د آلمان د مهاجرت ادارې ویلي دي چې د هغو پناه غوښتونکو پر وړاندې چې خپل هیواد ته تللي دي، تر دوه زره ډیرې دوسیې یې پرانستې دي. دا قضیې چې افغانان هم په کې شامل دي، کیدای شي د دوی د پناه غوښتنلیکونه لغوه شي.
دویچه ویله د پنجشنبې په ورځ راپور ورکړ چې د جرمني د مهاجرت او مهاجرت فدرالي دفتر (BAMF) په پنځو میاشتو کې د هغو کډوالو په وړاندې چې د موجوده قوانینو څخه په سرغړونې خپل هیواد ته ستانه شوي له دوه زرو څخه ډیر قضیې ثبت کړي دي.
د راپور له مخې، د ۲۰۲۴ کال د نوامبر له لومړۍ نېټې څخه د ۲۰۲۵ کال د مارچ تر ۳۱مې نېټې پورې، نږدې ۲۱۵۷ قضیې اصلي هېوادونو ته د موقتي سفر له امله د کډوالو د وضعیت د لغوه کېدو په اړه ثبت شوې دي.
د دویچه ویله په راپور کې راغلي چې عراق د ۷۶۲ قضیې، سوریه ۷۳۴، افغانستان ۲۴۰، ایران ۱۱۵ او ترکیه په ۳۱ پېښو کې هغه هېوادونه دي چې تر ټولو زیات کډوال یې خپل وطن ته تللي دي.
د دې راپور له مخې، د هغو خلکو لپاره چې خپل هیواد ته سفر کوي، چارواکي د سفر د اسنادو لپاره یو فایل پرانیزي چې د دوی له بیرته ستنیدو خبر شي.
خپلو هیوادونو ته د کډوالو سفر له ډیرې مودې راهیسې په جرمني کې د سیاسي بحثونو موضوع ده. دویچه ویله راپور ورکوي چې د جرمني پخواني حکومت په سولینګن کې له برید وروسته په خپل امنیتي پلان کې موافقه کړې وه چې هغه خلک چې خپل هیواد ته سفر کوي د مهاجرت وضعیت له لاسه ورکوي، پرته له دې چې په ځانګړو قضیو دوی سفر وکړي.
پناه غوښتونکي هم اړ دي چې د کډوالو چارواکي له خپل سفر وړاندې خبر کړي.
د راپورونو له مخې د ازبکستان او روسیې د ټرانسپورټ وزیرانو له پاکستان سره د افغانستان د اورګاډي پټلۍ د پراختیا پړاو د پیلولو تړونونه لاسلیک کړي. دغه اقدام چې د دې پروژې د عملي تطبیق لپاره مهم ګام بلل شوی، موخه یې د افغانستان له لارې منځنۍ اسیا له پاکستان سره نښلول دي.
د مرکزي اسیا د ټایمز د راپور له مخې، د روسیې د ترانسپورت وزارت ویلي دي چې دواړه هیوادونه به په ګډه په ۲۰۲۵ کال کې د دې پروژې د امکاناتو څیړنه وکړي چې تمرکز به یې د بار وړونکو توکو د ټرافیک او د پروژې د اقتصادي ګټې په اندازه وي.
راپور د پروژې پیل کولو لپاره دوه احتمالي لارې وړاندیز کوي:
لومړۍ لاره: مزارشریف – هرات – دلارام – کندهار – چمن
دویمه لاره، ترمز (ازبکستان) – نایاب آباد – لوګر (افغانستان) – کرلاچي
په پام کې ده چې د مې په ۱۵ او ۱۶ د روسیې په کازان ښار کې د روسیې-اسلامي نړیوالې غونډې لپاره د پاکستان ریل پټلۍ او د طالبانو له پلاوي سره نورې خبرې هم وشي.
تاشکند د ۲۰۲۵ کال په جنورۍ کې په افغانستان کې د طالبانو له حکومت سره خپل تړون وغځوه چې له حيرتان څخه تر مزارشريف پورې د اورګاډي پټلۍ، چې د چين-قرغزستان-ازبکستان-افغانستان دهليز يوه مهمه برخه ده، فعاليت او ساتنه وکړي.
تمه کیږي چې د چین، قرغزستان، ازبکستان د اورګاډي پټلۍ په بشپړیدو سره د دې دهلیز اهمیت نور هم زیات شي. اوس مهال چين ته د منځنۍ اسيا د اورګاډي پټلۍ د قزاقستان له لارې محدودې دي.
په همدې حال کې د پاکستان د صدراعظم مرستیال او د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار د پنجشنبې په ورځ د ازبکستان د بهرنیو چارو له وزیر بختیار سیدوف سره په ټیلیفوني خبرو کې د افغانستان د ټرانس-افغان اورګاډي د پروژې په اړه خبرې وکړې.
د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت د پنجشنبې په ورځ په یوه بیان کې وویل چې اسحاق ډار هیله څرګنده کړې چې درې واړه هېوادونه به ژر د دې مهمې سیمه ییزې پروژې د چوکاټ تړون لاسلیک کړي.
دا خبرې کابل ته د پاکستان د بهرنیو چارو د وزیر له وروستي سفر وروسته شوې.
افغانستان، ازبکستان او پاکستان د ۲۰۲۱ کال د فبرورۍ په میاشت کې د افغانستان له لارې د ۵۷۳ کیلومترو په اوږدوالي د اورګاډي د جوړولو تړون لاسلیک کړ چې له مخې به یې منځنۍ اسیا د پاکستان له بندرونو سره ونښلول شي. د دې پروژې اټکل شوی لګښت ۴،۸ میلیارده ډالره دی او موخه یې د سیمه ییزو اقتصادي اړیکو پیاوړتیا ده.
د افغانستان د جمهوري نظام د ملي امنیت پخواني رییس ضیا سراج هندي کشمیر په پهلګام سیمه کې پر سیلانیانو وروستي برید ته په اشارې وايي، دا برید په افغانستان کې د سلګونو هغو پېښو یاد تازه کوي چې په تېرو کلونو کې د طالبانو او د هغوی نړۍوالو ملګرو لهخوا د ملکیانو پر خلاف ترسره شوي دي.
یاد افغان استخباراتي چارواکي پنجشنبه د شپې ناوخته (غويي ۴مه) د خپلې اېکسپاڼې له لارې په یوه بیان کې د دغه خونړي برید په غبرګون کې دا پېښه «دردوونکې» او د ترهګرۍ واقعي څېره بللې ده.
نوموړي خبرداری ورکړی چې ترهګرې ډلې، وروسته له هغې چې هغوی یې په افغانستان کې «لاستهراوړنې» بولي، اوس هڅه کوي څود دغه هېواد له پولو ور هاخوا د خپل نفوذ لمنه پراخه کړي.
هغه زیاته کړې ده: «له ډېرې مودې راهیسې د دغه بهیر وړاندوینه شوې وه، خو اوس اندېښمنوونکې خبره دا ده چې وسلهوالې ډلې غواړي د دا ډول بریدونو له لارې اټومي جګړې راوپاروي.»
هغه همداراز وسلهوالو ډلو پر وړاندې د سیمهییز چلند د ارزونې غوښتنه کړې او خبرداری یې ورکړی چې د «ښې ترهګرۍ» او «بدې ترهګرۍ» ترمنځ د توپیروالي سیاست ته دوام ورکول جدي او ناوړه پایلې لرلای شي.
د ضیا سراج په باور، د افراطي ډلو د څرګند یا پټ ملاتړ درول او د یوې همغږې او پرېکنډه سیمهییزې ستراتیژۍ غوره کول، د ترهګرۍ او بېثباتۍ د لا پراخېدو د مخنیوي لپاره یو حیاتي اقدام دی.
د افغانستان د وروستي جمهوري نظام د ملي امنیت رییس دا څرګندونې وروسته له هغې کړي، چې وړمه ورځ د هندي کشمیر په بهلګام سیمه کې د یوه وسلهوال برید په ترڅ کې ۲۵ هندیان او یو نيپالی وګړي وژل شوي دي.
هند وايي، په دغه برید کې پاکستان ښکېل دی. هندي چارواکو د کشمیر پېښې په غبرګون کې هغو پاکستانيانو ته چې مخکې ویزې ورکړل شوې وې، لغوه کړې او هغه پاکستانيان چې دا مهال فعالې ویزې لري او په هند کې دي، له دغه هېواده یې د وتلو لپاره ۴۸ ساعته وخت ورکړی دی.
طالبانو هم په هندي کشمير کې پر سیلانیانو برید ته غبرګون ښودلی دی. د دغې ډلې د بهرنیو چارو وزارت په یوه بیان کې په هندي کشمېر کې پر سیلانیانو وروستی برید غندلی او د وژل شویو له کورنیو سره یې خواخوږي شریکه کړې ده.
د طالبانو حکومت ویلي چې جبري راستنېدونکو افغان کډوالو لپاره یې په سرپل ولایت کې د ښارګوټي پرانیسته کړې، خو راستانه شوي افغانان بیا د بنسټيزو بشري حقونو د نشتوالي شکایت کوي.
د طالبانو مرستیال ویاند حمدالله فطرت خبر ورکړی چې دغې ډلې د سرپل ولایت په سېداباد ولسوالۍ کې په جبري ډول هېواد ته د راستنېدونکو افغانانو لپاره یو ښارګوټی پرانیستی دی. د فطرت په وینا، دغه ښارګوټی څه باندې ۱۲۰۰ جریبه مساحت لري.
نوموړي د پنجشنبې په ورځ (غويي ۴مه) د خپلې اېکسپاڼې له لارې زیاته کړې چې دغه ښارګوټی د طالبانو د اداري مرستیال عبدالسلام حنفي، د ښار جوړونې وزارت سرپرست حمدالله نعماني، د سرپل ولایت د والي مرستیال خان محمد حقاني، دیني عالمانو، قومي مشرانو او د دغې ډلې د سیمهییزو چارواکو لهخوا پرانیستل شوی دی.
فطرت د طالبانو د اداري مرستیال عبدالسلام حنفي په حواله زیاته کړې چې چې دا ډله هڅه کوي بېرته راستانه کړل شویو افغانانو ته د ژوند مناسب شرایط برابر کړي. هغه ادعا کړې چې دغه ښارګوټی به د څښاک اوبو، برېښنا، روغتیایي خدمتونو، ښوونځیو او سړکونو په ګډون له ټولو اسانتیاوو برخمن وي.
حنفي ویلي چې طالبان د راستنېدونکو کډوالو د اسکان او خدماتو لپاره بېلابېلې کمېټې ګمارلې دي، تر څو د هغوی ستونزې ژر تر ژره حل کړي. د هغه په وینا، دا کمېټې به د عاجلو اړتیاوو لکه خواړو، موقتي استوګنځي او اصلي مېنو ته د لېږد په برخه کې کار کوي.
طالبان د دغه ښارګوټي د پرانیستلو په تړاو داسې مهال خبر ورکړی چې ګڼ شمېر هېوادوال هېواد ته د بېرته راستنېدو پرمهال د بشري حقونو بنسټیزو اصولو د نه رعایت له امله شکایت کوي.
د یادونې ده چې وړمه ورځ د طالبانو د رياستالوزراء اداري مرستیال او د کډوالو ستونزو ته د رسېدنې عالي کمېسیون مشر عبدالسلام حنفي ویلي و چې له ګاونډیو هېوادونو څخه په جبري توګه د افغانانو اېستل د شرم وړ خبره ده.
ګاونډیو هېوادونو په ځانګړې توګه پاکستان په دې وروستیو کې د افغان کډوالو جبرې اېستلو ته زور ورکړی دی. تېره ورځ د پښتونخوا د کورنیو او قبایلي چارو وزارت ویلي و چې یوازې د تېرې چهارشنبې په ورځ د تورخم له لارې دوه زره ۲۹۸ کډوال افغانستان ته ستانه شوي دي.
د پاکستان پخواني متقاعد جنرال انعامالحق کابل ته د دغه هېواد د لومړي وزیر مرستیال او بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار وروستي سفر ته په اشارې، دغه سفر د دواړو ګاونډیانو ترمنځ د اړیکو د بیارغېدو پر لور یو مهم ګام بللی.
نوموړي د پنجشنبې په ورځ (اپرېل ۲۴مه) د پاکستان د اېکسپرېس ټریبیون رسنۍ له لارې په یوې خپرې شوې مقاله کې زیاته کړې چې پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته په کابل کې دا لیدنه د پاکستان او د دغې ډلې ترمنځ د ډېپلوماتیک چوکاټ دننه د اختلافاتو د حل ښودنه کوي.
نوموړی وايي چې په دې مذاکراتو کې د سوداګریزو اړیکو پر پراختیا، سیمهییزو پروژو لکه کاسا-۱۰۰۰ ټاپي او د دواړو هېوادونو ترمنځ د توکو د لېږد رالېږد پر اسانتیا تمرکز شوی دی. د انعامالحق په وینا، د دواړو خواوو ترمنځ هوکړه شوې چې له افغانستانه پر ټرانزیټي توکو درانه مالیات کم او د پاکستان په اقتصاد کې د افغان سوداګرو ځای ځایګی ښه شي.
پاکستاني جنرال ویلي چې کابل ته د اسلاماباد لوړپوړي پلاوي په خپل سفر کې افغانستان ته د افغان کډوالو پر ستنېدو ټینګار کړی او زیاتوي چې دا بهیر باید له کابل سره په بشپړې همغږۍ کې ترسره شي.
انعامالحق وړاندې وايي چې پاکستان د طالبانو رژیم دننه، پېچلو جوړښتونو ته په درک، اسلاماباد هڅه کوي د سختو امنیتي اقداماتو تر څنګ له نرمې ډېپلوماسۍ او مذهبي اړیکو څخه هم کار واخلي ترڅو د مذاکراتو فضا خوندي وساتل شي.
د مقالې لیکوال د افغانستان په خاوره کې د تحریک طالبان پاکستان یا ټيټيپي ډلې حضور او فعالیتونه د دې مذاکراتو یوه حساسه موضوع یادوي او په وینا یې، دا موضوع د دواړو هېوادونو ترمنځ په اړیکو کې ډېره مهمه بلل کېږي. انعامالحق ټینګار کړی چې د پاکستان له حکومت سره د حقاني شبکې له همکارۍ پرته، د ټيټيپي ګواښ کنټرولول به ستونزمن کار وي.
هغه په دې مقاله کې ټینګار کړی چې د افغانستان په خاوره کې د ټيټيپي دوامداره حضور په پاکستان کې مېشتو افغانانو ته ټولنیزې او امنیتي ستونزې رامنځته کړي. د ده په اند، د دغې ډلې په کنټرول کې د پرمختګ نشتوالی کولای شي د افغان کډوالو پر وړاندې د خلکو احساسات راوپاروي او د ملتونو ترمنځ د همغږۍ مخنیوی وکړي.
د پاکستان یاد متقاعد جنرال دا څرګندونې وروسته له هغه کوي چې نوموړي تېره اوونۍ د طالبانو خپلمنځي اختلافاتو ته په اشارې په یوې مقاله کې ادعا کړې وه چې د دغې ډلې واکمني له جدي کورنیو ننګونو او سیمهییزو ګواښونو سره مخ ده.
هغه په خپلې مقاله کې زیاته کړې وه چې د ملا هبتالله د سخت دریځو مذهبي او قومي نظریاتو پر بنسټ د دغې ډلې رژیم د حقاني شبکې د عملي تمایلاتو پر وړاندې د وېش له ګواښ سره مخ دی.
د افغانستان د جمهوري نظام وروستي ولسمشر محمداشرف غني په «پنځه دېرشم» پوډکاسټ کې وايي چې د مخابراتو پرمختګ، په ځانګړې توګه بېسیم ټکنالوجي، د انسانانو ترمنځ د اړیکو په تاریخ کې یو بنسټیز بدلون راوستی دی.
غني زیاته کړې چې بېسیم مخابراتو ټېلیفون عام او د خلکو ترمنځ یې د اړیکو په طریقه کې بدلون رامنځته کړی دی.
اشرف غني وايي چې پخوا به د خلکو او حکومتونو ترمنځ د معلوماتو تبادله ډېره ورو او محدوده وه، خو د ټېلیګراف او بیا د ټېلفون له رامنځتهکېدو سره دا تبادله خورا چټکه شوې ده. هغه د امریکا د کورنۍ جګړې پرمهال د ټېلیګراف رول ته په اشارې ویلي چې دا د جګړې په مدیریت کې یو انقلاب و.
نوموړي څرګنده کړې چې پخوا به د یوه پیغام رسېدل اوونۍ او ان میاشتې وخت نیوه، خو نن سبا انسانان کولای شي د یوه «کلېک» په وسیله له نړۍ سره اړیکه ونیسي. نوموړي دا پرمختګ د مخابراتي زیربناوو د لویو پانګونو پایله بللې ده.
غني همداراز راډیو او ټلوېزیون د اغېزو یادونه هم کړې او وايي چې دغو وسایلو د خلکو او حکومتونو ترمنځ د اړیکو په پیاوړي کېدو کې ډېر مهم رول لوبولی دی. هغه وايي چې په خپل وخت کې يې ملت ته د پيغامونو د رسونې لپاره راډيو د يوې اغېزمنې وسيلې په توګه کاروله او د افغانستان ولس د «بيبيسي» له لارې د هغه غږ پېژانده.
نوموړي خبرداری ورکړی چې اوسني مخابراتي سېستمونه او ټولنیزې شبکې له قوي ګواښونو سره مخ دي؛ د ناسمو معلوماتو خپرېدل او سایبري بریدونه یې جدي ګواښونه ګڼلي دي. د غني په اند، نن سبا مېلیونونه انسانان پر درواغو باور کوي او دا وضعیت کولای شي ټولنې له کړکېچ سره مخ کړي.
محمداشرف غني زیاتوي چې انسانان باید پرېکړه وکړي چې له دغو بدلونونو سره څنګه چلند کوي. دی وايي: «ایا موږ، د یوه نړۍوالې ټولنې په توګه، چمتو یو چې په منطق یو بل سره وغږېږو، که نه بېباوري او تخریب زموږ راتلونکی وټاکي؟»
نوموړي له افغان ولس غوښتي چې د ټکنالوجۍ د اسانتیاوو تر څنګ باید د هغې له ګواښونو هم خبر وي او په وینا یې، «ټلیفون، انټرنېټ او ټلویزیون ځواکمن وسایل دي، خو باید د رښتیا، پوهې او یووالي لپاره ترې کار واخیستل شي.»
د پخواني خبریال داوود جنبش په کوربهتوب د افغانستان د جمهوري نظام وروستي ولسمشر د خپل پوډکاسټ مرکې په دوام، نوموړي د نړۍوالو مخابراتي قوانینو د تاریخ په اړه هم وضاحت ورکړی. هغه وايي چې دا بهیر له ۱۸۶۵م کال راهیسې پیل شوی، کله چې ۲۰ اروپايي هېوادونه د ټېلګراف ټولنې په جوړېدو سره هوکړې ته ورسېدل او بیا وروسته، ټېلیفون، راډیو او نور وسایل هم تر همدې اصولو لاندې تنظیم شول.
د مخابراتو تحول، چې له تاریخي وسایلو لکه ټېلګراف، ټېلفون او راډیو پیل شوی، نن سبا د بېسیم ټکنالوجۍ، انټرنېټ او ټولنیزو شبکو تر عصري پړاوونو رسېدلی دی. دغو پرمختګونه نه یوازې انساني اړیکو ته چټکتیا ورکړې، بلکې د سیاسي، اقتصادي او ټولنیزو اړیکو بڼه یې هم بدله کړې ده.
غني په خپلې مرکه کې د مخابراتي وسایلو تاریخي ارزښتونه، ګټې او ننګونې هم روښانه کړې دي. هغه د نړۍوالو اصولو اړتیا ته په اشارې وايي چې د معلوماتو باور، خصوصي حریم او ټولنیز ثبات د خونديتوب لپاره اړین دي. د پرځېدلي جمهوري نظام وروستی ولسمشر دا څرګندونې داسې مهال کوي چې نړۍ د معلوماتي انقلاب له چټکو بدلونونو سره مخ ده او د دغو بدلونونو مدیریت سیاسي، تخنیکي او حقوقي همغږۍ ته اړتیا لري.