د امریکا د نوېډا ایالت د استازو جرګې غړې ډینا ټایټس ویلي، چې د کانګرس له نورو نهه تنه غړو سره یې په ګډه د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو ته په یوه استول شوي لیک کې د افغان کډوالو د لېږد د همغږۍ دفتر (CARE) د تړلو پرېکړې سره مخالفت کړی دی.
نوموړې زیاته کړې: «د کېیر دفتر قانوني واکونه روښانه دي او د بهرنیو چارو وزیر مکلف دی، چې د افغانانو د بیا مېشتېدو هڅو لپاره یو همغږی کوونکی وګوماري».
د هغه په خبره؛ د مارکو روبیو لهخوا له دې کار څخه ډډه کول قانوني سرغړونه ده او د کانګرس د صلاحیتونو سپکاوی ګڼل کېږي. همداراز دا چاره د امریکا او د هغو افغان متحدینو ترمنځ اړیکو ته تاوان رسوي، چې له امریکایي ځواکونو سره یې مرسته کړې ده.
د کانګرس د دغه غړې په خبره: «څنګه له نورو هېوادونو څخه دا تمه کولای شو، چې په راتلونکې کې زموږ ملاتړ وکړي؛ که چېرې موږ خپل هغه دوستان یوازې پرېږدو، چې زموږ د ملاتړ له امله یې ژوند له ګواښ سره مخ شوی دی».
له دې وړاندې بلومبرګ راپور ورکړی و، چې د امریکا د بهرنیو چارو وزارت کانګرس ته خبر ورکړی چې د افغان کډوالو د لېږد او بیا مېشتېدو د همغږۍ دفتر به وتړل شي.
د کانګرس لسو غړو مارکو روبیو ته په یوه لیک کې لیکلي، چې د دغې پرېکړې په وړاندې «دوی سخت غبرګون» لري او دا کار یې د نه منلو وړ بللی دی.
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت له لوري د جزا نړۍوالې محکمې (ICC) لهخوا د اسراییل د لومړي وزیر بنیامین نتنیاهو د نیولو حکم او همداراز په افغانستان کې د امریکایي ځواکونو د «جنګي جنایتونو» د پلټنو اجازې له کبله تر بندیزونو لاندې راوستي دي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو د جمعې په ورځ د (غبرګولي ۱۶مه) پر اېکس پاڼه ولیکل: «نړۍواله جزایي محکمه باید پر امریکا او زموږ نږدې متحد اسراییل دغه بې بنسټه سیاسي بریدونه پای ته ورسوي. نن مې پر څلورو قاضیانو بندیزونه ولګول؛ ځکه چې دوی د امریکا او اسراییل حاکمیت تر پښو لاندې کړی دی».
د روبیو په وینا؛ له دې ډلې دوه قاضیانو نړۍوالې محکمې ته اجازه ورکړې چې د امریکايي ځواکونو پر ضد په افغانستان کې پلټنې پیل کړي او دوه نورو بیا پر نتنیاهو او د اسراییل پخواني دفاع وزیر یواو ګالانت د نیولو «ناقانونه» حکمونه صادر کړي دي.
هغه له نړۍوالو متحدینو وغوښتل، چې «د دغه شرموونکي برید پر وړاندې یې ترڅنګ ودرېږي».
د جزا نړۍوالې محکمې مشرانو د امریکا دغه اقدام په کلکه غندلی او دا یې د یوه خپلواک نړۍوال قضایي بنسټ د کمزوري کولو هڅه بللې.
د امریکا له لوري تر بندیزونو لاندې راغلي قاضیان «سولومي بالونکو بوسا د یوګانډا، لوس ډل کارمن ابانز کارانزا د پیرو، رینه ادلاید سوفي الاپیني ګانسو د بینین او بټي هولر د سلوانیا هېواد» اوسېدونکی دي.
له دې ډلې بوسا او کارانزا چې له ۲۰۱۸ زېږدېز کال راهیسې د یادې محکمې غړي دي؛ په ۲۰۲۰ زېږدیز کال کې د دغې محکمې لوی څارنوال کریم خان ته اجازه ورکړه، چې د امریکایي ځواکونو له لوري په افغانستان کې د شویو جنګي جنایتونو په تړاو پلټنې پیل کړي.
تر هغې وروسته چې طالبان بیا پر کابل واکمن شول، د جزا نړۍوالې محکمې د امریکايي ځواکونو پر ضد پلټنې محدودې کړې او تمرکز یې د افغانستان د پخواني حکومت او طالبانو ممکنه جنګي جنایتونو واړاوه.
سربېره پر دې دغه محکمې تېر کال د نومبر په میاشت کې پر بنیامین نتنیاهو، یواو ګالانت او د حماس ډلې پر یوه مشر ابراهیم المصری، د جنګي جنایتونو او د بشریت پر ضد جنایتونو د ادعاوو له امله د نیولو حکم صادر کړ.
مارکو روبیو ویلي، چې دا حکمونه د قاضیانو رینه الاپيني ګانسو او بټيهولر لهخوا صادر شوي دي.
د امریکا دغه پرېکړه د بشري حقونو د بېلابېلو سازمانونو لهخوا سخته غندل شوې ده.
لیز اونسن چې د بشري حقونو د څار بنسټ د نړۍوال عدالت څانګې مشره ده، دغه بندیزونه «د قانون د واکمنۍ پر ضد ښکاره برید» بولي.
نوموړې زیاته کړې: «دا په داسې حال کې ده، چې د امریکا ولسمشر ټرمپ هم دننه په هېواد کې د قانون واکمني کمزورې کړې».
یاده دې وي، چې امریکا له دې وړاندې هم د جزا نړۍوالې محکمې دوه لوی څارنوالان فاتو بنسودا او پر کریم اسد احمد خان بندیزونه لګولي وو، چې د امریکایي ځواکونو د جنګي جنایتونو او د اسراییل د کړنو په اړه یې د پلټنو هڅه کړې وه.
د افغانستان د پرځېدلي جمهوري نظام ولسمشر محمداشرف غني د لوی اختر په مناسبت د مبارکۍ ویلو تر څنګ له افغان ملت نه غوښتي، چې د یووالي، فکر او ګډ کار له لارې د هېواد د ابادۍ لپاره یو موټی شي.
ښاغلي غني همداراز حاجیانو ته د اسلامي فریضي مبارکي ویلې او غوښتنه یې ترې کړې، چې د غزې مظلوم ولس، مسلمانانو او افغانانو لپاره دعا وکړي.
د هغه په وینا؛ اسلامي نړۍ دا مهال په درېیو بېلابېلو وضعیتونو کې ده: «ځینې ملتونه په چټکۍ پرمختګ کوي، ځینې متزلزل او ځینې نور بیا له نړۍ شاته پاتې دي.»
نوموړي افغانان هڅولي، چې د وروسته پاتېکېدو پر ځای باید د تحول لور ته روان شي.
د افغانستان مخکېني ولسمشر زیاته کړې، چې افغانستان له جدي ستونزو سره مخ دی او نړۍوال وضعیت، په ځانګړې توګه کډوالي، د اندېښنې وړ ده.
محمداشرف غني وايي، چې د امریکا، اروپا او نورو هېوادونو لهخوا د افغان کډوالو اېستل یوه جدي ستونزه ده.
اشرف غني افغان ولس ته په خپل پیغام کې هیلهمندي ښودلې او زیاته کړې یې ده: «د تیارې له هرې شپې نه وروسته روڼ سهار راځي.»
هغه د حضرت ابراهیم له پیغام نه د سولې، امن او د معصومو انسانانو د وژنې د بندېدو یادونه کړې او وايي، چې دغه ارزښتونه باید د افغانانو د راتلونکې تګلاره وي.
نوموړي پر افغان ولس غږ کړی، چې د شخصي فکر پر ځای دې له ګډ فکر، اجماع او ملي تدبیر نه کار واخلي او په وینا یې، دا د یوه دولت اصلي «دنده او خدمت» دی.
ښاغلي غني همداراز له افغان ولس غوښتي، چې د معاصر افغانستان د ۳۰۰کلیزې د جوړېدو په موخه، د یووالي، تفاهم او برابرۍ روحیه ژوندۍ وساتي.
هغه وايي، هیلهمن دی چې افغانستان په ۲۰۴۷ کال کې د افغانستان ۳۰۰مه کلیزه به د یو واحد، متحد، خپلواک او اباد افغانستان د بریا نمانځنه وي.
غني وویل: «زه ځان ته څه نه غواړم، افغانستان ته هر څه غواړم.»
د اختر په مناسب د افغانستان د جمهوري نظام وروستي ولسمشر له افغانانو غوښتي، چې زړونه یو، لاسونه سره ورکړي او دا خاوره چې د نېکونو په وینو ګټل شوې؛ د ټولو ګډ کور وګرځوي.
د افغانستان د ازادۍ جبهې د لوی اختر په مناسبت په یوې تونده خبرپاڼه کې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان د ترهګرو ډلو لپاره «امن جنت» بللی؛ خو د عامو افغانانو لپاره یې بیا د «لوی زندان» په توګه یاد کړی دی.
د جمعې په ورځ د (غبرګولي ۱۶مه) د دغې جبهې په خبرپاڼه کې راغلي، د لوی اختر ورځ د ستر او سپېڅلي هدف لپاره د قربانۍ سمبول ګڼل کېږي؛ خو دغه ورځ داسې مهال رارسېدلې، چې د طالبانو «ناروا او زورواکه واکمنۍ» د افغانانو ژوند تریخ کړی.
د دغې جبهې په باور طالبانو نه یوازې دا چې هېواد یې د ټوپک او سختدریځو قوانینو تر سیوري لاندې د وېرې او ترهې ځای ګرځولی؛ بلکې لږ تر لږه شل ترهګرې ډلې یې په هېواد کې ځای پر ځای کړې دي.
دغه جبهه ټینګار کوي، چې په افغانستان کې شته ترهګرې ډلې غواړي سیمه او نړۍ بې ثباته کړي.
په خبرپاڼه کې ویل شوي: «طالبانو په تېرو درېیو کلونو کې سلګونه پخواني امنیتي سرتېري، سیاسي فعالان، خبریالان او مدني فعالان د داعش سره د همکارۍ په تور نیولي، شکنجه کړي، بندیان کړي او ان وژلي دي؛ خو په خپله دوی بېلابېلو ترهګرو ډلو ته ځای او پناه ورکړې ده».
د یادې جبهې په وینا؛ طالبانو دوه مخي سیاستونه کوي او له داعش سره د مبارزې له شعارونو څخه د سیاسي وسیلې په توګه کار اخلي؛ څو له یو شمېر هېوادونو مرستې ترلاسه کړي.
د ازادۍ جبه د طالبانو دا چلند «ترخه ټوکه» او د سیمهییزو استخباراتي شبکو د تبلیغاتي دام یوه برخه ګڼي.
د ازادۍ جبهه د سیمې د ځینو هېوادونو او نړۍوالو ادارو له لوري طالبانو ته د مشروعیت ورکولو هڅې «بې شرمانه لابي ګري» بولي او ټینګار کوي، چې دغه ډول هڅې د دوی په اصطلاح د «ازادۍ لاره» لا پسې ستونزمنوي.
د خبرپاڼې په یوه برخه کې د طالبانو د مخالفو ډلو ترمنځ د ګډ لیدلوري نشتوالي ته خواشیني ښودل شوې او دغه وېشل شوې ډله د طالبانو د واک د دوام یوازینۍ ګټه بلل شوې ده؛ خو ازادۍ جبهه ټینګار کوي، چې له مقاومت جبهې سره یې تاکتیکي، عملي او سټراټېژیکه همغږي شته.
په پای کې د افغانستان د ازادۍ جبهې خلک د طالبانو پر ضد «پاڅون، بغاوت او مقاومت» ته بللي دي.
د متحدې جبهې مشر جنرال سمېع سادات وایي، د طالبانو مشر ملاهبت الله د پاکستان د څارګرې شبکې «ای اېس ای» له لوري ټاکل شوی او داسې ورځ راتلونکې ده چې هغه به په تېښته وي؛ خو کندهاریان به یې له ږېري نېسي.
هغه په خپل اختریز پېغام کې زیاته کړې، د طالبانو مشر یو جاسوس دی او افغانستان یې د خپلې واکمنۍ پر مهال له سختو اقتصادي ستونزو تر څنګ له بشري ناورین او سیاسي بې ثباتۍ سره مخ کړی.
نوموړي زیاته کړې: «ملا هبت الله طاغوت دی. الله تعالی ظالمان نه خوښوي او الله تعالی به حتمي هغه ته د دغو کړنو له کبله سزا ورکړي».
د مخکیني جمهوري نظام دغه لوړ پوړي پوځي د طالبانو لوی درستیز فصیح الدین فطرت هم په خپل پېغام کې مخاطب کړی او ترې یې غوښتنه کړې، چې د طالبانو ضد جنګېدونکو ډلو سره دې یو ځای شي.
سمېع سادات په خپل اختریز پېغام کې د قران ځینې ایتونه هم لوستي او د طالبانو د دیني مفکورې پر ضد یې کارولي دي.
هغه طالبانو ته زیاته کړې، چې هر څومره هم پر خلکو فشارونه راوړي؛ نو بیا یې هم رژیم بقا نه کوي.
دغه څرګندونې داسې مهال دي، چې د طالبانو ترمنځ هم خپلمنځي درزونه ورځ تر بلې ډېریدونکي دي او د دغه ډلې تازه تنقیص شوي غړي هم کرار، کرار له خپلې ډلې څخه واټن اخلي.
جنرال سمېع سادات تر دې مخکې هم ورته څرګندونې کړې وې او نږدې درې کاله مخکې یې ویلي و، چې ګنې د طالبانو پر ضد به عملا جګړې ته ښکته شي؛ خو هغه لا هم په امریکا کې اوسېږي او د یوه عصري دفتر لرونکی دی.
د طالبانو ضد دغه څېره له افغانانو څخه داسې مهال د طالبانو پر ضد د وسلې پورته کولو غوښتنې کوي، چې خپله په افغانستان کې نشته.
هغه یو ځل دا خبره هم کړې وه، چې تر «هغې به جګړې ته خلک ونه هڅوي؛ تر څو چې خپله ډګر» ته نه وي ښکته شوی.
نږدې څلور کاله طالبان پر هېواد واکمن دي، چې د بشري سرغړونو تر څنګ په افغانستان کې پر ډول، ډول ناورینونو تورن دي.
دغه ډله لا هم د هېڅ هېواد له لوري په رسمیت نه پېژندل کېږي او له سختې انزوا سره مخ ده. د کور دننه مخالفتونو تر څنګ طالبان په نړۍواله کچه هم له سختو نیوکو سره مخ دي.
د ایکانومېک ټاېمز په یوې مقاله کې راغلي، چې پاکستاني پوځیان د خپلو «ژورو سټراتېژیو» له مخې افغانستان د خپل کور شاته انګړ ګڼي او تر هغې پورې چې دا دریځ ختم نه شي؛ د اسلام اباد او کابل ترمنځ اړیکې نه رغېږي.
همدا راز ویل شوي، په داسې حال کې چې هند هڅه کوي له طالبانو سره خپلې اړیکې په نوې بڼه کې تعریف کړي؛ د افغانستان او پاکستان تر منځ ترینګلتیاوې لا هم مخ په زیاتېدو دي. دا وضعیت نه یوازې د سیمې پر حالاتو؛ بلکې د مهمو لوبغاړو لکه هند، چین او ایران پر تعاملاتو هم مستقیم اغېز لري.
چین چې د پاکستان سټراتېژیک ملګری ګڼل کېږي، په تېرو میاشتو کې یې هڅه کړې چې د طالبانو او اسلاماباد تر منځ اړیکې ښې کړي.
چین د دواړو هېوادونو د چارواکو لپاره د څو اړخیزو ناستو کوربهتوب کړی او پاکستان یې هڅولی، چې کابل ته سفیر واستوي.
سیمهییز شنونکي باور لري، تر هغې چې د پاکستان پوځ افغانستان ته د یوې وسیلې او د واک لاندې سیمې په سترګه ګوري؛ دغه هڅې به کومه پایله ورنکړي.
د پاکستان پوځي مشران له کلونو راهیسې افغانستان د خپلې «ستراتېژیکې ژورې» برخه ګڼي؛ څو د هند پر وړاندې پیاوړې شي. دغه لیدلوری نه یوازې د افغانستان خپلواکۍ ته تاوان رسوي؛ بلکې د کابل-اسلاماباد ترمنځ د دایمي شخړې لپاره زمینه هم برابروي.
همدا دریځ لامل شوی، چې ان د طالبانو له واکمنېدو وروسته، د دواړو هېوادونو اړیکې د همغږۍ پر ځای، د دښمنۍ او بې باورۍ بڼه خپله کړي.
تېرې ډېسمبر میاشت کې د پاکستان هوایي بریدونو پر ډیورنډ کرښه ۴۶ ولسي افغانان ووژل. همداراز، له پاکستانه د افغان کډوالو اېستلو په افغانستان کې سخت ولسي غبرګونونه راوپارول او د دواړو هېوادونو اړیکې یې لا نورې هم خرابې کړې.
مقاله کاږي، هند چې له افغانستان سره ژور فرهنګي او تاریخي تړاو لري؛ هڅه کوي چې د نرمې ډیپلوماسۍ له لارې په نویو سیمهییزو معادلو کې خپل ځای وساتي.
هند چې پخوا د افغانستان د ډېموکراټیکو حکومتونو یو له اصلي ملاتړو څخه و، اوس له طالبانو سره محدوده اړیکې جوړوي. په همدې لړ کې یې د افغانانو لپاره د ویزو د ورکړې پروسه بیا پیل کړې او دواړو لوریو یو بل سره لیدنې کتنې هم کړې دي.
مقاله په پای کې کاږي، تر هغې چې د پاکستان پوځ د افغانستان په تړاو خپل تاریخي لیدلوری بدل نه کړي،؛د کابل او اسلام اباد ترمنځ به هېڅکله اړیکې ښې نه شي او نه به هم د سیمهییز ټیکاو لپاره هڅې کومه پایله ورکړي.
