په بلخ کې د طالبانو والي یوسف وفا د ترکمنستان، پاکستان، ایران، ترکیې او ازبکستان د کونسلګریو له مسوولانو او د قزاقستان د سفارت تجارتي استازي سره په لیدنه کې غوښتنه کړې، چې له را ستنو شویو افغان کډوالو سره همکاري وکړي.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت ویاند عبدالمتین قانع نن یکشنبه د غويي ۲۸مه په یوه خبرپاڼه کې ویلي، چې په بلخ کې ددې ډلې والي محمد یوسف وفا په دې لیدنه کې د اقتصادي، سیاسي، فرهنګي او ټولنیزو اړیکو پر پراختیا سربېره د ویزې برخه کې د اسانتیاوو په رامنځته کولو خبرې کړې دي.
یوسف وفا په بلخ کې له مېشتو بهرنیو ډېپلوماټانو غوښتي چې د بېوزلو هېوادوالو، په ځانګړي ډول راستنو شویو کډوالو سره د بنسټیزو خدمتونو لکه د څښاک اوبو، روغتونونو، ښوونځیو، استوګنځایونو او ویزو د اسانتیاوو په برخه کې همکاري پراخه کړي.
طالبان وايي، د یادو هېوادونو استازو له اړوندو ادارو سره د بشري، فرهنګي، روغتیايي، تعلیمي، تجارتي، زراعتي او بنسټیزو همکاریو ډاډ ورکړی او روان وضعیت یې د ګډو همکاریو لپاره مثبت بللی دی.
طالبان په داسې حال کې له بهرنیو ډېپلوماټو څخه د مرستې غوښتنه کوي، چې په دې وروستیو کې له ایران او پاکستان څخه د ورځې سلکونه افغان کډوال خپل هېواد ته په جبري ډول شړل کېږي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر وايي، چې وچکالي نه وي، نو هر څومره اوبه چې وي، ایران ته به ورسیږي. هغه ویلي، چې په تېرو څلورو لسیزو کې افغانستان متوازن سیاست نه درلود، خو ددوی نظام له «تېرو ناکامو تجربو» وروسته رامنځته شوی.
امیرخان متقي د یکشنبې په ورځ، د غویي پر ۲۸مه، د تهران ډیالوګ فورم ته په خبرو کې وویل، چې د طالبانو هڅه داده چې اوبه بېځایه ضایع نه شي او په ښه توګه ایران ته ورسیږي.
متقي په خپلو خبرو کې وویل، « په دې برخه کې زموږ شرعي او اسلامي مسوولیت دی چې مرسته وکړو. دا کار هم ثواب ګڼو او هم یوه ښه سیاسي تګلاره د». هغه زیاته کړه، چې « د ایران خلک چې زما خبرې اوري، باید شک ونه کړي چې موږ په دې برخه کې بد نیت نه لرو».
د ایرنا د رپوټ له مخې، امیرخان متقي وویل، افغانستان یو اسلامي هېواد دی چې په تېرو پنځوس کلونو کې یې ډېر سیاسي نظامونه لیدلي، خو ددوی سیاست متوازن او پر اقتصاد متمرکز دی او ګاونډي هېوادونه په افغانستان کې ځانګړی ځای لري.
هغه زیاته کړه، « دا نظام له تېرو ناکامو تجربو وروسته رامنځته شوی دی. اوس یو نظام شته چې په سر کې یې امیر او ورپسې رییس الوزرا دي، کابینه موجوده ده، ۳۴ ولایتونه او شوراګانې شته چې د خلکو غږ اوري. موږ په دې برخه کې بریالي یو».
هغه زیاته کړې، « په تېرو څلورو کلونو کې موږ وتوانېدو چې له ګاونډیو هېوادونو، سیمې او نورو هېوادونو سره اړیکې په متوازن سیاست پرمخ یوسو، په ځانګړي ډول اقتصادي اړیکې. له ایران سره زموږ د سوداګرۍ حجم ۳ میلیارد ډالره دی».
د طالبانو سرپرست وزیر وايي، په تېرو څلورو لسیزو کې افغانستان متوازن سیاست نه درلود او ډېر وخت هېوادونه د یوه قدرت د خوښۍ لپاره سره دښمن وو، خو په تېرو څلورو کلونو کې طالبانو وکولی شول چې متوازن سیاست په بهرنیو چارو کې عملي کړي او له سیمهییزو او نورو هېوادونو سره ورځ تر بلې نږدې کېږي».
د جرمني په فرانکفورت ښار کې د جمعې په ورځ شاوخوا ۲۰۰ زده کوونکي د خپلو دوو افغان سېک ټولګیوالو او د هغوی د کورنۍ د شړلو په غبرګون کې کوڅو ته راووتل او له ځان سره یې دا شعار لېږداوه، چې« موږ خپل ملګري بېرته غواړو».
د جرمني د ټاګیس شاو د رپوټ له مخې، افغانه پینکي کور کپور او د هغې مېړه پال سینګ د اپریل پر ۱۶ مه په فرانکفورت کې د بهرنیانو د ثبت دفتر یا اوسلیندر بیهورده ته د معمول په توګه حاضرېدل. له ۲۰۱۸ کال راهیسې چې دوی جرمني ته راغلي، د دوی د استوګنې موده په منظم ډول تمدید کېده. دا ځل یوازینۍ غیرعادي خبره دا وه چې دواړه زامن انګاد (۱۶ کلن) او ګونیت (۱۲ کلن)، هم هلته باید حاضر شي.
په ناڅاپي ډول اووه او اته پولیس د هغوی کور ته ورغلل او دوی ته یې وویل: «نن ورځ تاسې هند ته لیږو».
پینکي کپور وايي چې دوی له پولیسو وپوښتل چې موږ ولې هند ته لیږئ؟ موږ هنديان نه یو». خو د دوی اعتراض ځای ونه نیوه او کورنۍ ته یوازې شل دقیقې وخت ورکړل شو چې خپل سامانونه وتړي او الوتکې ته سپاره شي. د دوی د راتلونکي ژوند په اړه هیڅ وضاحت نه و.
انګاد او ګونیت په فرانکفورت کې د یوه ښوونځي زده کوونکي وو او کله یې چې نور ټولګیوال له ایسټر رخصتیو بېرته را ستنېدل، د دوی څوکۍ خالي وې. د دوی ټولګیوالو لومړی فکر کاوه چې دا هسې ټوکه ده، خو وروسته پوه شول چې کورنۍ نوي ډیلي ته شړل شوې ده. ښوونکو وویل چې دا د ژوند تر ټولو سخته ورځ وه، ځکه د انګاد یوازې څو اونۍ فراغت ته پاتې وې.
د کپور کورنۍ قضیه یوازینی مثال نه دی؛ د هیسن ایالت د کورنیو چارو وزارت د معلوماتو له مخې، یوازې په ۲۰۲۵ کال کې تر مارچ پورې ۵۶۶ کسان وشړل شول چې د تېر کال د همدې مودې په پرتله ۴۵ سلنه زیاتوالی ښيي.
د کډوالو حقونو ادارې اندېښنه لري چې زیاتې بې وزله کورنۍ او تر ګواښ لاندې کسان له دې امله له ستونزو سره مخ دي.
کپور کورنۍ خپله اصلي ټاټوبی افغانستان بولي او وايي چې دوی د سېک دین لږکیو پورې اړه لري چې په تېرو څو لسیزو کې له ظلمونو سره مخ دي.
دوی په۲۰۱۸ کال کې جرمني ته تللي وو. که څه هم ډېری سېکان په هند کې ژوند کوي، خو د کپورانو لپاره هند یو بل هېواد دی او دوی هلته هېڅ اړیکې نه لري. دوی څو ورځې د نوي ډیلي په هوایي ډګر کې تېرې کړې او وروسته په یوه سېک ګوردواره کې ځای پر ځای شول، خو اوس یې هغه ځای هم پرېیښی دی.
یوه مرستندویه ښځه اوس ددوی لنډمهالی کوربه توب کوي، خو د کپور کورنۍ نه پوهېږي چې راتلونکی به یې څه وي.
د انګاد او ګونیت پخوانیو ټولګیوالو د خپلو ملګرو پر دا ډول اخراج د جمعې په ورځ په فرانکفورت کې لاریون کړی و. شاوخوا ۲۰۰ کسان له بوکنهایمر وارټه څخه تر الټ اوپېر پورې پلي لاړل. شعار یې دا وو: «تاسې زموږ ملګري له موږ څخه اخیستي دي، موږ خپل ملګري بېرته غواړو».
پینکي کپور وايي: «زه غواړم زما د ماشومانو مرسته وشي، ځکه په هند کې دوی ته ښې زده کړې او راتلونکی نه شته، خو په جرمني کې دوی راتلونکی درلود».
د ښوونکې ایدا هوهنې خبرې هم ورته دي: « له ماشومانو ټول امکانات اخیستل شوي او نور هیڅ هیله نه لري».
جرمني په دې وروستیو کې د کډوالو پر وړاندې شرایط سخت کړي او د نوي حکومت چارواکي یې وايي، چې مجرم افغانان به افغانستان ته ولیږي.
د سویلي ولایتونو ښوونکي وايي، طالبانو له کب میاشتې وروسته میاشتني معاشونه، نه دي ورکړي. دغه ښوونکي شکایت کوي، چې له سختو اقتصادي ستونزو سره مخ دي، خو د مالیې وزارت له خوا یې تر اوسه معاشونه، نه دي اجرا شوي.
افغانستان انټرنشنل پښتو ته د یکشنبې په ورځ، د غويي پر ۲۸مه، د کندهار، هلمند، روزګان او زابل ولایتونو ښوونکو وویل، چې طالبانو د کب میاشتې وروسته معاشونه نه دي ور کړي.
دغه ښوونکي وايي، له سختو اقتصادي ستونزو سره مخامخ دي.
په کندهار ښار کې د کاکا سید احمد عالي لیسي یوه ښوونکي د نوم نه ښودلو په شرط افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته وویل:«اخري معاش مې د کب په میاشت کې اخیستی دی. د وري او غويي ماشتې معاش یې تر اوسه نه دی راکړی. کورنۍ کې پنځه کسان یو، اوس ته خپل فکر وکړه چې زموږ ژوند به څه ډول تیریږي».
پر همدغه مهال ځینې ښوونکي وايي، د خپل خراب اقتصادي وضعیت په اړه یې د طالبانو د ولایت مقام او د پوهنې ریاست ته هم شکایتونه کړي دي، خو دوی ته قناعت ورکوونکی ځواب نه ویل شوی.
د احمد شاه په نوم په هلمند کې د یوه ښوونځي ښوونکی وايي:«زه کرايي کور کې اوسیږم، درې میاشتې وشوې، چې د کور کرایه مې نه ده ورکړې، ویریږم چې د کور مالک ځواب رانه کړي. هره ورځ د سهار له اتو بجو څخه د غرمې تر یوې بجې مکتب کې تدریس کوم، زه په خپله دنده کې ناغیړي نه کوم، نو که دا حکومت وي، باید خپل مسولیت په سمه توکه ادا کړي.»
د دولتي ښوونځیو ښوونکي وايي، په تېرو پنځو میاشتې کې یو ځل د دوو میاشتو معاش ورکول شوی دی.
پر همدغه مهال یو شمېر ښوونکي بیا وايي، که څه هم له سخت مجبوریت سره مخامخ دي، خو بیا هم په ښکاره ډول د شکایت کولو جرئت نه لري او که شکایت وکړي، ښايي تنقیص ته یې وربرابر کړي.
دغه ښوونکي وايي، د طالبانو د تنقیص مسلې هم سخت نارامه کړي دي.
پر همدغه مهال د کندهار او هلمند د پوهنې ریاست سرچینې وايي، چې د ښوونکو د معاشونو د ورکړي، نوملړونه جوړ شوي او د پوهنې ریاست، مستوفیت ته لیږلي، خو ښايي د بودجې د کسر له امله معاشونه ځنډول شوي وي.
د طالبانو د له واکمنېدو وروسته د نږدې څلورو کلونو په پوره کېدو لا هم د یادې ډلې له خوا د دولتي ادارو کارکوونکو ته پر ټاکلي وخت د معاشونو د ورکړي ستونزه نه ده حل شوي.
په اسلام اباد کې د طالبانو د لومړۍ دورې سفیر عبدالسلام ضعیف پر خپل اېکس یوه عربي مقوله لیکلې، چې «که غواړئ ټولنه اصلاح کړئ نو پیل دې له ځان وکړه». هغه لیکلي چې د ځان اصلاح د ټولنې اصلاح ته لاره هواروي.
عبدالسلام ضعیف که څه هم په ښکاره څوک نه دي مخاطب کړي خو وايي دوی غواړي چې د الله د دین ډیوه په خپلو بدو او د درواغو په خبرو سره خاموشه کړي.
ضعیف په خپل تازه ټویټ کې زیاتوي:«مګر الله وعده کړې، چې ددې دین رڼا به په پوره ډول خپره وي، که څه هم کفار یې بده ګڼي.»
ضعیف، چې کله ناکله د طالبانو د مشر ملا هبت الله په اړه محتاطانه نیوکې کوي، د یوې عربي مقولې په حواله وویل: «خلک د خپلو واکمنانو دین او کردار تعقیبوي».
نوموړی وايي، چې انفرادي اصلاحات د ټولنیزو اصلاحاتو لپاره لاره هواروي.
د طالبانو دغه پخواني چارواکي مخکې هم پر هبت الله اخوندازده او د طالبانو د حکومت پر پالیسیو نیوکې کړې دي.
عبدالسلام ضعیف تر دې وړاندې هم په ورته ټوېټونو کې د طالبانو د مشر او د دې ډلې د حکومت پر پالیسو په تېره د نجونو او ښځو د کار او زده کړو له امله نیوکه کړې ده.
نږدې درې اونۍ وړاندې د عبدالرحمان وزیري په نوم یو افغان سرتېری د امریکا په هیوسټن ښار کې ووژل شو؛ خو لا هم د هغه قاتل ازاد ګرځي او نه دی نیول شوی. اېن بي سي نیوز راپور ورکړی، چې دې چارې په امریکا کې د افغان ټولنو سخت غبرګونونه راپارولي دي.
د هېریس ولسوالۍ د څارنوالۍ دفتر وايي، پولیس په اړونده قضیه کې پر پلټنو بوخت دي او تر هغې چې معلومات بشپړ نشي؛ په هېڅ چا د دغه وژنې تور نه شي لګولی.
دغه ځنډ د وزیري کورنۍ، د هغه د ملګرو او په امریکا کې د مېشتو افغان ټولنو غبرګونونه راپارولي دي.
د عبدالرحمان وزیري کورنۍ ویلي، چې هغه د جګړې او نا امنیو له امله خپل هېواد پرېښود؛ خو امریکا کې یې هم ژوند خوندي نه شو.
یاد افغان سرتېری (د اپرېل میاشتې په ۲۷مه نېټه) د موټرو په تمځای کې له یوه کس سره په شخړه کې ښکېل شو او هغه پرې ډزې وکړې، چې پایله کې یې دی ووژل شو.
د راپورونو له مخې، تورن کس ځان پولیسو ته وسپاره؛ خو یوازې وسله یې ترې واخیستل شوه او بېرته خوشې شو.
د وزیري ورور عبدالله خان له اېن بي سي سره په خبرو کې وویل: «دا شرموونکی کار دی. موږ په افغانستان کې قانون نه لرو؛ خو که څوک ووژل شي قاتل یې نه خوشې کېږي. دلته قانون شته؛ خو قاتل ازاد ګرځي.»
د بن هافمن په نوم یو امریکايي سرتېری چې له عبدالرحمان وزیري سره یو ځای یې ماموریتونه ترسره کړي وايي: «وزیري زموږ لپاره خپل ژوند له ګواښ سره مخ کړ. له جګړو ژوندی راووت؛ خو دلته د خپل کور مخې ته ووژل شو. دا څنګه انصاف دی؟»
د پولیسو د معلوماتو پر بنسټ یاد افغان سرتېری څو ځایه په مرمیو لګېدلی و او جسد یې د خپل سپین رنګه موټر تر څنګ موندل شوی و.
د کورنۍ وکیل یې ویلي، وزیري هېڅ ډول وسله نه لرله او د پېښې یو عیني شاهد هم شته چې له وېرې نه غواړي په دې تړاو خبرې وکړي.
تر پېښې وروسته د وژل شوي افغان سرتېري مېرمن او دوه کوچنۍ لوڼې یې د هغه له ورور عبدالله خان سره فلورېډا ایالت ته تللي دي.
عبدالله وایي: «زما د ورور مېرمن له رواني ستونزو سره مخ ده او اوس هم وېرېږي.»
د هېوسټن پوهنتون د حقوقو پوهنځي استاد ډېویډ کرامپ وايي، که تورن کس د شخړې پیل کوونکی وي او یو بې وسلې کس وژني؛ نو عجیبه ده، چې تر اوسه نه دی نیول شوی.
د عبدالرحمان وزیري تر وژل کېدو وروسته په هېوسټن ښار کې افغانانو اعتراضونه کړي او له ځايي حکومته یې غوښتي، چې دغه قضیه په جدي توګه وڅېړي.