د طالبانود ریاستالوزراء اقتصادي معاونیت وایي، د افغانستان او روسیې ترمنځ د اقتصادي همکاریو د پراخېدو په موخه پنځه مهم تړونونه لاسلیک شوې دي. یاد معاونیت زیاتوي چې دا تړونونه د ټرانسپورټ، سوداګرۍ، د خصوصي سکتور د ودې او د صنعتي او لوجستکي کمپلیس د جوړولو په برخو کې لاسلیک شوي دي.
دا تړونونه د طالبانود ریاستالوزراء اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر اخوند او د روسیې فدراسیون د لومړي وزیر اقتصادي مرستیال الکسي اویرچوک په حضور کې، د افغانستان – روسیې د سوداګریز فورم د پرانیستغونډې په پای کې، د روسیې د تاتارستان جمهوریت په کازان ښار کې لاسلیک شول.
د طالبانود ریاستالوزراء اقتصادي معاونیت زیاتوي، چې یاد تړونونه بېلابېلو برخو کې دي، لکه ترانسپورټ، د سوداګرۍ پراختیا، د نفت او ګازو اکتشاف او استخراج، سیمهییزه سوداګري او د صنعتي او لوجستیکي کمپلکس جوړول، چې ټول د افغانستان اقتصادي ودې او پرمختګ ته مهمه وده ورکوي.
دغه معاونیت وایي، دا تړونونه به د دواړو هېوادونو ترمنځ اقتصادي اړیکې لا زیاتې پیاوړې کړي، د پانګونې نوې لارې به پرانیزي او د سوداګرۍ د کچې د لوړولو لپاره به مهم بنسټونه کېږدي.
د قزاقستان په پلازمېنه استانه کې د "د اوبو امنیت او له پولو ور هاخوا د اوبو کارونه، ننګونې او حل لارې" تر عنوان لاندې نړیوال کنفرانس کې، د دغه هېواد چارواکو د افغانستان له خوا د قوش تېپې کانال د جوړولو په تړاو خپلې اندېښنې څرګندې کړې دي.
دوی ویلي، دا پروژه ممکن د منځنۍ اسیا د هېوادونو ترمنځ د اوبو پر توازن ناوړه اغېز وکړي او د سیمې د اوبو وېش ګډوډ کړي.
قزاق چارواکي وایي، د دې کانال له امله د امو سیند پر بهیر او موجوده اوبو ته د لاسرسي پر څرنګوالي د منځنۍ اسیا هېوادونو ترمنځ شته حساس توازن له خطر سره مخ کېدای شي.
د ټایمز اپ سینټرل اسیا د راپور له مخې، په دغه کنفرانس کې د ترکیې، اسراییل، تاجکستان، قرغزستان، افغانستان او ترکمنستان استازو ګډون کړی و. د غونډې پر مهال د قوش تېپې کانال له امله د منځنۍ اسیا د اوبو د وېش پر ممکنه پراخو اغېزو مفصل بحثونه وشول.
د قزاقستان اوبو لګولو وزارت مرستیال اصلان ادراېموف خبرداری ورکړی، چې د قوش تېپې کانال به د سیر دریا بهېدنه ډېره راکمه کړي او دا کار به د اورال سمندرګي د لازیات وچېدو سبب شي.
ابدارېموف وايي:« ه څه هم دا مهال د اوبو په سرچینو کې ستر بدلون نه دی لیدل شوی، خو تمه ده چې په اوږدمهال کې به د سیر دریا د بهېدنې کچه راکمه شي.»
نوموړي زیاته کړه، چې دا کار به د اورال سمندرګي د اوبو نازک توازن لا پسي خراب کړي.
نوموړي دا څرګندونې په داسې وخت کې کړي، چې د اورال سمندر له څو لسیزو راهیسې د امو سیند او سیر دریا د اوبو کرنیزو چارو لپاره د انتقالولو په برخه کې د وچېدو ستونزې سره مخامخ ده.
همدا راز د قزاقستان د بایتک ګوند مشر عظمت خان امیرتایف هم د قوش تېپې کانال پروژې په اړه اندېښنه ښودلي ده، نوموړی وايي، ښايي دا کانال د امو سیند اوبه له ۲۵ څخه تر ۳۰ سلنې خپل لورې ته واړوي.
نووموړی وايي:«دا مانا لري، چې ازبکستان او ترکمنستان ته به اوبه کمي ورسیږي او کیدای شي ازبکستان له سیر دریا څخه ډېري اوبه واخلي، او په دې سره به قزاقستان ته د اوبو رسېدنه له ۳۰ تر ۴۰ سلنې راکمه شي.»
نوموړي پر سیمهییزو هېوادونو غږ کړی، چې د علمي بنسټونو پر اساس د اوبو د ضایع کېدو د مخنیوي لپاره ګډې تګلارې جوړې کړي.
دي. دغه کانال تقریباً ۲۸۵ کیلومتره اوږدوالی او شاوخوا ۱۰۰ متره پراخوالی لري. د دې کانال له بشپړېدو سره به نږدې ۵۰۰ زره هکتاره کرنیزه ځمکه اوبه شي.
د منځنۍ اسیا ځینو هېوادونو په اند، د قوش تېپې کانال د بشپړېدو په صورت کې به په پراخه کچه اوبه اړول کېږي، چې له امله یې د منځنۍ اسیا د اوبو توازن ګډوډېږي او د قزاقستان په ټيټو سیندیزو سیمو کې به د چاپېریال وضعیت لا پسې خراب شي.
د طالبانو د ریاستالوزراء اقتصادي معاونیت وایي، دغې ډلې د ریاستالوزراء د اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر اخوند او د روسیې د لومړي وزیر د اقتصادي چارو د مرستیال الکسي اویرچوک د کازان ۱۶م نړیوال اقتصادي فورم په څنډه کې د افغانستان – روسیې لومړی سوداګریز فورم پرانیست.
د طالبانو د ریاستالوزراء اقتصادي معاونیت وایي، په دې فورم کې دواړو خواوو د اقتصادي، سوداګریزو او ترانزیټي همکاریو پر پراخوالي ټینګار وکړ. ښاغلي اویرچوک وویل، روسیه یو باثباته او پرمختللی افغانستان د ټولې سیمې په ګټه بولي او چمتو ده چې له افغانستان سره د بېلابېلو اقتصادي پروژو په برخه کې همکاري وکړي.
نوموړي زیاته کړه، روسي شرکتونه لېوالتیا لري چې له افغانستان سره د کانونو استخراج، د اوبو بندونو جوړولو، برېښنا تولید، د اوسپنې پټلۍ غځولو، د ترانسپورټي وسایلو تولید او سیمهییز اتصال په برخو کې ګډ کار وکړي.
دغه معاونیت د اویرچوک له قوله وایي، د مسکو او کابل ترمنځ د ګډ سوداګریز مرکز د جوړېدو په تړاو موافقتنامه لاسلیک شوې، چې له مخې به د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګرۍ او پانګونې کچه لوړه شي.
دغه راز، په غونډه کې د روسیې د ګمرکونو یو لوړپوړي چارواکي وویل، چمتو دي چې له افغانستان څخه د کرنیزو محصولاتو واردات زیات کړي او په تعرفو کې ځانګړي تخفیفونه رامنځته کړي. همداراز، د سوداګرۍ د اسانتیا، بیروکراسۍ د کمولو او د ګمرکي همکاریو لپاره به یو ګډ پروتوکول جوړ کړي.
د ریاستالوزراء اقتصادي معاونیت زیاتوي، د روسیې د ټرانسپورټ وزارت مرستیال هم د افغانستان له لارې د روسیې د ترانزیټ د کچې د زیاتوالي لپاره لېوالتیا وښوده او د افغان – ټرانس پروژه یې مهمه وبلله. دغه پروژه چې روسي او ازبیکستاني تخنیکي ټیمونه پرې کار کوي، د ارزونې راپور به یې د ۲۰۲۶ کال په لومړیو کې تکمیل او له هغه وروسته به د عملي کولو پرېکړه وشي.
په پرانیستغونډه کې د تاتارستان دلومړي وزیر مرستیال او د صنعت وزیر هم ګډون درلود. د تاتارستان چارواکو وویل، د موټر جوړونې تاتارستاني شرکتونه چمتو دي چې په افغانستان کې فعالیت پیل کړي او دغه جمهوریت چمتو دی چې له افغانستان سره د حکومتي همکارۍ تړون لاسلیک کړي.
ملا عبدالغني برادر اخوند د فورم په پای کې وویل، دا ډول اقتصادي غونډې د دواړو هېوادونو ترمنځ د همکاریو د پراخېدو لپاره خورا مهمې دي، او باید دوام ومومي.
همداراز، ټاکل شوې چې د کازان ۱۶م فورم په څنډه کې به د افغان او روسي سوداګرو ترمنځ یو شمېر مهم اقتصادي تړونونه هم لاسلیک شي، چې د افغانستان او روسیې ترمنځ د سوداګرۍ د کچې لوړولو ته به زمینه برابره کړي.
د روسیې د لومړي وزیر مرستیال الیکسي اوورچوک وايي، چې د ټرانس-افغان ریل پټلۍ د جوړولو تخنیکي او اقتصادي ارزونې راپور به د ۲۰۲۶ کال په لومړیو کې بشپړ شي او له هغه وروسته به د عملي کولو پرېکړه وشي.
الیکسي اوورچوک دا څرګندونې د کازان ۱۶م نړۍوال اقتصادي فورم کې کړي.
ښاغلی اوورچوک وايي:« د روسیې او ازبکستان د ریل پټلۍ متخصصین په ګډه د ټرانس ـ افغان ریل پټلۍ د جوړېدو د ارزونې راپور چمتو کوي. تمه ده، چې دا راپور به د ۲۰۲۶ کال په پیل کې بشپړ شي او وروسته به یې د عملي کولو پریکړه وشي.»
هممهاله، د طالبانو د ریاستالوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر، هم د کازان په ۱۶م نړیوال اقتصادي فورم کې ګډون کړی او له روسیې څخه یې غوښتنه کړې چې د ریل پټلۍ پروژې په برخه کې نوره همکاري وکړي.
د ټرانس-افغان ریل پټلۍ د ټرانسپورټي دهلیز له لارې به اروپا، روسیه، ازبکستان، افغانستان، پاکستان، هند او د سویل ختیځې اسیا هېوادونه سره ونښلوي.
ازبکستان د ۲۰۲۳ کال راهیسي د دې پروژې د عملي کولو په تړاو له یو شمېر هېوادونو سره هوکړې کړې او د یادې پروژې د عملي کولو لپاره د افغانستان او پاکستان رول مهم بلل شوی دی.
له دې وړاندې د ازبکستان د ټرانسپورت وزارت ویلي و چې د ټرانس-افغان ریل پټلۍ جوړول به لږ تر لږه پنځه کاله وخت ونیسي او د اټکل له مخې به په دې پروژه کې شاوخوا ۴.۸ میلیارده ډالر لګښت راشي.
هندي رسنیو راپور ورکړی، چې د هند او پاکستان ترمنځ د ناندریو تر حل وروسته، په لاهور کې ولاړو ۱۵۰ افغان سوداګریزو لاریو ته د واګه بندر له لارې هند ته د داخلېدو اجازه ورکړل شوه.
د انډین اېکسپرېس رسنۍ د جمعې په ورځ راپور ورکړی، چې په لاهور کې ولاړو افغان لاریو ته د واګا بندر له لارې هند ته د داخلیدو اجازه ورکول شوې.
دغو افغان لاریو کې تازه او وچه مېوه بار وه، چې د تېرو دوو اونیو راهیسي په لاهور کې واګا بندر ته څیرمه درول شوې وې.
د راپورونو له مخې تر اوسه د افغان توکو بار پنځه لارۍ د هند خاوري ته داخل شوي او نورې لارۍ به هم د هند خاوري ته داخل شي.
د هند د امرتسر د وچو مېوو یو مشهور سوداګر، مکیش سیدواني، د واګا بندر د پرانیستل کېدو هرکلی کړی او وايي: «تر اوسه پنځه لارۍ هند ته داخلې شوي دي. دا یوه ستره اسانتیا ده. په لاریو کې وچې او لندې مېوې بار دي او د هرې ورځې ځنډ به د سوداګرو لپاره د لویو مالي زیانونو لامل کېده.»
همدا راز د وچې مېوي دغه سوداګر زیاته کړه:«مخکې په اوسط ډول شاوخوا ۴۰-۵۰ لارۍ هند ته تېریدلي، خو اوس وضعیت توپیر لري. د دواړو هېوادونو ترمنځ لوړ تاوتریخوالی شتون لري او د لاریو تصفیه او چک کول ممکن د عادي کاري ورځو په پرتله یو څه ډېر وخت ونیسي. موږ هیله لرو چې ټولې لارۍ به په یوه اونۍ کې هند ته داخلې شي.»
هندي رسنیو ویلي، چې هند او د افغانستان نږدې ۹۰ سلنه سوداګري د واګه بندر له لارې ترسره کیږي.
د واګه بندر له لارې هند ته د افغان لاریو د داخلیدو اجازه په داسې حال کې ورکول شوې، چې تېره ورځ د هند او طالبانو د بهرنو چارو وزیرانو د ټلیفون په کرښه خبرې وکړې او د هند د بهرنیو چارو وزیر جی شنکر دا خبرې ښې او رغوونکې بللي.
د هند او پاکستان ترمنځ ځمکنۍ او هوايي لارې شاوخوا دوه اونۍ وړاندې وروسته له هغې وتړل شوې، چې د هند تر ادارې لاندې کمشیر کې پر سیلانو برید کې ۲۶ کسان ووژل شول او وروسته هند د یاد برید د غچ اخیستنې په موخه پر پاکستان بریدونه وکړل، خو د می په لسمه نېټه د دواړو هېوادونو ترمنځ اوربند وشو او د می تر اتلسمې نېټې پورې وغځول شو.
د افغانستان لپاره د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین ځانګړي استازي ضمیر کابلوف ویلي، چې طالبانو خپل یو کس د افغانستان د سفیر په توګه مسکو ته ورپېژندلی دی. هغه د دغه نوماند نوم نه دی څرګند کړی، خو وایي د روسیې د بهرنیو چارو وزارت د یاد شخص ارزونه کوي.
ضمیر کابلوف د جمعې په ورځ د (غوایي ۲۶مه) ریانووستي خبري اژانس ته ویلي: «دغه نوماند دا مهال د روسیې په ادارو کې د تصدیق مراحلو څخه تېرېږي. هیله لرم چې له بشپړېدو وروسته، یو هوکړه لیک لاسلیک شي.»
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیرخان متقي په همدې روانه میاشت کې له ضمیر کابلوف سره په لیدنه کې په ډاګه کړې وه، چې دغه ډله به ژر خپل سفیر مسکو ته ور وپېژني.
اوس مهال د طالبانو له لوري د جمال ناصر غروال په نوم کس په مسکور کې د افغانستان سفارت سرپرست په توګه دنده کوي.
طالبان داسې مهال روسیې ته خپل سفیر ورپېژني، چې روسیې تازه دغه ډله په خپل «ترهګریز نوملړ» کې ځنډولې ده.
له دې پرېکړې سره هم مهاله د یاد هېواد د بهرنیو چارو وزارت وویل، چې په مسکو کې به د طالبانو استازی د «سفیر» کچې ته لوړ کړي.
ریانووستي خبري اژانس د ضمیر کابلوف له قوله لیکلي چې مسکو ته د طالبانو د سفیر تګ به د دغې ډلې د «رسمیت پېژندلو» مسله هم د بحث وړ کړي.