کرزی طالبانو ته: هیلو ته د رسېدو لپاره د نجونو پر مخ د پوهنتون او ښوونځيو دروازې پرانېزئ

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي یو وار بیا د نجونو لپاره د ښوونځیو او پوهنتونونو پر پرانیستلو ټینګار کړی دی.

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي یو وار بیا د نجونو لپاره د ښوونځیو او پوهنتونونو پر پرانیستلو ټینګار کړی دی.
هغه د سې شنبې په ورځ (د غويي ۹مه) له طالبانو غوښتي، چې سملاسي د نجونو پر وړاندې د ښوونځیو او پوهنتونونو دروازې پرانیزي څو هغوی وکولای شي خپلو هیلو ته ورسېږي.
نوموړي په کابل کې له یو شمېر محصلینو سره د لیدنې پر مهال وویل: «افغانستان د ټولو خلکو ګډ کور دی.»
کرزي له ځوانانو غوښتي، چې ملي یووالی او پیوستون لا ډېر پیاوړی کړي.
دا لومړی ځل نه دی، چې د افغانستان پخوانی ولسمشر د ښوونځیو او پوهنتونونو پر بیا پرانیستلو ټینګار کوي، بلکې تر دې وړاندې یې هم په وار-وار له طالبانو غوښتي چې د نجونو لپاره د عصري او رسمي زدهکړو اجازه ورکړي.
د یادونې ده، چې حامد کرزي ویلي و چې ټولنې له زدهکړو پرته پرمختګ نه شي کولای او د نجونو پر وړاندې د زدهکړو د مرکزونو بند پاتې کېدل د پرمختګ پر وړاندې ستر خنډ دی.
نوموړي په خپلې اېکسپاڼې لیکلي و: «روښانه ده چې هېڅ ټولنه بې له علم او زدهکړو ترقۍ او سوکالۍ ته نه رسېږي؛ له همدې امله په تاکيد سره بيا تکراروم چې د نجونو پر مخ د ښوونیزو مراکزو بند پاتې کېدل او د ښځو د کار ممانعت د هېواد د ترقۍ لپاره ستر خنډ دی.»
حامد کرزی دا څرګندونې داسې مهال کوي، چې نږدې څلور کاله کېږي چې افغان نجونې تر شپږم ټولګي پورته له عصري زدهکړو له ټولو حقونو بېبرخې دي.


افغانستان ته له ګاونډیو هېوادونو نه د هېوادوالو د ستنېدو د پراخې څپې په دوام، د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمیشنرۍ (UNHCR) خبرداری ورکړی، چې په هېواد کې بشري ناورین د اندېښنې پړاو ته رسېدلی دی.
نوموړي بنسټ د سهشنبې په ورځ (د اپرېل ۲۹مه) په یوه بیان کې زیاته کړې، چې یوازې د روان کال په اپرېل میاشت کې تر ۲۵۰زرو ډېر افغانان هېواد ته دننه شوي او په وینا یې، له دې ډلې شاوخوا ۹۶ زره یې په جبري ډول اېستل شوي دي.
د دغه سازمان د ویاند بابر بلوڅ په وینا، د افغانانو پراخ بېرته ستنېدل پر شته بشرپاله مرستو یو اضافي فشار وارد کړی، هغه بشرپاله سرچینې چې لا له وړاندې د مېلیونونو کسانو اړتیاوو ته په هېواد کې دننه ځواب بسنه نه کوي.
همداراز، د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ ویاند اندېښنه ښودلې چې راستنیدونکي، په ځانګړې توګه ښځې او نجونې په افغانستان کې د کار، زدهکړې او د تګ راتګ د ازادۍ په برخو کې له سختو محدودیتونو سره مخ دي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ یو وار بیاد ایران او پاکستان پر حکومتونو غږ کړی، چې خپل هېواد ته د افغانانو ستنول باید په رضاکارانه، خوندي او درناوي سره ترسره شي او په دې تړاو یې ډاډمنتیا غوښتنه کړې ده.
دغه بنسټ د ۷.۵ مېلیارد ډالرو مالي مرستې غوښتنه کړې ده، تر څو بېرته راستنېدونکو ته د ژوند وسایل، د یوځایکېدو بهیر، مالي او ټرانسپورټي مرستې او په ځانګړې توګه د مېرمنو او نجونو اړتیاوو ته د پاملرنې ترڅنګ بنسټیزې اړتیاوې پوره کړي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ د معلوماتو لهمخې، د ۲۰۲۳ کال له پیل راهیسې تر ۳.۵ مېلیون ډېر افغانان هېواد ته ستانه شوي دي.
دا هغه شمیره ده، چې د نړۍوالو سازمانونو په باور نه یوازې د داخلي بېځایهکېدو ګواښ ډېروي، بلکې اروپا ته د کډوالۍ لپاره د نویو هڅو امکان هم لوړوي.

فاکس نیوز راپور ورکوي، چې د اپرېل په ۱۰مه د سپینې ماڼۍ د بودیجې او مدیریت دفتر له خوا د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ته یو لیک شوی بودیجوي سند لېږل شوی، چې پکې ښيي د ټرمپ اداره غواړي د افغان متحدینو د انتقال پروګرام (CARE) بودیجه بنده کړي.
دغه پروګرام د هغو افغانانو لپاره جوړ شوی، چې له امریکا سره یې مرستې کړي او اوس د ځانګړې ویزې یا کډوالۍ د پروګرام له لارې دغه هېواد ته د انتقال په تمه دي.
اوسمهال په (CARE) پروګرام کې شاوخوا ۶۰۰ مېلیونه ډالر پاتې دي، خو سپینې ماڼۍ وړاندیز کړی چې دا پیسې دې د پروګرام د بندېدو لپاره د ۲۰۲۵کال تر پایه پورې په منظم ډول وکارول شي.
فاکس نیوز دغه راز لیکلي، د امریکا د ملي امنیت شورا او د بهرنیو چارو وزارت د دوی پوښتنې ته چې ایا دغه پاتې پیسې به د افغانانو د انتقال لپاره ولګول شي که په فیلپین، قطر او البانیا کې د هغوی د پروسس مرکزونو د بندېدو لپاره وکارول شي، ځواب نه دی ورکړی.
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت ویاند ویلي: «وزارت دا مهال د افغانانو د انتقال پروګرام او د(CARE)دفتر راتلونکی ارزوي، خو تر اوسه هېڅ وروستۍ پرېکړه نه ده شوې. د (CARE) دفتر اوس هم د هغو افغان متحدینو ملاتړ کوي چې له مخکې د پروسس لپاره بهرنیو مرکزونو ته انتقال شوي دي.»
مګر د دغه پروګرام په اړه پخوانیو سرتېرو اندېښنه ښودلې.
دغه پخواني سرتېري وایي، که چېرې دا پروګرام وتړل شي دا به د امریکا نوم بد کړي او هغو افغانانو ته به تاوان ورسوي، چې د امریکا پر ژمنو یې باور کړی و.
د امریکا د سمندري ځواکونو یو تجربه کار افسر شاون ونډایور، د (AfghanEvac) بنسټګر او مشر وویل: «د دوامدار ښه راغلاست پروګرام چې زموږ هېواد تر اوسه تجربه کړې د کډوالۍ تر ټولو خوندي او قانوني لار ده او پلټل شوو افغانانو ته اجازه ورکوي، چې زموږ ټولنو ته راشي، کار و بار پیل کړي او په داسې حال کې چې اوسمهال موږ د کاري ځواک له کمښت سره مخ یوو.»
ونډایور همداراز وویل، چې ټرمپ کولای شي د بایډن د ادارې پر ځینو نیمګړتیاوو ښه کار وکړي، ځکه د بایډن اداره دا پروسه دومره ورو ترسره کړه، چې خلک په پاکستان، افغانستان او شاوخوا ۹۰هېوادونو کې پاتې شول.
هغه زیاته کړه: «په ځانګړي ډول په پاکستان کې د بایډن اداره د افغانانو د ژر پروسس ژمنه کړې وه، خو تر اوسه یې خپله ژمنه نه ده پوره کړې. اوسمهال ۱۰زره افغانان په پاکستان کې بند پاتې دي، ځکه بایډن ونه شو کولای هغوی ته ژر ځای برابر کړي.»
شاون ونډایور ټینګار وکړ، چې "ولسمشر ټرمپ اوس دا چانس لري چې د پخوانیو پوځیانو او زموږ د جګړې متحدینو لپاره یو اتل ثابت شي او دا ثابته کړي چې کله امریکا ژمنه کوي، نو پوره کوي یې.»
د اپرېل په ۲۳مه نېټه د افغانانو د تخلیې ډلې له خوا د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو، د دفاع وزیر پیټ هېګست، د کورني امنیت وزیرې کرسټي نوم او د ملي امنیت سلاکار مایکل والټز ته یو پرانیستی لیک لېږل شوی.
په دې لیک کې ویل شوي، چې تر ۲۵۰,۰۰۰ ډېر افغانان لا هم د انتقال د پروګرامونو په بهیر کې بند پاتې دي.
د جګړو څار متخصص بل روژیو ویلي: «طالبانو ثابته کړې چې هغوی له هغو افغانانو سره بېرحمانه چلند کړی او لا یې هم کوي، کوم چې له امریکا یا پخوانۍ افغان حکومت سره یې کار کړی و او دوی زرګونه کسان وژلي یا شکنجه کړي دي.»
نوموړي زیاته کړې: "طالبان هېڅ د باور وړ نه دي. د دوی تېرو کړنو دا ثابته کړې، لکه د دوحې د ناکام تړون ښکاره ماتول، القاعدې ته د امن ځای ورکول او له پخواني افغان حکومت سره د خبرو نهمنل، دا ټول ښيي چې طالبانو هېڅکله ژمنې نه دي پوره کړې.»

د بښنې نړیوال سازمان رپوټ وايي، چې د طالبانو امر بالمعروف وزارت محتسبانو، چې د اخلاقي پولیسو په نوم هم یادیږي، د تېر کال په اوږدو کې ۱۳۰۰۰ کسان نیولي دي. دغه راز د طالبانو د امر بالمعروف د غړو د ناعادلانه ځواک کارونې لږ تر لږه یو زر او ۳۳ پېښې ثبت شوې دي.
د بښنې نړیوال سازمان کلني رپوټ د افغانستان د بشري وضعیت په اړه تریخ تصویر وړاندې کړی چې له ښځو، قومي او مذهبي اقلیتونو، سیاسي مخالفانو او رسنیو سره د طالبانو پر چلند پکې نیوکې شوې دي.
رپوټ وايي، د طالبانو تعزیري سزاګانې په ټول هېواد کې روانې دي. د ۲۰۲۴ کال له اپریل تر جون پورې ۱۷۹کسان چې ۱۴۷ نارینه، ۲۸ ښځې او ۴ هلکان پکې شامل وو، له ورته سزاګانو سره مخ شوي دي.
د دې مجازاتو لپاره تورونه اکثراً د زنا، کور نه د تېښتې، او لواطت ول، چې ښځې او نجونې یې زیاتره متاثرې کړې دي.
د ۲۰۲۱ کال له اګست راهیسې تر ۲۰۲۴ کال مارچ پورې د طالبانو د امر بالمعروف د غړو د ناعادلانه ځواک کارونې لږ تر لږه یو زر او ۳۳ پېښې ثبت شوې دي چې ۲۰۵ ښځې او نجونې او ۸۲۸ نارینه او هلکان پکې شاملیږي.
رپوټ وايي، چې د طالبانو له خوا عامه اعدامونه دوام لري او په فبروري کې درې کسان په عامه توګه اعدام شول، او یو بل کس د ۲۰۲۳ کال په نومبر کې اعدام شو. د نورو رپوټونو له مخې، د ۲۰۲۴ کال تر جولای پورې د طالبانو محکمو له۳۰۰ نه تر۶۰۰ پورې بندیانو ته د مرګ سزا ورکړې ده.
په مارچ کې رپوټونه ورکړل شوي چې طالبان کېدای شي د زنا په جرم د سنگسار سزا بیا پیل کړي.
د عامه اعدامونو او نورو سختو سزاګانو پر دوام نړیوالې ټولنې سختې نیوکې کړې دي چې د قانوني حقوقو نقض او د عادلانه محاکمې حقونو ته پام پکې نه کیږي.

د طالبانو ټولګټو وزارت وزیر ملا محمدعیسی ثاني په کابل کې د ایران له سفیر علیرضا بیګدلي سره وکتل. بیګدلي وویل چې د ابونصر فراهي میل ۷۸سړک د بشپړېدو لپاره ۱۰میلیونه یورو ځانګړې شوې.» هغه دغه راز زیاته کړه، چې د یاد سړک کار به د روان کال تر پایه بشپړ شي.
د طالبانو د ټولګټو وزارت ویاند محمد اشرف حق شناس نن سې شنبه د غويي ۹مه د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره وویل چې په دې کتنه کې د ابو نصر فراهي میل ۷۸سړک د پاتې برخو د بشپړېدو، د میلک دویم پل رغولو، د خواف – هرات اوسپنې پټلۍ له مسیر څخه د انتقالاتو پر زیاتوالي او یو شمېر نورو مهمو موضوعاتو خبرې اترې شوې دي.
په لیدنه کې د ایران سفیر عليرضا بیګدلي ویلي،چې «د ټولګټو وزارت د سرپرست وزیر سره تر تیرې ناستې وروسته موږ د ابونصر فراهي میل ۷۸ سړک د پاتې برخو، د خواف – هرات اوسپنیزې کرښې مسیر څخه لیدنه وکړه».
نوموړي زیاته کړې، چې «ایران ته د سفر په ترڅ کې د ابونصر فراهي میل ۷۸سړک د بشپړېدو لپاره ۱۰میلیونه یورو ځانګړي شوې.»
یاد وزارت وايي، چې د لیدنې په لړ کې د طالبانو د ټولګټو وزارت وزیر ملا محمدعیسی ثاني وویل چې ددغه سړک د پاتې برخو بشپړېدل د طالبانو د اقتصادي پلان له لومړيتوبونو څخه و.
دغه طالب چارواکي هیله ښودلې، چې د دواړو هیوادونو د خلکو او سوداګرو د ستونزو د حل په موخه د یاد سړک د پاتې برخو رغولو کار ژر تر ژره بشپړ شي.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویاند عبدالقهار بلخي د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي چې ددې ډلې د بهرنیو چارو وزیر امير خان متقي په بهرنيو چارو کې د قطر د دولت وزير محمد بن عبدالعزيز الخليفي سره کتنه کې هیله څرګنده کړې، چې دوحه دې له طالبانو سره د ډېپلوماټیکو اړیکو کچه لوړه کړي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت ویاند عبدالقهار بلخې نن سې شنبه، د غويي ۹مه، وویل، چې په دې ناسته کې دواړو لوريو پر دوو اړخيزو اړيکو، مختلفو برخو کې د همکاريو پر پراختيا او ځينو سيمهييزو مسايلو خبرې وکړې.
په خبرپاڼه کې لیکل شوي:«د هېواد د بهرنيو چارو وزير قطر سره د افغانستان اړيکې مثبتې وبللې او هيله يې څرگنده کړه چې دواړه هېوادونه په نږدې راتلونکي کې د ديپلوماتيکو اړيکو کچه لوړه کړي.»
امير خان متقي په پراختيايي او بشري برخو کې له افغانستان سره د قطر مرستې ارزښتناکې وبللې او د افغانستان حکومت له اړخه يې د همکارۍ ډاډ ورکړ.
د طالبانو بهرنیو چارو وزارت وايي چې په بهرنيو چارو کې د قطر د دولت وزير هم له افغانستان سره د خپل هېواد اړيکې نږدې وگڼلې او د دواړو هېوادونو ترمنځ يې د همکاريو د پراختيا خبرې وکړې.
دوی زیاتوي چې محمد بن عبدالعزيز الخليفي په کلتوري، روغتيايي، سپورتي او د کاريګرو لېږد برخو کې له افغانستان سره د مرستو لپاره چمتووالی وښود.
الخلیفي ټينګار کړی، چې د چارو د ښه تعقيب لپاره د دواړو هېوادونو د بهرنيو چارو وزارتونو ترمنځ د منظمو تماسونو ميکانيزم رامنځ ته شي.
دواړو لوريو د ناستې په پای کې د دواړو هېوادونو د ګڼو ارګانونو ترمنځ پر نږدې همکارۍ او ليدو کتو هوکړه کړې ده.
امیرخان متقي د یکشنبې په ورځ د یوه جګپوړي طالب پلاوي په مشرۍ دوحې ته لاړ.
د قطر لومړي وزیر او د بهرنیو چارو وزیر شیخ محمد بن عبدالرحمن بن جاسم ال ثاني د طالبانو د بهرنیو چارو له سرپرست وزیر مولوي امیر خان متقي سره کتلي دي.