکه ډیابېتس ټایپ ۲ او د زړه د ناروغیو خطر زیاتوي.
څېړنه کې معلومه شوه، چې د ماهي د غوړو کپسولونو د خوړلو څخه وړاندې، د دغو افرادو په وینه کې د التهاب او غوړو کچه زیاته وه، خو د سپلیمینټونو د استعمال درې میاشتې وروسته د دوی بدن کې د التهاب سطحه کمه شوه، چې په دې سره د ډیابېتس ټایپ ۲ او د زړه د ناروغیو خطر هم کم شو.
د دې سپلیمینټونو د استعمال سره د دوی بدن کې د انسولین د استعمال وړتیا هم ښه شوه او د وینې د شکر او د جسم د غوړو پر وړاندې حساسیت هم زیات شو.
که څه هم چې د مچھلي یا د ماهي د غوړو کپسولونو څخه پرته اومېګا ۳فیټي ایسډونه د کتان د تخمونو څخه ترلاسه کېدای شي، خو زموږ بدن نباتي منابعو څخه د اومېګا ۳ ایسډونو ته ای پي ای او ډي اېچ ای بدلولای نه شي.
ای پي ای او ډي اېچ ای هغه فیټي ایسډونه دي، چې د زړه د روغتیا د ساتلو لپاره مهم دي.
دا دواړه د وینې د چربی کچه کموي او همدارنګه د مفصلونو درد کموي.
محققین وايي، چې دغه سپلیمینټونه د ډیابېتس ټایپ ۲ او د زړه د ناروغیو خطر کموي او د دې لپاره څېړنې روانې دي، چې معلومه شي څنګه دا سپلیمینټونه د وینې د غوړ کچه او د زړه د ناروغیو خطر کموي.
ډېرو خلکو سره دا پوښتنه ده چې د مېړه او مېرمن ترمنځ د عمر تفاوت باید څومره وي، مېړه باید ډېر عمر ولري او که مېرمن؟ یا دواړه د عمر له اړخه یوشان وي چې چې مشترک ژوند سره پېل کړي. ممکن دا پوښتنې ستاسو په ذهن کې هم ګرځي.
په هر صورت، هېڅ تضمین نشته چې د مېړه او مېرمنې ترمنځ د عمر توپیر به د واده یا اړیکې د خوشحالۍ لامل شي.
په دې برخه کې بېلابېل شیان لکه عاید، شخصي عادتونه، باورونه او د ژوند موخې مهمې ثابتې شوي دي.
ډېری وختونه، د زیات عمر توپیر سره-سره، اړیکه بریالۍ کیږي، په داسې حال کې چې ډېری وختونه حتا د لږ عمر توپیر نشي کولی د واده اړیکه له ماتیدو څخه وژغوري.
ایا پوهېږئ چې ساینس ددې په اړه څه وایي؟
د متحده ایالاتو د ایموري پوهنتون یوې څېړنې موندلې چې د جوړو ترمنځ د عمر ډېر توپیر، د جلا کیدو احتمال ډېروي.
د دې څېړنې له مخې، د جوړو ترمنځ د عمر له یو څخه تر درېیو کلونو توپیر کولی شي د اړیکو په بریالیتوب کې مهم وي.
په اسټرالیا کې د ۲۰۱۷ کال یوې څېړنې موندلې چې د واده له لومړیو ۶ څخه تر ۱۰ کلونو وروسته د هغو کسانو جوړې په چټکۍ سره خرابېږي چې تر منځ یې د عمر زیات توپیر وي.
په ورته ډول، هغه جوړې چې عمر یې له یو څخه تر درېیو کلونو پورې توپیر لري له ۶ څخه تر ۱۰ کلونو وروسته د خپلو اړیکو څخه ډېر خوښ دي.
هغه جوړه چې د ۴ څخه تر ۶ کلونو پورې د عمر توپیر لري یو څه خرابې اړیکې لري، په داسې حال کې چې د ۷ یا ډېرو کلونو توپیر په اړیکو کې لږ خوښي تجربه کوي.
په سویلي کوریا کې د ۲۰۱۵ کال یوې څېړنې وموندله چې د عمر توپیر د خپګان پر کچې اغیزه لري.
څېړنې موندلې چې د ورته عمر لرونکي جوړه د خپګان ترټولو ټیټه کچه لري، برعکس هغه جوړې چې د ۳ کلونو توپير ترمنځ ولري د خپګان کچه یې لوړه وي.
يعنې څېړنيزو راپورونو کې ويل شوي چې د مېړه او مېرمنې په عمر کې له يو څخه تر درېيو کلونو توپير غوره ګڼل کېدای شي، خو ځينو څېړونکو څرګنده کړې چې د عمر له لسو کلونو کم توپير هم اړيکې ډېرې بريالۍ کولی شي.
باید یادونه وشي چې دا ټولې پایلې د احصایو په نظر کې نیولو سره ترتیب شوي او په لویه کچه په دې برخه کې ډېرې څېړنې نه دي شوي.
د عمر تر څنګ څو نور عوامل لکه د مېړه او مېرمنې زده کړه، مالي امنیت، اولادونه، د کورنۍ له نورو غړو سره اړیکې، لوړ احساساتي هوښیارتیا او د مېرمنې پر تېروتنو سترګې پټول د اړیکو په بریالیتوب کې مهم دي.
ایا مصنوعي ځیرکتیا کولی شي د انسان ژوند وژغوري؟ممکن باور ونه کړئ چې د مصنوعي ځیرکتیا یو اپ دې د یوه انسان ژوند ژغورلی وي، خو دا رښتیا ده! د دې حیرانوونکي خبر تر لوستو وروسته به تاسو هم باوري شئ.
چټ جي پي ټي، چې د مصنوعي ځیرکتیا پر بنسټ کار کوي، د یوې امریکایي مېرمنې او د هغې د زېږېدونکي ماشوم ژوند وژغوره.
دا پېښه د امریکا په متحده ایالاتو کې رامنځته شوې.
د متحده ایالاتو د شمالي کارولینا د شارلټ سیمې اوسېدونکې نتالیا ترین چې انځور اخیستونکې ده له چټ جي پي ټي سره یې ټوکې کولې.
نتالیا ویلي چې له چیټ جي پي ټي سره یې ټوکې کولې او د یوې پوښتنې په کولو نوموړې اړ شوه چې روغتون ته ولاړه شي.
نوموړې په انسټاګرام لیکلي چې د اته میاشتو ماشوم مې په نس وو او له چټ جي پي ټي مې په ټوکه پوښتنه وکړه چې ولې مې ژامې نښتې دي؟
له دې پوښتنې وروسته راته چټ جي پي ټي وویل: «چې که څه هم نښې ډېرې جدي نه دي مګر یو ځل د وینې معاینه وکړه.»
نتالیا تیرین وویل: "نو ما خپل د وینې فشار معاینه کړ، کوم چې ډېر لوړ و. ما فکر کاوه چې دا به یو څه وروسته راټیټ شي، مګر دوام یې لره."
نتالیا تیرین لاهم تمه درلوده چې د هغې د وینې فشار دې راټیټ شي، مګر د AI چټ له هغې وغوښتل چې سمدستي امبولانس ته زنګ ووهي.
هغې په یوه بل انسټاګرام پوسټ کې وویل چې هغه د سر درد سره ستونزه نه درلوده، نو هغه فکر کاوه چې د چټ جي پي ټي مشورې له پامه غورځوي، مګر له نېکه مرغه داسې ونه شول.
هغې وویل، "کله چې زه روغتون ته ورسیدم، زما د وینې فشار ۲۰۰/۱۴۶ و."
په روغتون کې د مېرمنې تر معایناتو وروسته ډاکټرانو وویل، چې د ماشوم د زیږون لپاره سمدستي عملیات ته اړتیا ده.
د ماشوم له زېږېدو وروسته ډاکټرانو څرګنده کړه چې که هغه د شپې وېده شوې وای نو هېڅ کله به یې بیا سهار نه وو لیدلی.
او دا دومره جدي مسله وه چې د زیږون څخه ۵ ورځې وروسته، د نتالیا تیرین د وینې فشار لوړ وو او د یو څه مودې لپاره یې خپل لید له لاسه ورکړی وو.
اوس د هغې حالت له خطر څخه بهر دی او هغه د جي پي ټي له مرستې مننه کوي.