په داسې حال کې چې پاکستان له خپل پخواني سیال هند سره د ډرونونو او توغندیو تر تبادلې وروسته په سخت حالت کې پاتې شوی، دغه هېواد له چین او افغانستان سره خپلې ډیپلوماتیکې هڅې چټکې کړې، چې کېدای شي له نږدې څلورو کلونو وروسته د اسلاماباد او کابل ترمنځ د رسمي اړیکو د بیا پیل لامل شي.
د ۲۰۲۵ کال د مې پر۲۱مه، د چین، پاکستان او افغانستان د بهرنیو چارو وزیران د درې اړخیزو خبرو په چوکاټ کې د بیجینګ په یوه «غیر رسمي» ناسته کې سره راټول شول. دا نوښت چې په ۲۰۱۷ کې پیل شوی و، وروستۍ غونډه یې د۲۰۲۳ کال په می کې ترسره شوې وه.
د چین د بهرنیو چارو وزیر وانګ يي په وینا، د دې غونډې مهمه پایله دا وه چې افغانستان او پاکستان د ډیپلوماتیکو اړیکو د لوړولو څرګنده اراده وښوده او دواړو هېوادونو په اصولو کې موافقه وکړه چې ژر تر ژره به خپل استازي سره واستوي.
وانګ وویل، چین د دې پرمختګ هرکلی کوي او د دواړو هېوادونو ترمنځ د اړیکو د ښه والي لپاره به مرسته جاري وساتي.
وانګ يي همداراز اعلان وکړ چې د چین د "یو کمربند، یوه لار" ستراتیژۍ لاندې به د چین ـ پاکستان اقتصادي دهلیز چې ارزښت یې ۶۲ میلیارد ډالرو ته رسېږي، اوس افغانستان ته هم وغځېږي.
یوه پاکستانی ډیپلومات چې د دې خبرو له جزئیاتو خبر دی، الجزیرې ته ویلي چې د درېاړخیزو ناستو بل پړاو به ډېر ژر، د څو اونیو په موده کې ترسره شي چې د بیجینګ د غونډې له پایلو ګټه پورته شي.
دغه چارواکي چې نه یې غوښتل نوم یې واخیستل شي، د بیجینګ د غونډې په اړه وویل، « زه د پایلو په اړه مناسب خوشبین یم. دا د درې واړو هېوادونو ترمنځ د باور او اعتماد جوړونې یوه غوره هڅه وه».
درې اړخیزه ډیپلوماسي
دغه غونډه د می له ۷مې تر ۱۰مې پورې د هند او پاکستان ترمنځ له څلور ورځني نظامي کړکېچ وروسته وشوه. هند ویلي و چې د پهلګام برید (چې ۲۶ ملکیان پکې ووژل شول) په بدل کې یې د پاکستان پر خاوره «ترهګر مرکزونه» بمبارد کړي، خو پاکستان دا تورونه رد کړل. دواړو لوریو پر یو بل د بریدونو تور پورې کړ او وضعیت تر جګړې ورسید، چې بیا د امریکا په منځګړیتوب پای ته ورسېده.
په دې جګړه کې د پاکستان پوځ له چینایي الوتکو، توغندیو او هوايي دفاع سیستمونو کار واخیست.
بلخوا د هند د بهرنیو چارو وزیر ایس. جې شنکر ویلي، د می په ۱۵مه د افغانستان د بهرنیو چارو له سرپرست وزیر امیرخان متقي سره خبرو کې یې د پهلګام برید غندنه وستایله. همداراز راپورونه ورکړل شول چې د طالبانو لوړپوړی چارواکی ابراهیم صدر د می په لومړیو کې له هندي استازو سره لیدلي دي.
ترینګلې اړیکې
که څه هم د طالبانو واک ته بیا ستنېدل په پاکستان کې د بریا په توګه لیدل کېدل، خو اوس د دواړو خواوو ترمنځ اړیکې ترینګلې شوې. پاکستان تور لګوي چې طالبان تحریک طالبان پاکستانته اجازه ورکوي چې له افغانستان نه بریدونه وکړي، خو طالبان دا تورونه ردوي.
د پاکستان د سولې څېړنو انسټیټوټ له مخې، په ۲۰۲۴ کال کې پاکستان ۵۲۱ بریدونه تجربه کړي، چې نږدې ۱۰۰۰ تنه ملکیان او امنیتي سرتېري پکې وژل شوي دي.
د روان کال د اپرېل پر۱۹مه د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار کابل ته سفر وکړ، چې د پهلګام له برید نه څو ورځې مخکې و.
د پاکستان د چارو یو امنیتي شنونکی احسانالله ټیپو وايي، د افغانستان پر لور د پاکستان د نوې ډیپلوماتیکې هڅې تمرکز پر امنیتي مسایلو دی، نه سوداګرۍ یا سرحدي شخړو. هغه وایي، چین هم له دې لیدلوري سره موافق دی.
ټیپو وایي، « که د پاکستان امنیتي اندېښنې حل نه شي، وضعیت ښايي تر وسلهوالې نښتې هم ورسېږي. خو د چین نړیوال نفوذ او له دواړو هېوادونو سره نږدې اړیکې دا هېواد د یو باور وړ تضمینکوونکي رول لپاره وړ ګرځوي».
افغانستان انټرنشنل ته رسیدلي اسناد ښيي، چې په بدخشان ولایت کې د طالبانو د سیمه ییزو چارواکو او په ځانګړې توګه د طالبانو د والي او د بدخشان د بانفوذه شخصیتونو تر منځ اختلافات مخ پر زیاتیدو دي.
د طالبانو د دفاع وزارت د استخباراتو مرستیال صلاح الدین سالار چې په دې وروستیو کې خپل ټاټوبي بدخشان ته سفر کړی، د دغه ولایت له والي قاري ایوب خالد سره له همغږۍ پرته د نوموړي د لرې کولو په اړه د ولایت له پوځي او ملکي چارواکو سره مشورتي غونډې کړې دي.
صلاح الدین سالار په یوه غږیز پېغام کې د ولسوالیو له امنیه قوماندانانو، ولسوالانو او د طالبانو د سیمه ییزو ادارو له مشرانو غوښتي، چې د بدخشان د خلکو د ستونزو د څېړلو په موخه په یوه غونډه کې ګډون وکړي.
په دغه پیغام کې هغه ټینګار کوي چې هیڅوک د دې غونډې د مخنیوي حق نه لري. هغه وايي چې د دې غونډې موخه د طالبانو لوړ پوړو چارواکو ته د خلکو غږ رسول دي.
هغه په ضمني ډول د طالبانو والي د سوداګر په توګه تورنوي.
هغه وايي چې په بدخشان کې د طالبانو ځايي چارواکي دوه لارې لري: « د خلکو غوښتنو ته لبیک ووايي او په غونډه کې ګډون وکړي او یا د هغه چا خبرې واوري چې شخصي ماموریت لري او یوازې د شخصي ګټو په لټه کې وي».
د دې غوښتنې په ځواب کې په بدخشان کې د طالبانو د والي دفتر مشر ملا اسد په یوه غږیز پیغام کې سیمه ییزو ادارو ته امر کړی، چې د والي له رسمي اجازې پرته په هره غونډه کې ګډون منع دی.
هغه خبرداری ورکوي چې د بدخشان د سیمه ییزو ادارو هیڅ برخه حق نه لري چې "خپلسرې" غونډه وکړي او دوی باید د هر ډول پلان جوړولو څخه مخکې د ولایت مقام ته راپور ورکړي.
په ورته وخت کې چې دغه اختلافات زیات شوي، په بدخشان کې د طالبانو د لوا قوماندان عبدالرحمن هم په یوه جلا غږیز پیغام کې له روان وضعیت څخه سخت شکایت کړی دی.
دغه سيمه ييز طالب چارواکي وايي چې والي بايد د بدخشان د خلکو پر وړاندې خپل چلند بدل کړي.
نوموړی ټینګار کوي، چې ولایت د والي شخصي ملکیت نه دی، بلکې د خلکو ملکیت دی.
هغه زیاتوي: "زه ځانمرګی واسکټ نه لرم، چې هره ورځ تلاشي کېږم، زما سپکاوی کېږي."
هغه زياته کړه، چې له خپل رسمي دريځ سره سره بيا هم د بدخشان له والي سره د ليدو توان نه لري او څو ځلې يې د دغه ولايت په دروازه کې یې مخه نیول شوې ده.
هغه خبرداری ورکوي، چې د دې وضعیت دوام ورته د زغم وړ نه دی او چمتو دی چې خپله وسله کېږدي.
دغه سيمه ييز طالب چارواکي د والي د کړنو په اړه وايي: "دلته واکمن پاچا دى، په داسې حال کې چې هغه بايد خادم وي."
تر دې مخکې په بدخشان کې سیمه ییزو سرچینو د طالبانو د غړو ترمنځ د نارضایتي د زیاتوالي او د هغوی په لیکو کې په ځانګړې توګه د سیمه ییزو سرچینو او کانونو د مدیریت او وېش پر سر د اختلافاتو خبر ورکړی و.
