د طالبانو د پولیو له منځه وړلو بېړني مرکز مشر ډاکټر عبدالقدوس بریالي په هلمند کې د یوې ناستې پر مهال له دیني عالمانو غوښتي، چې په ټولنه کې د ګوزڼ واکسینو د تطبیق لپاره عامه پوهاوی وکړي. د پولیو راتلونکی کمپاین د افغانستان په یو شمېر ولایتونو کې روانه اوونۍ پیلیږي.
هلمند او کندهار د افغانستان دوه هغه ولایتونه دي، چې د پولیو وایرس د خپریدو کچه په کې تر نورو ولایتونو ډېره ده او تېر کال په دغو ولایتونو کې مثبتې پېښې هم ډېرې وې.
افغانستان او پاکستان په نړۍ کې دوه هغه هېوادونه ګڼل کېږي، چې لا هم په کې د پولیو وحشي وایرس پاتې دی.
د پاکستان د فدرالي څېړنو ادارې (ایف ای اې) خپل لس کارکوونکي له دې امله تر قانوني څار لاندې نیولي، چې ګواکې دوی «۴۱ افغان وګړو» ته د جعلي پاکستاني پاسپورټونو په وسیله سعودي عربستان ته د ناقانونه سفر زمينه برابره کړې ده.
د پاکستان ډان ورځپانې د راپور له مخې، دغه پلټنې هغه مهال پيل شوې، چې د فدرالي څېړنو ادارې راپور ترلاسه کړی، چې د خان اغا په نوم یو افغان وګړی د ۲۰۴کال د مئ په میاشت کې د یاد هېواد د سیالکوټ له هوایي ډګره سعودي ته پر پاکستاني پاسپورټ تللی او بېرته نه دی راستون شوی.
د دې پېښې تر پلټنو وروسته د FIA څېړنيزې ډلې دا هم څرګنده کړه، چې د همدې مودې په ترڅ کې لږ تر لږه ۴۱ افغانان د سيالکوت له هوايي ډګره سعودي ته تللي او داسې باور کېږي چې دا کار هلته د فدرالي څېړنو ادارې FIA مامورینو په مرسته شوی دی.
یادې پاکستانۍ ادارې د دغو ۴۱ افغانانو معلومات د دې هېواد د ملي ثبت ادارې (نادرا) څخه وغوښتل.
نادرا په ډاګه کړه، چې دوی هېڅ ډول قانوني ثبت نه لري او ورسره د پاسپورټ ادارې تر څنګ د کډوالۍ څانګې هم دغه معلومات تایید کړل، چې د دغو پاسپورټونو هېڅ ډول ثبت ورسره نشته.
د راپور له مخې، د دغو افغانانو جعلي پاکستاني پاسپورټونو د محافظت ثبت سکن شوې شمېرې هم لرلې، خو وروسته معلومه شوه چې جعلي وې.
ډان ورځپانې د یوې باخبره سرچینې له قوله لیکلي: «څنګه ممکنه ده چې د څېړنې ټيم لوړپوړي افسران له دې موضوع ځانونه خلاص کړي، حال دا چې يو کارکوونکی هم نه شي کولی د خپل مشر له اجازې پرته يو شکمن مساپر بهر ته پرېږدي؟ که رشوت هم اخيستل شوی وي، دا کار به د لوړو چارواکو له همکارۍ پرته نه وي شوی».
سرچینې زياته کړه: «مرستيال مدير نظارتي واک لري او بشري قاچاق د هغه له همکارۍ پرته له لاندې مامورينو سره نه شي ترسره کېدای. ښکاري چې د څېړنې ډلې د لوړ پوړي افسر د ژغورلو هڅه کړې او ټيټ رتبه کارکوونکي يې قرباني کړي دي».
ټول تورن کسان د پاکستان د جزا قانون، د ۱۹۷۹ کډوالۍ فرمان، د ۱۹۴۶ بهرنيو وګړو قانون، د ۱۹۷۴ پاسپورټ قانون او د ۱۹۴۷ د فساد د مخنيوي قانون له مخې محاکمه کېږي.
تر دې دمخه هم پاکستانۍ رسنیو راپورونه خپاره کړي وو، چې ګوندې تر ۱۲زرو ډېر افغانان په جعلي پاکستاني پاسپورټونو سعودي عربستان ته تللي دي.
اوکرایني چارواکو خبر ورکړی، چې روسیې یو وار بیا پر کیف د بې پېلوټه الوتکو او توغندیو بریدونه کړي، چې په پایله کې یې اته تنه ټپیان شوي دي. د راپورونو له مخې، د بریدونو له پیل سره سم په کیف ښار کې د هوايي بریدونو په اړه د خبرداري زنګونه هم غږول شوي دي.
د رویټرز خبري اژانس د راپور له مخې، د کیف ښاروال ویتالي کلیچکو ویلي، چې د ژغورنې کارکونکي اغیزمنو سیمو ته لیږل شوي او د ټپیانو سره تر لومړنیو روغتیایي مرستو وروسته یې مرکزي روغتون ته استولي دي.
دا برید په داسې حال کې ترسره شوی، چې د روسیې د بهرنیو چارو وزیر سرګي لاوروف د جمعې په ورځ وویل، چې هیواد یې د اوکراین د کړکیچ د حل لپاره د تفاهم په یوې مسودې کار کوي.
د هغه په وینا، پلان په پرمختللي پړاو کې دی او مسکو به د اوربند لپاره خپل وړاندیزونه کیف ته وړاندې کړي.
د الجزیرې شبکې راپور ورکړی، چې له تېرې جمعې ورځې راهیسې پر غزې د اسراییل هوايي بریدونو په لړ کې ۷۵ فلسطینیان وژل شوي دي. په دغو بریدونو کې د غزې په جبالیا کې د کډوالو پر پنډغالي هم بریدونه شوي، چې نږدې ۵۰ تنه په کې وژل شوي یا تري تم دي.
په اسیا کې د کډوالو لپاره د ستونزو د حل اداره او د دوی همکار غړي په مرسته کوونکو هیوادونو غږ کوي، چې که له پاکستان څخه په جبري ډول د ستنو شویو یو میلیون افغان کډوالو لاسنیوی ونه شي، نو دغه ستانه شوي کډوال به له ستر اقتصادي ناورین سره مخ شي.
د ریلف ویبپاڼې د راپور له مخې، له هغه وخته چې پاکستان په جبري ډول د افغان کډوالو د ستنولو لړۍ پیل کړې، نږدې یو میلیون کډوال افغانستان ته ستانه شوي، چې دوی د اقتصادي ناورین، پراخې بې وزلۍ او خوندیتوب ننګونو لا له پخوا ځپلي وو.
په راپور کې ټینګار شوی، چې مرسته کوونکي هیوادونه باید د افغان کډوالو لاسنیوی وکړي، ځکه افغانستان لا له وړاندې وچکالۍ ځپلی او اقتصادي حالت یې کمزوری دی.
راپور زیاتوي، چې ستانه شوي کډوال د بې وزلۍ تر څنګ له سختې بې روزګارۍ سره مخ او دوی ته باید کاري فرصتونه برابر شي.
اسیا کې د کډوالو لپاره د ستونزو د حل اداره او غړي یې په بسپنه ورکوونکو هیوادونو، ملي چارواکو او پراختیایي شریکانو هم غږ کوي، چې دا بیرته راستنیدنه د لنډمهاله بحران په توګه نه، بلکې د بیرته راستنیدو په پالیسیو کې د جوړښتي بدلون په توګه وګڼي.
یاده اداره وايي، د میلیونونو افغانانو راستنیدل یوازې د بیړني ظرفیت ازموینه نه ده، بلکې دا د دوامداره پایلو د ترلاسه کولو، د انساني وقار د ساتنې او د افغانانو په راتلونکي کې د پانګونې لپاره د سیاسي هوډ ازموینه ده.
د طالبانو، پاکستان او چین ترمنځ د وروستیو اقتصادي هوکړو تر څنګ د دغو هېوادونو تودې اړیکې په سوېلي اسیا کې د جیوپولیټیکي بدلونونو نښې راڅرګندوي. د ارګنایزر مجلې د مقالې پر بنسټ، دغه درې اړخیزه مثلث هند سخت اندېښمن کړی دی.
د روانې مئ میاشتې په ۲۱مه، چين، پاکستان او طالبانو په بېجينګ کې د يوې ناستې پر مهال هوکړه وکړه، چې د چين-پاکستان اقتصادي دهليز دې تر افغانستان وغځول شي.
دا درې اړخيزه پرېکړه د چين د «يو کمربند – يوه لاره» (BRI) نوښت برخه ده، چې موخه يې د سيمهييزو هېوادونو ترمنځ د نښلېدنې پياوړتيا او اقتصادي همکاريو پراخول دي.
د دغې هوکړې له مخې افغانستان هم باید د سي پېک (CPEC) برخه شي.
د دې هوکړې پلويان دا اقدام د اقتصادي ودې او سيمه ييز ثبات لپاره ګټور بولي، خو هند بيا دا يو ستراتيژيک ګواښ ګڼي، چې ښايي د دغه هېواد پر نفوذ او سيمه ييز حاکميت ناوړه اغېزې وکړي.
د سيپيک CPEC پروژه څه ده؟
د چين-پاکستان اقتصادي دهليز (CPEC) يوه مهمه پروژه ده، چې د BRI د ستر نوښت برخه ده.
دغه پروژه د چين له سينکيانګ ولايت نه پیل کېږي او د پاکستان تر ګوادر بندر پورې رسېږي. د دغه دهليز په دننه کې د سړکونو، اورګاډو کرښو او د انرژۍ د نل ليکو يوه پراخه شبکه جوړيږي، چې له لارې يې چين ته يو خوندي، چټک او اغېزناک سوداګريز او ټرانسپورټي مسير برابرېږي.
اوس چې افغانستان هم دې طرحې ته ورګډېږي، د دې هېواد زېربناوې او سرچينې به هم د يادې شبکې برخه شي.
دا پرمختګ کولای شي د افغانستان لپاره سيمه ييزو بازارونو ته د لاسرسي نوي فرصتونه برابر کړي او د سوداګرۍ دروازې پرانېزي.
د هند اندېښنې
هند له پيله د CPEC له پروژې سره مخالفت کړی، ځکه چې دغه پروژه د پاکستان تر ولکې لاندې د کشمير له سيمې تېريږي، چې نوی ډیلی یې خپله خاوره ګڼي.
د دې پروژې افغانستان ته پراخېدل د هند اندېښنې نورې هم زياتې کړي، ځکه نوي مسيرونه ښايي د پاکستان لهخوا د لانجمنو سيمو مشروعيت وبولي.
نوی پرمختګ داسې تعبيرېدلای شي، چې د اوسني دهليز لپاره يو ډول قانوني بڼه پيدا کوي، چې دا کار د هند لپاره د حاکميت او ځمکنۍ بشپړتيا ښکاره نقض ګڼل کېږي.
هند دا وېره هم لري، چې دغه اقدام به د نورو لانجمنو سيمو لپاره هم يوه بېلګه شي.
سټراټېژیکې پايلې
د ارګنایزر مجلې په باور د سي پېک (CPEC) پراخېدل افغانستان ته، د هند لپاره سټراټېژیکې پايلې لري.
د مقالې په باور که له يوې خوا دا کار کولای شي د چين نفوذ په سوېلي اسيا کې زيات کړي او له بل لوري هند له هغو پروژو او زېربنايي اتحادونو سره مخامخ کړي چې د چين تر اغېز لاندې دي.
دا سټراټېژي چې «د مرواريدو لړۍ» په نوم ياديږي، کولای شي د هند سټراټېژیکې خپلواکۍ ته زيان ورسوي او د دغه هېواد سيمه ييزو موخو ته خنډ وګرځي.
مقاله کاږي، بلخوا د افغانستان ورګډېدل د سيمې د ځواک توازن هم بدلولای شي.
چين به د افغانستان او پاکستان له لارې په سيمه ييزو چارو کې لا ډېر نفوذ ومومي او دا موضوع کېدای شي د هند ونډه او اغېزه په مهمو سيمه ييزو پرېکړو کې کمه کړي.
دا بدلون به د هند د امنيت، سوداګرۍ او بهرنيو اړيکو پر تګلارو هم تاثیرات ولري.
اقتصادي او امنيتي اندېښنې
سربېره پر سياسي او ستراتيژيکو اغېزو، دې پروژه اقتصادي او امنيتي اندېښنې هم زېږولي دي.
هند اندېښنه لري، چې د چين پانګونه به په افغانستان کې زياته شي او دا کار به د نوي ډیلي سوداګريزې او د پانګوالۍ ګټې له خطر سره مخ کړي.
د چين، پاکستان او افغانستان ترمنځ نږېدوالی کېدای شي د هند لوېدیځو پولو ته څېرمه د خلکو او توکو د تګ راتګ ډېریدو ته هم اسانتیاوې برابرې کړي، چې نوی ډیلي اندېښنه لري ښايي دغو پولو کې یې امنیتي ننګوونې بیا ډېرې شي.
د هند ممکنه غبرګون
د ارګنایز مقاله کې ویل شوي، په داسې شرايطو کې نوي ډیلي ښايي اړ شي چې خپلې سيمه ييزې سټراټېژۍ بيا و ارزوي.
له اټکل کیدونکو غبرګونونو څخه يو دا دی، چې هند به له خپلو ګاونډيو سره ډيپلوماټيکې اړيکې پياوړې کړي، څو د چين د نفوذ مخه ونيسي.
همدا راز، هند کولاى شي پر بديلو پروژو لکه د شمال–جنوب نړيوال ټرانسپورټي دهليز (INSTC) باندې تمرکز زيات کړي، څو خپلې سوداګريزې لارې پراخې کړي او له هغو سيمو ځان خلاص کړي چې چين پرې اغېز لري.
مقاله کاږي، له امنيتي اړخه، د پولې څارنه، استخباراتي همغږي او د ترهګرۍ ضد تدابیر زياتول، له هغو ګامونو څخه دي، چې هند يې اخيستلای شي.
همداراز د څو اړخيزو نړيوالو سازمانونو او متحدو هېوادونو سره د همکارۍ پراخول، کولی شي د هند سيمه ييز رول پياوړی کړي.
د مقالې پای کې راغلي، له افغانستان نه د چين-پاکستان د اقتصادي دهليز پراخېدل د سوېلي اسيا جيوپوليټيکي فضا ته نوی بدلون ورکوي.
دا پروژه، که څه هم د پرمختګ او همکارۍ يو فرصت ګڼل کېږي، خو د هند لپاره یې ګڼې سياسي، اقتصادي او امنيتي ننګونې راولاړې کړې دي.
ویل شوي، چې نوی ډيلی باید په ځیرکۍ او سړو مغزو يوه هر اړخيزه تګلاره غوره کړي، څو خپلې ګټې خوندي وساتي او د سيمې ثبات ته دوام ورکړي.
