ازبکستان د لوی اختر په مناسبت افغانستان ته ۱۸۳ ټنه خوراکي توکي د بشري مرستې په توګه لېږلي دي. د ازبکستان د سورخندریا د ولایتي ادارې د مطبوعاتي دفتر په وینا، دغه مرسته د حیرتان ښار د "استراس" شرکت په انګړ کې طالبانو ته سپارل شوې ده،
په مرستو کې اوړه، وریژې، بوره، ماکاروني، د پخلي غوړي، ژر پخیدونکي خواړه، لوبیا او مئ شامل دي.
دواړو هېوادونو تر دې وړاندې هم د اقتصادي او بشري همکاریو اړیکې درلودې.
څه موده وړاندې طالبانو ازبکستان ته ۱۶ موټره سپین مرمر واستول، چې سمرقند ښار کې د امام بخاري د کمپلکس د جوړولو لپاره به ترې کار اخیستل کېږي.
پر دې مرسته د ازبکستان د ولسمشر ځانګړي استازي عصمتالله ارګاشف، د سورخندریا والي اولګبیک قاسیموف، د طالبانو چارواکي ملا عبدالواسع او د بلخ والي محمد یوسف وفا تر منځ د ترمذ ښار په یوه ناسته کې هوکړه شوې وه.
ازبکستان وایي چې دغه ډول مرستې به د افغانانو د ملاتړ لپاره دوام ومومي او غواړي له افغانستان سره د ښه ګاونډیتوب اړیکو پراختیا ته دوام ورکړي.
د طالبانو امر بالمعروف او نهی عن المنکر وزارت یو ځل بیا ویلي، چې په ودونو کې لوړ لګښتونه او له شریعت سره ناساز دودونه د اسلام خلاف دي او د ټولنې پر ارزښتونو، اقتصاد او د ځوانانو پر رواني حالت منفي اغېز کوي. خو منتقدان وايي، د طالبانو مشران له دې لارې نورو ودونو ته لاره برابروي.
دغه وزارت په یوه یادښت کې لیکلي، چې محتسبینو یې د هېواد په بېلابېلو ولایتونو، په ځانګړې توګه په شمالي سیمو کې له خلکو او قومي مشرانو سره په اصلاحی غونډو کې ویلي چې اسلام د ساده ژوند سپارښتنه کوي او د ودونو تجملپسندانه مراسم د دین له اصولو سره په ټکر کې دي.
د ۲۰۲۱ اګسټ له ۱۵مې راهیسي چې پر افغانستان طالبان واکمن شوي، دې ډلې په کراتو ویلي چې په ودونو کې دې د لوړو لګښتونو او ناسمو دودونو ډډه وشي.
خو ددې ډلې منتقدان سره له دې، چې له لوړ ولور او ناسمو دودونو سره پر مبارزه ټینګار کوي، وايي چې طالبان او د هغوی مشران په داسې حال کې د ودونو د مصارفو کمولو یادونې کوي، چې پخپله څلور څلور ودونه کوي او په لوړ عمر او بن واده معمولا له لوړو ولورونو او جهیز سره مل وي.
د ودونو د لګښتونو کمولو په تړاو هڅې له دې وړاندې په جمهوري نظام کې هم پیل شوې وې، چې یوه یې د ډله ییزو ودونو د فرهنګ دود کول وو.
د پاکستاني رسنیو د راپورونو له مخې، له افغانستان نه پاکستان ته د ډبرو سکرو او صابون تیږې واردات ځنډول شوي. پاکستان ته د ډبرو سکرو د وارداتو د ځنډولو لامل د اصلي هېواد د تصدیق پاڼې نه وړاندې کول ښودل شوي.
د پاکستان ډان ورځپاڼې راپور ورکړی، چې له افغانستان څخه پاکستان ته د ډبرو سکرو او صابون ډبرې واردات د روانې اونۍ له دوشنبې راهیسې درول شوي.
په تورخم کې د ډبرو سکرو یو شمېر واردوونکو ویلي، چې له افغانستان نه پاکستان ته د ډبرو سکرو او صابون ډبرو د وارداتو د ګمرکي تصفیې بهیر د یکشنبې په ورځ په نا څاپي ډول ودرول شو، خو دوی ته د دوشنبې په ورځ ویل شوي، چې اوس باید د اصلي هېواد تصدیق نامې هم وړاندې کړي.
د ډبرو سکرو واردوونکو ویلي، چې د ګمرکي تصفیې د ناڅاپي ځنډ له امله په ډبرو سکرو بار سلګونه لارۍ د افغانستان لوري ته درول شوې.
له افغانستان نه پاکستان ته د ډبرو سکرو او صابون ډبرې واردولو باندې د اصلي هېواد د تصدیق نامې د شرط ناڅاپي پلي کېدو واردوونکي او موټرچلوونکي اندېښمن کړي دي.
په تورخم کې د ګمرکي استازو د اتحادیې مشر مجیب الله شینواري ډان ورځپاڼې ته ویلي هڅه کوي، چې د اسلام اباد له چارواکو څخه د هغو لاریو لپاره د معافیت اجازه واخلي، چې تورخم ته رسیدلې دي.
نوموړي ویلي، له افغانستان نه پاکستان ته د ډبرو سکرو او صابون ډبرې په وارداتو کې هېڅ ډول سرغړونه نه ده شوې، او واردوونکو د تورخم ګمرک چارواکو ته اړین اسناد هم سپارلي دي.
شینواري ویلي، چې پاکستان ته د ډبرو سکرو د وارداتو د بېرته پیل لپاره یې پېښور، اسلام اباد او کابل ته رسمي غوښتنلیکونه هم استولي دي.
له افغانستان نه پاکستان ته د ډبرو سکرو واردوونکو ویلي، چې د دوشنبې له بندیز وړاندې هره ورځ له ۳۰۰ تر ۳۵۰ لارۍ له افغانستان نه پاکستان ته داخلیدې.
بلومبرګ په سیمه ییز سیاست کې د طالبانو ښکیلتیا ته په پام وايي، چې لویدیځ باید د هند او افغانستان د نږدې کېدو ملاتړ وکړي، ځکه دا ښايي یوازینۍ وسیله وي چې چین د سیمې له کنټرول څخه لرې وساتي.
بلومبرګ په خپل یوه تحلیل کې ویلي چې د پاکستان دولت افغانستان خپل انګړ یا د نفوذ سیمه ګڼي او دغه لیدلوري د دواړو ګاونډیو هېوادونو ترمنځ اړیکې لا ستونزمنې کړې دي.
بلومبرګ وايي، پاکستاني پوځي پلان جوړوونکي له اوږدې مودې راهیسې په دې باور دي، چې دغه لویدیز ګاونډی به، که په خوښه وي یا نه، په جګړه کې پاکستان ته «ستراتیژیک عمق» برابر کړي، خو دا داسې غوښتنه ده چې هېڅ افغان حکومت غاړه ورته نه ده اېښې.
بلومبرګ وايي، طالبان چې د جګړې په ډګر کې وو، پاکستانی پوځ یې ملاتړی و، خو کله چې په کابل کې واک ته ورسیدل، دوه اړخیزې اړیکې ژر تر ژره د پخوانیو ستونزو په بڼه بدلې شوې.
یاده رسنۍ د تېر کال په دسمبر کې د افغانستان پر خاوره د پاکستان هوايي بریدونو ته اشاره کوي، چې د دواړو خواوو اړیکې یې لا ترینګلې کړې.
بلومبرګ زیاتوي، چې د چین په مرسته د پاکستان ملاتړو هڅه کړې د کابل او اسلام اباد ترمنځ منځګړتوب وکړي او تېره اونۍ، د چین تر فشار لاندې اسلاماباد په کابل کې د خپل شارژدافیر د ډيپلوماتیکې کچې لوړولو اعلان وکړ.
خو د رسنۍ شنونکی په دې باور دی، چې ترڅو پاکستان افغانستان خپل انګړ ګڼي، دغه هڅې به بریالۍ نه وي.
بلومبرګ وايي، پاکستان دغه راز اندېښنه لري چې له هند سره د وروستۍ شخړې په څېر ناندریو کې به کابل د دوی خلاف دویمه جبهه پرانیزي.
بلومبرګ په سیمه ییز سیاست کې د طالبانو ښکیلتیا او له ایران او نورو هېوادونو سره اړیکو ته په پام وايي، چې لویدیځ باید د هند او افغانستان د نږدې کېدو ملاتړ وکړي، ځکه دا ښايي یوازینۍ وسیله وي چې چین د سیمې له مدیریت څخه لرې وساتي.
په ورته وخت کې بلومبرګ وايي، چې ډېر افغانان هند له خپل پخواني جمهوریت سره تړلی ګڼي او نه غواړي نوی ډیلی طالبانو ته دومره غیږه پرانیزي، چې له ډیموکراسۍ سره خپل تړاو له منځه یوسي.
یوه پاکستاني چارواکي واشنګټن پوسټ ته ویلي، چې د هند او پاکستان ترمنځ لنډې جګړې پر اسلام اباد فشار راوست، چې له طالبانو سره خبرې چټکې کړي او یوه توافق ته سره ورسیږي. واشنګټن پوسټ وايي، د اړیکو ددغه رغښت اصلي ګټونکی به چین وي.
نوموړي واشنګټن پوسټ ته له نومښودنې پرته ویلي، چې « همغه وخت ټول اړخونه دې نتیجې ته ورسېدل چې دا د دوی په ګټه ده چې شخړې په ګډه حل کړي».
دغه چارواکی وایي، دواړې خواوې او د دوی چينايي منځګړي د شریکو ګټو له امله دې خبرو اترو ته وهڅېدل.
طالبان د لوېدیزو بندیزونو او د نړیوالو مرستو کمېدو له امله تر سخت اقتصادي فشار لاندې دي او پاکستان د څو یاغي ډلو له خوا ګواښل کېږي او غواړي خپله اوسنۍ پوله خوندي کړي او چین د هغو یاغي بریدونو له امله اندېښمن دی چې په پاکستان کې د بیجنګ د اقتصادي پروژو پر وړاندې خطر جوړوي.
پنځو پاکستاني او طالب چارواکو یادې ورځپاڼې ته ویلي، چې د دې ستونزمن پرمختګ تر شا د چین اوږدمهاله ډیپلوماټیکې هڅې وې او ددواړو خواوو ترمنځ خبرې محرمانه وې.
کارپوهان وایي، چین غواړي خپل حیثیت د نړیوال منځګړي ځواک په توګه لوړ کړي او د لوېدیزمحوره سولې یو بدیل وړاندې کړي.
د ډیورنډ کرښې په اوږدو کې د تاوتریخوالي له امله د چین پانګونې هم له خطر سره مخ شوې دي، په ځانګړي ډول سیپیک پروژه، چې د اورګاډي کرښې، ژور بندرونه، د تېلو او ګازو نللیکې او صنعتي زونونه پکې شامل دي.
له ۲۰۲۱ کال راهیسې لږ تر لږه ۲۰ چینایان وژل شوي او بیجنګ له پاکستان نه غوښتي چې د چینايي وګړو او پروژو د خوندیتوب لپاره اغېزناک اقدامات وکړي.
د افغانستان لپاره د پاکستان پخوانی ځانګړی استازی اصف درانی وايي، « دټي ټي پي فعالیتونه تر ډېره مهار شوي. هغوی ته به ویل شوي وي چې ځان سم کړي».
په ورته وخت کې، هند د افغانانو لپاره ویزې اسانه کړې او لوړپوړي چارواکي یې کابل ته استولي، خو طالب مشران چین ته د یوه مهم تجارتي شریک په سترګه ګوري او د واشنګټن پوسټ په وینا، غواړي افغانستان د چین، پاکستان، منځنۍ اسیا او اروپا ترمنځ د سوداګرۍ مرکز وګرځوي.
یوه طالب چارواکي واشنګټن پوسټ ته ویلي، چې «دا نوې دروازې پرانیزي. طالبان هیله لري چې د چین د پانګونې له لارې په سړکونو، د اورګاډو برخه او صنعتي پارکونو کې زرګونه کاري فرصتونه رامنځته شي».
چین نه یوازې اقتصادي، بلکې امنیتي اندېښنې هم لري. دا هېواد تور لګوي چې یاغيان په سنګیانګ ایالت کې، چې یوه مسلمانه اکثریتي سیمه ده، تاوتریخوالی پاروي. چین هلته د سختو تدابیرو له امله د بشري حقونو له نړیوالو غندنو سره مخ دی.
د چین د یوه پوهنتون استاد لین وایي، « چین نشي کولای خپل سرتېري افغانستان ته ولېږي. ټول څه چې کولای شو، دا دي چې د طالبانو له حکومت مرسته وکړو، څو هغوی زموږ مخالفې یاغي ډلې وځپي».
واشنګټن پوسټ وايي، منځلارو طالب چارواکو ته د اقتصادي همکاریو بدل کې ښایي له مسلمانانو سره د چین داخلي چلند په سترګو پټولو وارزي.
د نویو پلانونو له مخې، تمه کیږي چې پاکستان به د چین د سیمه ییزې سوداګرۍ په مرکز کې پاتې شي او افغانستان به له منځنۍ اسیا سره د تړاو په توګه کار وکړي. یوه لوړ پوړي پاکستاني چارواکي واشنګټن پوسټ ته وویل: «ټولې چارې باید د پاکستان له لارې وشي».
په ترکیه کې د طالبانو سفیر محمد زبیر ودان او په یاد هېواد کې د عراق سفیر ماجد اللجماوي په ګډه لیدنه کې د دواړو لوریو ترمنځ د اړیکو پیاوړتیا په تړاو خبرې کړې دي.
د عراق دولتي اژانس خبر ورکړی، چې په دغه لیدنه کې د بغداد او کابل ترمنځ د دوه اړخیزو اړیکو او د هغې د پراخولو لارې چارې ارزول شوې دي.
همدا راز دواړه خواوو د عراق او افغانستان د سفارتونو د بیا پرانېستلو پر امکان خبرې کړې دي؛ څو د دواړو هېوادونو ترمنځ بشپړې ډیپلوماټيکې او رسمي اړیکې بیا پیل شي.
دغه راز، د طالبانو او عراق سفیرانو د انقرې ښار کې د دواړو سفارتونو ترمنځ د ډېپلوماټیکو همکاریو پر پراخولو او د دواړو هېوادونو د ګډو ګټو پر موضوعاتو د همغږیو پر اړتیا هم ټینګار کړی دی.
اللجماوي او ودان ژمنه کړې، چې د سیمهییزو او نړۍوالو بحثونو په ډګرونو کې به خپلو مشورو او همکاریو ته دوام ورکوي او هڅه به کوي چې دوه اړخیزې اړیکې لا پیاوړې کړي.
له بلې خوا، په ترکیه کې د طالبانو سفارت په یوې خبرپاڼه کې ویلي، چې د دغه سفارت سرپرست د عراق له سفیر سره د افغانستان او عراق ترمنځ د سیاسي او کلتوري اړیکو په اړه هم خبرې کړې دي.
یاده دې وي، چې د داعش ډلې لهخوا د ۱۳۹۶ کال (د زمري په ۹مه نېټه) په کابل کې د عراق پر سفارت برید وشو، چې له امله یې یاد هېواد کابل کې خپل سفارت وتاړه.