یونېسف: شاوخوا څلور مېلیونه افغان ماشومان له زدهکړو بې برخې دي

د ملګرو ملتونو د ماشومانو ملاتړ صندوق (یونېسف) ویلي، په افغانستان کې شاوخوا څلور مېلیونه ماشومان له زدهکړو بې برخې شوي دي.

د ملګرو ملتونو د ماشومانو ملاتړ صندوق (یونېسف) ویلي، په افغانستان کې شاوخوا څلور مېلیونه ماشومان له زدهکړو بې برخې شوي دي.
یاد سازمان وايي، د ښوونځیو لپاره د مناسبو ودانيو نشتوالی، د پاکو اوبو کمښت، د روغتيايي اسانتياوو نشتوالی او د مسلکي ښوونکو په ځانګړې توګه د ښځینه ښوونکو کمښت ښوونځیو ته د تګ پر وړاندې مهم خنډونه دي.
په راپور کې زیاته شوې، د ډېرو ماشومانو کورنۍ له سختو اقتصادي ستونزو سره مخ دي. له همدې امله ماشومان اړ کېږي؛ څو ښوونځي ته د تګ پر ځای خپلو کورنیو ته د خوړو برابرولو کې مرسته وکړي.
دا په داسې حال کې ده، چې طالبانو په افغانستان کې له شپږم ټولګي پورته د نجونو پر زدهکړو هم سخت بندیزونه لګولي او له همدې امله ډېری ماشومان هر کال له زدهکړو پاتې کېږي.
که څه هم د اسلامي هېوادونو په ګډون لوېدیځو هېوادونو هم له طالبانو غوښتي، چې د نجونو پر مخ د ښوونخیو او پوهنځیو دروازې پرانېزي؛ خو د یادې ډلې سختدریځي مشر ملا هبت الله دغو غوښتنو ته هېڅ ډول پام نه دی کړی.


د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ (UNHCR) وايي، د روان زېږدیز کال په لومړیو څلورو میاشتو کې ایران او پاکستان ته ۶۰۰زره افغان کډوال له خپلو هېوادونو بېرته افغانستان ته ستانه کړي. له دې ډلې ايران نږدې ۴۳۵زره افغانان خپل هېواد ته ستانه کړي دي.
دغه ادارې یکشنبې په ورځ د (غبرګولي ۱۱مه» په خپرو شویو شمېرو کې په ډاګه کړې، چې له دې شمېر څخه ۲۵۲ زره او ۴۰۰ تنه کډوال په زور اېستل شوي دي.
د یونسیار د معلوماتو له مخې؛ سږکال له پاکستان څخه هم تر ۱۹۶ زرو زيات افغان کډوال بېرته افغانستان ته ستانه کړای شوي دي. له دې ډلې څخه ۳۳ زره تنه په زور اېستل شوي او نور په خپله خوښه ستانه شوي.
د ملګرو ملتونو د کډوالو اداره زياتوي، چې د تېرو ۲۱ مياشتو په موده کې له پاکستان څخه ټول ټال ۹۹۸ زره او ۵۰۰ افغان کډوال افغانستان ته اېستل شوي دي؛ خو د دې ټولو له منځه، يوازې ۱۳۱ زرو څخه لږ شمېر کډوالو ته مرستې رسېدلې دي. د دغه مرستو ترلاسه کوونکو له ډلې ۵۰ سلنه ښځې وې او ۲.۴ سلنه معلولین وو.
د راپور پر بنسټ، شاوخوا ۸۷۰ زره نور افغان کډوال چې په همدې موده کې له پاکستانه ستانه شوي چې هېڅ راز مرستې یې نه دي ترلاسه کړې.
دا په داسې حال کې ده، چې ملګري ملتونه ځان د کډوالو د ملاتړ اصلي نړۍواله اداره ګڼي.
اکثره راستانه شوي کډوال شکايت کوي، چې د پاکستان د حکومت له لوري پرې د فشارونو له امله اړ شول؛ څو خپل کاروبارونه او کورونه له مالونو ډک پرېږدي.
ملګري ملتونه وايي، د هغو کسانو له ډلې چې مرستې يې ترلاسه کړې ۷۲ سلنه يې ننګرهار، لغمان، کندوز، کابل او کندهار ولایتونو کې مېشت شوي دي.
افغانستان د طالبانو په واکمنۍ کې له سخت اقتصادي ناورین، لوږې او سیاسي بې ثباتۍ سره مخ دی.
طالبان دغو تازه ستنو شویو کډوالو ته د اسانتیاو په پرخه کې پاتې راغلي دي. د دغو ستنو شویو تر ټولو جدي ستونزې د سرپناوو او روزګار په برخو کې ګڼل کېږي.
نړۍوالو سازمانونو وار دمخه خبرداری ورکړی، چې دغه تازه ستنېدونکي افغان کډوال به د لوږې تر څنګ له سختو بشري ناورینونو سره مخ شي.
طالبانو د او د ملګرو ملتونو بېلابېلو ادارو له نړۍوالو غوښتي؛ څو د دغه ستنو شویو کډوالو د ناورین مخنېوي په موخه ورسره لازمې بشري مرستې وکړي.

مولانا فضل الرحمان د طالبانو د مشر ملاهبت الله د هغه فرمان په اړه چې په کې له افغانستانه بهر وسلهواله مبارزه منعه شوې، د خپلو پخوانیو څرګندونو برعکس ويلي:« دا له لومړۍ ورځې زموږ دریځ دی، چې د مذهبي موخو د ترلاسه کولو لپاره وسلهواله مبارزه نشته.»
د پاکستان جمعیت العلمای اسلام ګوند مشر مولانا فضل الرحمان وایي، چې له لومړۍ ورځې راهیسې یې ګوند د مذهبي موخو د ترلاسه کولو لپاره د وسلهوالې مبارزې په نه کولو ټینګار کوي.
ډان ورځپاڼې راپور ورکړی، چې نوموړي دغه څرګندونې په اسلام اباد کې د کم عمره ماشومانو د ودونو د جرم په اړه د وروستي نافذ شوي قانون په اعتراضیه غونډه کې د وینا پرمهال کړې دي.
هغه ویلي، چې د ډیورند کرښې دواړه غاړو دیني عالمانو لا دمخه د وسلهوالې مبارزې په وړاندې خپله فتوا ورکړې او باید په دواړو هېوادونو کې له دغه فتوا څخه پېروي وشي.
مولانا فضل الرحمان په چین کې د وروستې درې اړخیزې غونډې ته په اشارې سره وویل:« په درې اړخیزه غونډه کې پرېکړه شوې، چې ( CPEC) به افغانستان ته وغځول شي او له هغه وروسته به د چین او پاکستان ګډه اقتصادي پروژه له ایران او منځنۍ اسیا سره ونښلول شي.»
هغه وایي، چې د سیمې اقتصادي پراختیا لپاره د پاکستان او افغانستان ترمنځ سولهییزې اړیکې اړینې دي.
مولانا فضل الرحمان په داسې حال کې د افغانستان له پولو او ډیورنډ کرښې څخه بهر د وسلهوالې مبارزې په نه کولو ټینګار کوي، چې په افغانستان کې یې د جمهوري نظام پر مهال د یوې بهرنۍ رسنۍ سره په خبرو کې د جمهوري نظام پر وړاندې جګړه جهاد بللې وه؛ خو اوس یې په پاکستان کې همدغې جګړې ته د ناروا الفاظ وکارول.

باوري سرچینو د یکشنبې په ورځ افغانستان انټرنشنل ته ویلي، چې د شنبې په ورځ د «غبرګولي ۱۰مه» نېټه مازیګر مهال د غلام رضا همدرد په نوم یو پخوانی افغان سرتېری د ایران پلازمېنې تهران ته څېرمه د «شور اباد» په سیمه کې وژل شوی دی.
سرچینې وایي، نوموړی د چړو په ګوزارونو وژل شوی.
د غلام رضا یو خپلوان افغانستان انټرنشنل ته زیاته کړې، چې نوموړی د بغلان ولایت د نهرین ولسوالۍ اصلي اوسېدونکی و او درې کاله مخکې ایران ته کډه شوی و.
سرچینه زیاتوي، غلام رضا د طالبانو پر ضد جګړه کې ټپي شوی هم و، دواړه لاسونه یې مات شوي وو او یوه پښه یې هم پرې شوې وه.
د وژل شوي سرتېري نږدې خپلوان وايي، هغه د شنبې په ورځ ماښام ناوخته د خوراکي توکو د پېرلو لپاره بازار ته تللی و؛ خو د بېرته راستنېدو پر مهال ایراني وګړو هغه ته سپکاوی وکړ او بدرې ردې یې ورته وویلې.
دغه سرچینه وايي، تر لفظي شخړې وروسته یاد پخوانی سرتېری د همدغو کسانو له لوري په چړو ووهل شو او ځای پر ځای یې وواژه.

د غلام رضا ملګري په ایران کې د طالبانو تر واک لاندې د افغانستان سفارت ته ورغلي او غوښتنه یې کړې، چې دغه قضیه وڅېړي؛ خو تر اوسه نه د طالبانو لهخوا او نه هم د ایران د حکومت له لوري کوم غبرګون یا اقدام شوی دی.
د غلامرضا جسد لا هم د تهران په یوه روغتون کې په یخو خونو کې ساتل کېږي او هېواد ته نه دی لېږدول شوی.

په ایران کې مېشت د پخواني افغان حکومت سرتېري له سختو ستونزو سره مخ دي. دوی په زور د اېستل کېدو او بېرته د طالبانو تر ولکې لاندې افغانستان ته د استولو له ګواښ سره مخامخ دي.
څو ورځې مخکې یو پخواني افغان پېلوټ وروسته له هغې ځان وواژه، چې د ایران حکومت ورته د اېستل کېدو خبرتیا ورکړې وه.
پخواني افغان سرتېري د طالبانو د غچ اخیستنې له وېرې نه شي کولای افغانستان ته لاړ شي؛ نو له همدې امله ډېری یې په ایران او پاکستان کې له کړاوه ډک ژوند ته اړ شوي دي.

د ملي ډېموکراټیک غورځنګ مشر محسن دواړ ویلي، د لر او بر افغانانو په ورانولو کې مذهب د بنسټیزې الې په توګه کارول شوی دی. هغه له طالبانو پوښتلي: «تاسو چې په افغانستان کې کوم جنګ وکړو هغه په څه جایز و؟»
هغه د (غبرګولي ۱۱مه) پر اېکس پاڼه د طالبانو یوه غړي سعید الله سعید د هغه څرګندونو په غبرګون کې لیکلي، چې ګوندې مشر یې امر کړی چې د دوی غړي به بهرنیو هېوادونو ته د «جګړې» یا هم د دوی په اصطلاح «جهاد» ته نه خي.
محسن دواړ طالبانو ته په خطاب کې زیاته کړې، د ګڼو دیني عالمانو داسې فتواوې موجودې وې چې د دغه ډلې جګړه یې ناروا بلله؛ خو بیا یې هم دا اور تود ساتلی و.
هغه داسې مهال دغه څرګندونې کوي، چې اسلام اباد له طالبانو غوښتي؛ څو د هغه افغانانو مخه ونېسي، چې د «ټيټيپي» په لیکو کې پاکستان ته د جګړو لپاره ځي.
د همدې لړۍ په دوام یو شمېر طالبانو په ظاهرا بهر ته د جګړې لپاره د تللو خلاف څرګندونې پیل کړې دي؛ خو ښکاري چې له دې چارې یې موخه د «ټيټيپي» په لیکو کې د جنګېدونکو یا نويو جذبېدونکو افغانانو مخنېوی دی.
اسلام اباد په وار، وار داسې شواهد خپاره کړي، چې په کې په ډاګه شوې د طالبانو یو شمېر غړي د پاکستاني طالبانو په لیکو کې وژل شوي دي.
راپورونو په ډاګه کړې، چې طالبانو دغه غوښتنو ته مثبت ځواب ویلی او خپل هغه غړي یا افغانان یې زنداني کړي چې د «ټيټيپي» لپاره یې جلب و جذب کاوه.
د پاکستان او طالبانو ترمنځ د اختلافاتو تر ټولو مهم ټکی په افغانستان کې د «ټيټيپي» پناه ځایونه بلل شوي دي؛ خو اوس تازه څرګنده شوې چې کرار، کرار طالبانو په دې تړاو د اسلام اباد غوښتنې ته غاړه اېښې ده.

پاکستانۍ ورځپاڼې ډان راپور ورکړی، چې افغان خبریالان د بشري حقونو د ګواښونو تر سیوري لاندې پاکستان ته د خوندي پناه هیله لري، خو په دغه هېواد کې د افغان کډوالو نیول او افغانستان ته یې جبري ستنول لا هم دوام لري.
د بیان ازادي چې د هرې ازادې ټولنې بنسټ ګڼل کېږي، په افغانستان کې تر سخت فشار لاندې دی.
په ۲۰۲۱ کال کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته خبریالان، لیکوالان، هنرمندان او د بشري حقونو فعالان له پراخو محدودیتونو، سانسور، نیولو او ان له وژنې سره مخ شوي دي.
که څه هم خبریالان اطلاعاتو ته تر ډېره لاسرسی لري، خو دا چې دا حقایق خلکو ته ورسوي، ګوښوونکی کار ګرځېدلی. داسې ژورنالستان شته چې یوازې د یو انتقادي راپور له امله نیول شوي، وهل شوي یا هم بېدرکه شوي دي.
د ازادې رسنۍ شاخصونه
د نړۍوال مطبوعاتي سازمان "د بې پولې خبریالانو" د تازه راپور له مخې، افغانستان د بیان ازادۍ له پلوه د نړۍ په ۱۸۰ هېوادونو کې ۱۷۸م مقام لري.
دا په داسې حال کې ده، چې له طالبانو وړاندې یعنې په ۲۰۲۱ کې افغانستان ۱۲۲م مقام درلود، چې دا د ازادې رسنۍ د یوه ناورین ښکارندوی ګڼل کېږي.
د طالبانو تر واک لاندې، یوازې انتقادي ژورنالیزم نه دی ګواښل شوی، بلکې هغه راپورونه هم چې د طالبانو حکومتي روایت سره همغږي نه لري، له سانسوره تېرېږي یا د خطرونو سبب ګرځي.
خبریالان له افغانستانه تښتي، خو له خوندي پناه بېبرخې دي
له افغانستانه زرګونه خبریالان او د رسنیو کارکوونکي وتلي او ګڼ شمېر یې لا هم په پاکستان کې د کډوالو په توګه ژوند کوي. خو د پاکستان د کورنیو چارو وزارت د «ناقانونه بهرنیو اتباعو د اېستلو» پروګرام په لړ کې د دوی برخلیک هم تر پوښتنې لاندې راغلی.
د خبریالانو د خوندیتوب کمېټه (CPJ)، چې د رسنیو نړۍوال دفاعي بنسټ دی، له پاکستانه غوښتنه کړې چې دا کمپاین وځنډوي او افغان خبریالانو ته دې خوندي پناه ورکړي.
په یوه ګډ بیان کې CPJ او یو شمېر نورو نړۍوالو سازمانونو ویلي:«افغان لیکوالان، ژورنالستان، هنرمندان، او د بشري حقونو فعالان باید له جدي خطرونو څخه خوندي شي او دوی ته دې د امن، قانوني او باوقاره پناه لاره برابره شي.»
پاکستان باید د انساني همدردۍ غږ واوري
په داسې حال کې چې لوېدیځ هېوادونه د افغانستان اوسني ناورین کې ژوره برخه لري، افغان خبریالانو ته د پناه ورکولو دروازې تړلي دي او په دې وخت کې باید پاکستان د بشري مسوولیت له مخې عمل وکړي.
په اسلاماباد، پېښور، کوټه او کراچۍ کې زرګونه افغان خبریالان او فرهنګي فعالان شتون لري، چې د خپلو ویزو د ختمېدو له امله د اېستلو له ګواښ سره مخ دي. د دوی اېستل یوازې دا معنا لري چې هغوی بېرته یو داسې ځای ته استول کېږي، چېرې چې شکنجه، وېرې او شاید مرګ ورته منتظر وي.
ازادې رسنۍ یو ملت ژوندی ساتي
افغانستان نن موږ ته دا درس راکوي، چې کله یو ملت خپل خبریال غلی کړي، هغه ملت له رڼا، حقیقت او پرمختګه بېبرخې کېږي.
ازادې رسنۍ د ټولنې وجدان دي؛ که دا وجدان چوپ شي، نو د دروغو، وېرې او ظلم بازار تودېږي.
پاکستان باید افغان خبریالان یوازې د یوه سیاسي بار پر ځای، د بیان د ازادۍ استازي وګڼي او ورته داسې پناه ورکړي، چې د رڼا غږ له منځه لاړ نه شي.