ټرمپ: د قطر د ګرانبیه ډالۍ نهمنل «لېونتوب» دی

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د قطر دولت لهخوا د ډالۍ په توګه د یوې ګرانبیه الوتکې د منلو په تړاو نیوکې او اخلاقي اندېښنې رد کړې او په وینا یې، له دې «لویې مهربانې» ډالۍ نه انکار «لېونتوب» دی.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د قطر دولت لهخوا د ډالۍ په توګه د یوې ګرانبیه الوتکې د منلو په تړاو نیوکې او اخلاقي اندېښنې رد کړې او په وینا یې، له دې «لویې مهربانې» ډالۍ نه انکار «لېونتوب» دی.
ټرمپ د دوشنبې په ورځ (د اپرېل ۱۲مه) زیاته کړې، چې دا الوتکه به له سپینې ماڼۍ نه تر وتلو وروسته ونه کاروي او د ولسمشرۍ کتابتون او د اسنادو د خوندیتوب مرکز ته به وسپارل شي.
نوموړي عربستان، قطر او امارات ته تر تګ مخکې خبریالانو ته وویل: «زه د قطر دا اقدام یوه لويه مهرباني ګڼم او واقعاً منندوی یې یم. زه داسې ډالۍ نه ردوم. سړی به ډېر لېونی وي چې وايي نه، موږ دا ډېره ګرانبیه الوتکه نه غواړو.»
ټرمپ وايي، چې د قطر، سعودي عربستان او متحده عربي اماراتو په ګډون د سیمې هېوادونو دا ډالۍ د امریکا د دفاعي مرستو د ستاینې یوه نښه ده.
نوموړي همداراز د بوینګ شرکت لهخوا د نویو «اېر فورس وان» الوتکو په سپارلو کې د ځنډ له امله ناخوښي ښودلې او د قطري الوتکې منل یې یو «عملي» تصمیم بللی دی. هغه د خپلې واکمنۍ په لومړۍ دوره کې له بوینګ شرکت څخه د دوو الوتکو د پېرلو امر کړی و.
د امریکا متحدهایالتونو ولسمشر ډونالډ ټرمپ دا څرګندونې تر هغه وروسته وکړې، چې منتقدانو د هغه لهخوا د قطر د ډالۍ منل غېراخلاقي او د اساسي قانون خلاف بولي.
دا په داسې حال کې ده، چې ډېموکراټ سناتورانو برایان شوټز، کریس مرفي، کوري بوکر او کریس کونز په یوه بیان کې ویلي و، چې د داسې ډالۍ منل د ملي امنیت جدي ستونزې راپورته کوي او د ټرمپ په دولت کې د بهرني نفوذ د پراخېدو په اړه اندېښنې ډېروي.

په دې اوونۍ کې به د ټولو سترګې د خلیج سیمې ته وي، ځکه چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ خپل لومړی رسمي بهرنی سفر پیلوي. اوس پوښتنه دا ده، چې د سعودي عربستان، قطر او متحده عربي اماراتو پلازمېنو ته د ډونالډ ټرمپ له سفر څخه به څه ترلاسه شي.؟
د العربیه انګلیسي څانګې د راپور له مخې، د ټومپ له واکمنېدو وروسته د نوموړي د لومړي بهرني سفر په توګه د سیمې غوره کول خورا با ارزښته دي.
له ولسمشر ټرمپ سره به په دې سفر کې د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو، د پنټاګون مشر پیټ هېګست، د خزانې وزیر سکاټ بېسنټ او د سوداګرۍ وزیر هاورډ لوټنیک مل وي.
ټرمپ هیله درلوده، چې سیمه به د تمې په پرتله ارامه چاپېریال تجربه کړي، ځکه چې د غزې جګړه لاهم روانه ده او د اسراییل او یمن د حوثیانو ترمنځ د یو بل پر وړاندې بریدونه مخ په زیاتېدو دي.
خو اوس چې اسراییل ژمنه کوي، چې ټوله غزه به ونیسي او په احتمالي توګه به د لوېدیځې غاړې سره یوځای کړي، سیمه ییز مشران به ټرمپ ته دا څرګنده کړي چې دوامداره تاوتریخوالی به د سیمې په ثبات کې مرسته ونکړي او نه به هم د امریکا د ملي امنیت ګټو او بهرنۍ پالیسۍ اهدافو سره مرسته وکړي.
له دې سره، تمه کیږي چې ولسمشر ټرمپ د درې واړو تمځایونو په اړه څو تړونونه لاسلیک کړي.
د چارواکو او سرچینو په وینا، په سعودي عربستان کې به لوی دفاعي تړونونه لاسلیک شي.
یو له لویو تړونونو څخه به د سعودي عربستان لپاره د امریکایي جنګي جېټ الوتکو د پېرلو تړون وي او دا لا معلومه نه ده چې پلورل شوې جېټ الوتکې به F-15s وي یا F-35s.
چارواکي وایي، تمه نه کېږي چې د سعودي عربستان سره د ملکي اټومي غني کولو پروګرام پیل کولو لپاره د همکارۍ په اړه کومه موافقه اعلان شي، ځکه چې دا په مستقیم ډول د سعودي-اسراییل د عادي کولو سره تړلې ده.
د سعودي-امریکا د پانګونې فورم
د متحده ایالاتو او سعودي عربستان څخه ډېری لوړپوړي اجراییوي چارواکي تمه کوي چې ټرمپ به په ګډې پانګوونې فورم کې برخه واخلي.
په دغه فورم کې د مهمو کمپنیو لوړپوړي چاراکي ګډون کوي، چې د یو شمېر کسانو په اړه معلومات هم خپاره شوي.
د بلیک راک اجراییوي رییس لاري فینک، د سپینې ماڼۍ مصنوعي ذهانت او کریپټو زار ډېوېډ ساکس، د نارتروپ ګرونمن اجراییوي رییس کیتي وارډن، د لاک هیډ مارټین انټرنشنل رییس مایکل ویلیامسن، د سیټي ګروپ اجراییوي رییس جین فریزر، د IBM اجراییوي رییس اروند کرشنا، د پالانټیر اجراییوي رییس الیکس کارپ او د اکسیوم سپېس اجراییوي رییس کام غفاریان هم په دغه فورم کې د خبرو کولو پلان لري.
د عرب نیوز مدیر فیصل عباس په دې اوونۍ کې CNBC ته وویل: «ښایي ډېری خلک به فکر وکړي چې دا هر څه یو طرفه دي لکه د سعودي عربستان څخه بهرنۍ پانګونې چې تر یوې اندازې ریښتیا ده، خو همدارنګه د امریکایي پانګوالو لپاره به لوی فرصتونه شتون ولري.»
عباس وویل، چې نظامي معاملې به یوازینۍ معاملې نه وي، ځکه د ټېکنالوژۍ او مصنوعي ځيرکتیا (AI) په برخو کې د تړونونو تمه هم کېږي.
په ورته وخت کې، د سعودي سیاسي شنونکي علي شهابي ویلي چې د ټرمپ سفر باید د تاریخي متحد په توګه خلیج هېوادنو ته ډېر څه وګڼل شي.
شهابي د فاکس نیوز سره په مرکه کې وویل: «سلطنت نور یوازې د وسلو پېرودونکی یا په نړۍوالو چارو کې غېر فعال لوبغاړی نه دی. دا د ډېپلوماسۍ کوربه دی، د اصلاحاتو لابراتوار دی، او د ډېر متوازن نړۍوال نظم لپاره ملګری دی.»
شهابي زیاته کړه، سعودي عربستان د خالي چیک په لټه کې نه دی: «پرځای یې دا د متوازنې راکړې ورکړې اړیکې تعقیبوي، چې د دواړو هېوادونو ملي ګټو ته مهمې دي.»
د متحده عربي اماراتو سفر
په متحده عربي اماراتو کې تمه کېږي، چې تمرکز به په لویه کچه د ټېکنالوژۍ سکتور او د ټرمپ له خوا د هېوادونو، په ځانګړې توګه خلیج باندې د AI چېپ محدودیتونو کمولو د اعلان په اړه وي.
ابو ظبي له اوږدې مودې راهیسې د ټرمپ ادارې څخه غوښتنه کوي، چې اجازه ورکړي چې Nvidia AI چېپونو ته ډېر لاسرسی ولري.
متحده عربي اماراتو هم د AI سکتور او همدارنګه انرژۍ او نورو برخو کې د متحده ایالاتو دننه د یو ټریلیون ډالرو پانګونې ژمنه کړې ده.
د ټرمپ قطر ته سفر
قطر چې په سیمه کې د امریکا ترټولو لویه پوځي اډه ده او اټکل کېږي، چې ۱۰۰۰۰ امریکایي سرتېري لري، هڅه به وکړي چې ولسمشر او همدارنګه پانګوالو ته خپل ارزښت وښيي.
قطر له اوږدې مودې راهیسې د واشنګټن مخالفینو ته د پیغامونو په رسولو کې رول لوبولی او د غزې د اوربند په هڅو کې مرکزي لوبغاړی دی او همدارنګه د طالبانو، حماس او د نړۍ په نورو ځایونو کې د امریکایانو د یرغمل شویو کسانو د خوشې کولو ډاډ ترلاسه کولو کې یې ونډه درلوده.

د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوترېش د دوشنبې په ورځ د حماس له بند څخه د وروستي ژوندي پاتې اسراییلي ـ امریکایي یرغمل د خوشې کېدو هرکلی وکړ.
د ګوترېش ویاند سټیفن دوجاریک په یوه بیان کې وویل: «سرمنشي د ادان الکساندر د خوشې کېدو هرکلی کوي، چې یو اسراییلی - امریکایي تبعه دی چې د ۲۰۲۳ کال د اکټوبر له ۷مې نېټې راهیسې په غزه کې یرغمل شوی و. هغه خوشحاله دی چې ښاغلی الکساندر خوشې شوی او اوس د دې دردونکي ازموینې وروسته خپلې کورنۍ او عزیزانو ته راستون شوی دی.»
ګوترېش په غزه کې د جګړې د پای ته رسېدو لپاره خپله بېړنۍ غوښتنه تکرار کړه او د ټولو هغو کسانو د خوشې کولو اړتیا باندې یې ټینګار وکړ، چې لاهم بندیان دي.
دوجاریک زیاته کړه: «سرمنشي د دایمي اوربند او د ټولو پاتې یرغمل شویو کسانو د سمدستي او غېر مشروط خوشې کېدو لپاره خپله بېړنۍ غوښتنه بیا تازه کوي. یرغمل شویو سره باید په انساني او وقار سره چلند وشي،»
د روان بشري ناورین په اړه د غندنې په ترڅ کې ګوترېش په ټولو خواوو غږ وکړ، چې سمدلاسه د ټولو اړو ملکي وګړو لپاره د مهمو خدماتو رسولو په ګډون د چټک، بې ځنډه او خوندي بشري مرستې ډاډمنې کړي، ځکه مرستې د خبرو اترو وړ نه دي.
یاده دې وي، چې شاوخوا نهه اوونۍ وړاندې اسراییل غزې ته د خوراکي توکو، اوبو او بشري مرستو رسولو مخه نیولې ده.
د ملګرو ملتونو سرمنشي د شخړې د پای ته رسولو لپاره د ډېپلوماټیکو هڅو ستاینه هم وکړه.
د ګوترېش ویاند زیاته کړې: «سرمنشي د منځګړو مصر، قطر او متحده ایالاتو د دوامداره هڅو ستاینه کوي، ترڅو دوښمنۍ پای ته ورسوي. سرمنشي له ټولو خواوو څخه غوښتنه کوي چې د نن ورځې خوشې کېدو ته دوام ورکړي، ترڅو یوې جامع هوکړې ته ورسېږي چې د ټولو یرغمل شویو خوشې کېدو، د دوښمنیو پای ته رسېدو، د بشري مرستو چمتو کولو او په غزه کې د بشري کړاونو د اوږدې مودې راهیسې کمول ډاډمن کړي.»

د امریکا د کورني امنیت وزارت اعلان کړی، چې د افغان کډوالو لپاره د لنډمهالي خوندي وضعیت (TPS) به نور تمدید نه شي. دا وضعیت به د ۲۰۲۵کال د مې په ۲۰ نېټه پای ته ورسېږي او د جولای په ۱۲مه به بشپړ ختم شي.
د دغه وزارت په یوې اعلامیه کې د کورني امنیت وزیرې کریستي نویم په وینا، د افغانستان امنیتي او اقتصادي وضعیت ښه شوی او نور د TPS شرایط نه پوره کوي.
نوموړې وايي، ځیني TPS لرونکي کسان د درغلیو او امنیتي ګواښونو له امله تر څېړنو لاندې دي، نو د TPS ختمول د امریکا د ملي ګټو لپاره اړین دي.
د قانون له مخې، لږ تر لږه ۶۰ ورځې مخکې له دې چې د TPS موده پای ته ورسېږي، وزارت اړ دی چې له اړوندو امریکایي ادارو سره مشوره وکړي او د هغه هېواد وضعیت وارزوي، تر څو معلومه کړي چې د TPS د تمدید لپاره شرایط لا هم پر ځای دي که نه او که وي، نو څومره موده باید تمدید شي.
وزیرې نویم وویل: «دا اداره TPS بېرته خپل اصلي، موقتي هدف ته راګرځوي. موږ د خپلو همکارو ادارو سره یوځای د افغانستان وضعیت وڅېړه او دا پایله مو ترلاسه کړه چې افغانستان د TPS شرایط نه پوره کوي. هلته د امنیت وضعیت ښه شوی، اقتصاد یې باثباته شوی او نور داسې شرایط نه شته چې افغانان دې بېرته خپل هېواد ته ستانه نه شي. برسېره پردې دا پرېکړه د امریکا د ملي ګټو سره همغږې ده، ځکه زموږ ریکارډونه ښيي چې ځیني TPS لرونکي کسان د درغلیو او د عامه خوندیتوب او ملي امنیت ته د ګواښ له امله تر څېړنو لاندې دي. د TPS ارزونه د کډوالو د نظام د شفافیت د بېرته راوستلو یوه مهمه برخه ده.»
دا پرېکړه د امریکا د تابعیت او کډوالۍ خدماتو (USCIS) له خوا د افغانستان د وضعیت د ارزونې پر بنسټ او له بهرنیو چارو وزارت سره په مشوره شوې ده.
د کورني امنیت وزیرې دا هم وویل، چې د امنیتي او اقتصادي وضعیت ښه والي ته په کتو، افغان وګړي بېرته خپل هېواد ته ستنول د هغوی شخصي امنیت ته ګواښ نه متوجه کوي. همدارنګه، دا پرېکړه وشوه چې افغانانو ته د لنډمهال لپاره په امریکا کې د پاتې کېدو اجازه ورکول د امریکا د ملي ګټو خلاف ده.
د راپورونو له مخې، نږدې ۱۴ زره افغان کډوالو د ټي پي اېس (لنډمهالي خوندیتوب) پروګرام له مخې په متحده ایالاتو کې ژوند کوي، چې له دغې ډلې ډېر شمېر یې لا هم په دې باور دي چې په افغانستان کې یې ژوند له ګواښ سره مخ دی.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ خلیجي هېوادونو ته خپل سفر «تاریخي» وباله، ځکه چې هغه د خپل لومړي رسمي بهرني سفر لپاره سعودي عربستان ته د تګ لپاره چمتووالی نیسي.
ټرمپ د دوشنبې په ورځ په یوه خبري کنفرانس کې وویل: «زه نن سعودي عربستان، قطر او متحده عربي اماراتو ته په یوه تاریخي سفر روان یم.»
تمه کیږي، چې د امریکا ولسمشر به د سې شنبې په سهار ریاض ته ورسېږي او منځني ختیځ ته به خپل درې ورځنی سفر پیل کړي، چې پکې قطر او متحده عربي امارات شامل دي.
له دې سره، ټاکل شوې چې ټرمپ به د سعودي ولیعهد محمد بن سلمان سره هم د خبرو اترو لپاره وګوري.
د چهارشنبې په ورځ به د امریکا ولسمشر د خلیج همکارۍ شورا-امریکا سرمشریزه کې ګډون وکړي.

د هند لومړي وزیر نریندرا مودي د دوشنبې په ورځ خپل ولس ته په یوه وینا کې وویل چې سندور عملیات د پاکستان مېشتو ترهګرو پر ضد یو تاریخي او ستراتیژیک ګام و او خبرداری یې ورکړ چې هند به د پاکستان راتلونکي هر حرکت څاري.
مودي په خپله وینا کې وویل: « سندور عملیات یوازې یو نوم نه دی. د مې پر شپږمه شپه او سبا نړۍ ولیدل چې هند څنګه د پاکستان دننه د ترهګرو پر مرکزونو بریدونه وکړل».
ده زیاته کړه، دا عملیات دومره ژور وو، چې ترهګر یې حیران کړل: « ترهګرو دا خوب کې هم نه وو لیدلي چې هند به دومره ستر ګام واخلي. خو کله چې د ملت او وطن خبره راځي، هند پولادي فیصلې کوي».
د هند د لومړي وزیر په وینا، د بهاولپور او مریدکي په څېر سیمو کې د ترهګرو روزنیز مرکزونه چې نوموړي « د نړیوالې ترهګرۍ پوهنتونونه» وبلل، په نښه شول. مودي زیاته کړه، « د سپټمبر ۱۱مې پېښه که وي او که نورې سترې پېښې، له همدې مرکزونو سره یې تړاو او رېښې دي».
مودي وویل، چې په دغو بریدونو کې نه یوازې د ترهګرو ودانۍ، بلکې د هغوی حوصلې هم ویجاړې شوې.
هغه زیاته کړه، « د هغوی مشران، چې په پاکستان کې ازاد ګرځېدل او د هند پر ضد یې پلانونه جوړول، له منځه یووړل شول».
د هند لومړي وزیر پر پاکستان نیوکه وکړه چې د ترهګرو پر ضد د هند د همکارۍ پر ځای، یې پر هند بریدونه پیل کړل او ملکي ځایونه یې په نښه کړل.
مودي زیاته کړه، « د هند له دغو عملیاتو پاکستان وارخطا شو او په دې وارخطايي کې یې د ترهګرو خلاف د هند د همکارۍ پرځای پر هند بریدونه پیل کړل او پر ښوونځیو او مذهبي ځایونو یې بریدونه وکړل. دې کې خپله پاکستان بې نقابه شو او نړۍ ولیدل چې څنګه د پاکستان بې پیلوټه الوتکې او توغندي په اسمان کې له منځه یووړل او د پاکستان پر سینې یې بریدونه وکړل».
مودي پاکستان ته د خبرداري ډول وویل، چې ترهګري او دولت او وینې او اوبه یوځای پرمخ نه شي تلای.
مودي وویل چې هند په درېو ورځو د پاکستان په زړه کې د ترهګرو اډې کنډواله کړې.
هغه زیاته کړه چې د پاکستان هر راتلونکی اقدام به تر سخت نظر لاندې وي، « د هند درې واړه ځواکونه د تیارسۍ په حال کې دي».
مودي په دې جګړه کې پر خپلو وسلو او ځواکونو وویاړل او ویې ویل، چې هند خپلې وسلې وکارولې.
دا وینا داسې مهال کېږي چې د هند او پاکستان د جنرالانو ترمنځ خبرې پای ته رسېدلې دي، او نړیوالې هڅې د تاوتریخوالي د کمولو لپاره دوام لري.
