روسي چارواکی: په افغانستان کې د داعش ډلې د فعالیت لپاره زمینه برابره شوې ده
د روسیې د فدرالي امنیتي خدماتو مشر الکساندر بورتنیکوف وايي، چې د اوکراین د جګړې او د ایران موضوع په څېر مسلو په افغانستان کې د داعش او د هغې د څانګو فعالیت ګړندی کړی دی.
د روسیې د فدرالي امنیتي خدماتو مشر الکساندر بورتنیکوف وايي، چې د اوکراین د جګړې او د ایران موضوع په څېر مسلو په افغانستان کې د داعش او د هغې د څانګو فعالیت ګړندی کړی دی.
نوموړي دغه څرګندونې په مسکو کې د ګډو ګټو خپلواکو هېوادونو د ترهګرۍ ضد څانګو د مشرانو په ۱۸مه غونډه کې کړې دي.
نوموړي دارنګه په منځني ختیځ، افریقا، د افغانستان-پاکستان سیمې او مرکزي اسیا کې د بې ثباتۍ له امله د رامنځته شویو ګواښونو په اړه اندېښنه څرګنده کړه او د دغو ګواښونو د خپرېدو لوی لامل یې د لوېدیځ سیاستونه وبلل.
هغه زیاته کړې، په سوریه کې سیاسي بدلونونه، په غزه کې شخړه، پر ایران دوامداره فشار او په لیبیا کې د وضعیت خرابېدل په ټوله نړۍ کې د اسلامي افراطیت خپرېدو سره مرسته کوي او په دغه شرایطو کې په افغانستان کې د داعش او د هغې د څانګو فعالیت زیات شوی دی.
دغه اندېښنې داسې مهال څرګندېږي، چې همدا وړمه ورځ طالبانو په کابل کې د داعش ډلې پر وړاندې له یو لړ عملیتو خبر ورکړ.
خو د طالبانو ویاند ذبیح الله مجاهد بیا په وار، وار ویلي، چې داعش-خراسان په افغانستان کې فعال او منظم حضور نهلري.
په کابل کې د ایران سفارت ويلي، چې د طالبانو د عامي روغتیا وزير نورجلال جلالي په تهران کې د ایران د روغتیا له وزیر محمدرضا ظفر قندي سره ليدلي. د سفارت په خبره، په دې لیدنه کې په روغتيايي چارو کې د دوه اړخیزو همکاريو پر پراخوالي خبرې شوي.
د طالبانو د روغتيا وزیر نورجلال جلالي د دوشنبې په ورځ تهران ته سفر کړی او د سې شنبې په ورځ (د غبرګولي ۲۰مه) یې د «ایران هلت» نندارتون څخه لیدنه وکړه.
د معلوماتو له مخې، د طالبانو دغه وزیر د ایران د خوړو او درملو ادارې د طبي تجهیزاتو له عمومي مشر سعید رضا شاه مرادي سره هم لیدلي او پر بېلابېلو برخو يې ورسره خبرې کړې دي.
ایراني رسنیو راپور ورکړی، چې «جلالي د دې سفر په جریان کې د طبي تجهیزاتو د نویو تولیداتو او ظرفیتونو څخه هم لیدنه وکړه او نوي څه یې ترې زده کړل.»
دا لیدنه په داسې حال کې کېږي، چې ایران افغانستان ته د خپلو درملو صادرولو ته ځانګړې پاملرنه کړې.
ایراني چارواکو ویلي، چې هېواد یې د افغانستان ۷۰ سلنه درمل چمتو کوي.
په افغانستان کې د کاناډایي سرتېرو ۳۰ پخوانیو افغان همکارانو د کاناډا له حکومته ځکه شکایت کړی، چې وایي د جنګي ماموریتونو څخه مخکې او وروسته ورته لازم ملاتړ او خدمات نه دي برابر شوي. دغه کسان چې اوس د کاناډا تابعیت لري، له حکومته د ۵۰ میلیونه کاناډایي ډالرو تاوان غوښتنه کړې ده.
د سي بي سي خبري شبکې د راپور له مخې، د یاد شمېر کسانو رسمي شکایت د روان میلادي کال د مې میاشتې په ۳۰مه نېټه د انتاریو ولایت په عالي محکمه کې ثبت شوی دی.
دغو افغان سلاکارانو د افغانستان د ماموریت پر مهال د کاناډایي ځواکونو لپاره د ژباړې تر څنګ نور خطرناک ماموریتونه لکه د طالبانو په اړه د معلوماتو د راټولولو، د یاغیانو د خبرو د اورېدو او د بریدونو په اړه د خبرداري ورکولو په برخو کې هم ترسره کول.
دا په داسې حال کې ده، چې یاد کسان نظامي نه، بلکې ملکي کارکوونکي و.
اوس چې د دوی یو شمېر په ټپي حالت کې کاناډا ته ستانه شوي دي، د دې هېواد فدرالي حکومت له ماموریت وروسته د هغوی د قرارداد د پای ته رسېدو له امله، دوی ته د اړینو خدمتونو لکه رواني درملنې- مشورې ورکولو څخه ډډه کړې ده.
شکایت کوونکو ویلي دي، چې د کاناډا د دفاع وزارت «په قصدي توګه د دوی د دوسیو د څېړنې بهیر ګډوډ کړی دی.»
د کاناډایانو د یادو پخوانیو افغان همکارانو په خبره، دوی له هغو ګواښونو سره مخ و، چې کاناډایي سرتېري هم ورسره مخ و، خو سره له دې «کاناډا دوی له هغو امتیازاتو او ملاتړو بېبرخې کړي دي چې سرتېرو ته د جنګي ګواښونو په بدل کې ورکول کېږي.»
دغو کسانو زیاته کړې ده، چې افغانستان ته له استولو مخکې هغوی د جګړې له خطرونو سره د مقابلې لپاره لازمې روزنې نه وې ترلاسه کړې او د دې علت یې «تبعیض» بللی دی.
د کاناډا د پوځ له پخوانیو همکارانو جمیل جوشان له سي بي سي نیوز سره په خبرو کې ویلي: «موږ هېر شوي یو، له پامه وغورځول شوي یو. هغوی زموږ د کار ستاینه وکړه، زموږ له ماموریته یې هم مننه وکړه، خو دا یوازې په خبرو کې و؛ هېڅ کوم عملي اقدام ونه شو.»
د کاناډا د وسلهوالو ځواکونو یو شمېر پخوانیو قوماندانانو له حکومته غوښتي، چې له افغان سلاکارانو ملاتړ وکړي.
د کاناډا د وسلهوالو ځواکونو د څار دفتر وړاندیز کړی، چې د پوځ له افغانالاصله همکارانو سره د دوی د خدمتونو د جبران لپاره ځانګړی مالي بستې په پام کې ونیول شي.
د یادولو ده، چې تراوسه د کاناډا حکومت او د دفاع وزارت په دغه قضایي شکایت کې د یادو شویو ادعاوو په اړه هېڅ ډول غبرګون نه دی ښودلی.
ټېلګراف ورځپاڼې د «هالو ټرسټ» بنسټ په حواله راپور ورکړی، چې په افغانستان کې نږدې له هرو پنځو وګړو څخه یو یې په هغو سیمو کې ژوند کوي، چې د ماینونو او ناچاودو توکو له خطره ډکې دي. دا په دې معنا چې شاوخوا شپږنيم میلیونه افغانان په داسې سیمو کې مېشت دي.
د دې ادارې په وینا، افغانستان له اوکراین وروسته په نړۍ کې دویم هېواد دی چې تر ټولو زیات له ناچاودو توکو ککړ هېواد دی او د څلورو لسیزو پرلهپسې جګړو سره سره، د ځمکنیو ماینونو له امله رامنځته شوي ګواښونه لاهم د زرګونو افغانانو ژوند ګواښي.
دا ستونزه تر هغې وروسته نوره هم ناوړه شوې، چې لسګونه زره افغان کډوال له پاکستان او ایران نه افغانستان ته دننه شول. ډېری دا خلک په ۲۰۲۱ کال کې د طالبانو تر واکمنۍ وروسته له هېواده وتلي و او اوس د ژوندي پاتې کېدو لپاره ډېر لږ امکانات لري.
هالو ټرسټ بنسټ چې له ۱۹۹۸ کال راهیسې په افغانستان کې فعالیت کوي، تر دې دمه یې تر ۸۰۰ زرو ډېر ماینونه او ۱۱ میلیونه ناچاوده توکي پاک کړي دي، خو د نړۍوالو مرستو په ځانګړي ډول د امریکا نړۍوالې پراختیايي ادارې (USAID) د مرستو کمېدو له امله دا اداره اړ شوې، چې خپل کارکوونکي له ۲۲۰۰ نه ۱۰۰۰ ته راکم کړي.
په افغانستان کې د نوموړي بنسټ د پروګرامونو مشر ډاکټر فرید همایون خبرداری ورکړی، چې افغانستان ممکن «یوه هېره شوې بشري ستونزه» شي.
هغه وویل: «افغانان له ۴۰ کلونو نه ډېر له جګړو، بېځایه کېدو او بېوزلۍ سره لاس او ګرېوان دي. نړۍواله ټولنه باید په دې حساس وخت کې خلک یوازې پرېنږدي.»
هالو ټرسټ اندېښنه ښودلې، چې د ماینپاکۍ پروګرامونه به په راتلونکي کې زیانمن شي، په ځانګړي ډول ځینو اروپايي هېوادونو ویلي، چې غواړي له اوتاوا تړون څخه ووځي؛ هغه تړون چې د افرادو ضد ماینونو کارول او ساتل منع کوي.
په داسې حال کې چې نړۍ لا طالبان په رسمیت نه دي پېژندلي او افغانستان هم له بشپړې سیاسي انزوا سره مخ دی، د احمد الشرع په مشرۍ د سوریې نوی حکومت د یو شمېر لوېدیځو او سیمهییزو هېوادونو له پراخ او تود هرکلي سره مخ شوی دی.
امریکایۍ فارن پالیسۍ مجلې په یوې نوې څېړنیزه مقاله کې چې د سهشنبې په ورځ (د غبرګولي ۲۰مه) خپره شوې، ویلي چې په چلند کې دغه توپیر د لوېدیځ د بهرني سیاست د معیارونو په تړاو جدي پوښتنې راپورته کړې دي.
د تحریر شام مشر احمد الشرع چې یو وخت یې له القاعدې سره تړاو درلود، اوس په دمشق کې د یوه هېواد واک په لاس کې لري او د امریکا او فرانسې د ولسمشرانو په ګډون یې د نړۍ له لوړپوړو چارواکو سره لیدهکاته کړي دي. دې سره جوخت، افغانستان نه یوازې په نړۍواله کچه په انزوا کې دی، بلکې د امریکا د سفر د بندیزونو په وروستي نوملړ کې هم شامل شوی دی.
د فارن پالیسۍ مجلې په څېړنیزه مقاله کې راغلي، چې د چلند د دغه توپیر دلیل د حکومتونو له فعالیت سره نه، بلکې د لوېدیځ لپاره د هېوادونو د ستراتیژیک اهمیت کچه، د دواړو هېوادونو د مشرانو عمومي تصویر او په لوېدیځ کې د یادو هېوادونو د کډوالو ټولنې د تعامل له ډول سره تړاو لري.
د دغه تحلیل پر بنسټ، د سوریې نويو مشرانو وکړای شول چې خپل انځور بدل کړي او په رسمي جامو او نرم پیغامونو سره راڅرګند شي، په داسې حال کې چې طالبان لاهم د تېرو وختونو غوندې په دودیزه او تړلې بڼه کې دي.
همداراز ویل کېږي، چې د افغان او سوري کډوالو د تعامل ډول په لوېدیځو هېوادونو کې د پالیسيۍجوړوونکو پر ذهنیتونو هم اغېز کړی دی. سوري ټولنه، په ځانګړي ډول په اروپا کې تر ډېره د خپل هېواد له نوي حکومت سره د تعامل غوښتونکې ده، خو د افغان کډوالو ټولنه، په تېره بیا په متحدهایالاتو کې مېشت افغانان، د طالبانو د منزوي کېدو، بندیزونو د پاتې کېدو او ان د هغوی پر ضد د مخالفو جبهو د ملاتړ غوښتنه کوي.
بشري حقونه او سیاسي واقعیتونه
د طالبانو په پرتله د سوریې نويو مشرانو په ظاهري ډول ډېرې ټولنیزې او مدني ازادۍ منلي دي. په دمشق کې ښځې په ادارو کې کار کوي، نجونې ښوونځیو ته ځي او فرهنګي فعالیتونه روان دي، خو په افغانستان کې نجونې له زدهکړو محرومې شوې دي، ښځې له ډېرو ټولنیزو برخو اېستل شوي او پر فردي حقونو شدید بندیزونه لګول شوي دي.
له دې سره سره، د دې څېړنې لیکوال ټینګار کوي، چې له سوریې سره د لوېدیځ چلند، تر ډېره د بشري حقونو پر معیارونو نه، بلکې پر جیوپولیټيکي ګټو او سیاسي واقعیتونو ولاړ دی. هغه وایي: «سوریه د امریکا او اروپا لپاره مهمه ده، خو افغانستان نور چندان اهمیت نهلري.»
د تعامل او انزوا ازموینه
فارن پالیسي لیکي، چې الشرع او طالبان دواړه د واک له خلا او د پخوانیو حکومتونو له سقوطه ګټه اخیستې او واک ته رسېدلي دي، خو د نړۍ متفاوت چلند له دوی سره دا ښيي، چې په نړۍوال سیاست کې مشروعیت تر ډېره د ګټو، انځور او کړنو له لارې ترلاسه کېږي، نه یوازې پر خاورې د کنټرول له لارې.
د دې څېړنیزې مقالې لیکوال وړاندیز کوي، چې طالبان پر خپلو دواړو کورنیو او بهرنیو پالیسیو بیا غور وکړي او همداراز متحدهایالات باید له سوریې سره په خپلو اړیکو کې د مثبتې پایلې د ترلاسه کېدو په صورت کې له افغانستان سره هم حقیقي اړیکې په پام کې ونیسي.
څه موده مخکې د امریکا له ولسمشر سره د احمد الشرع د لیدنې او پر سوریې د ټرمپ د بندیزونو د پای ته رسېدو له اعلان سره سم، د طالبانو د مشر ملا هبتالله اخوندزاده او د سوریې لنډمهالې دورې ولسمشر ترمنځ د افغانانو په منځ کې بېلابېل بحثونه او څرګندونې وشوې. په ټولنیزو رسنیو کې بحثونه د دې دواړو څېرو پر سیاستونو، کړنو او نړۍوالو اړیکو تمرکز کاوه.
د ځینو افغانانو نظر دا و چې احمد الشرع په سوریه کې د جګړې د پای ته رسېدو په برخه کې مهم رول لوبولی. د خپلو خبرو له لارې یې د نړۍوالو پر وړاندې یو مثبت تصویر وړاندې کړی دی. افغان خبریال ولي ارین پر خپلې اېکسپاڼې لیکلي و: «یوه ترهګر خپل هېواد له نړۍ سره وصل کړ او بل ترهګر د افغانستان په څېر هېواد تیاره انزوا ته یوړ.»
د امریکا د عدلیې وزارت سرپلټونکي دفتر د سهشنبې په ورځ په یوه تازه راپور کې ویلي، چې د کابل له سقوط وروسته د افغانانو د اېستلو پرمهال یو شمېر کسان چې په ترهګریزو فعالیتونو تورن و، امریکا ته انتقال شوي دي.
د راپور له مخې، له یادو کسانو څخه ۵۵ کسان تر دې وړاندې د شکمنو ترهګرو د څار په نوملړ کې شامل او پېژندل شوي دي.
د اف بي ای څېړنې ښيي، چې دغو کسانو غوښتل د افغانانو د تخلیې له پروسې ناوړه ګټه واخلي او امریکا ته ننوځي.
دغه څېړنه چې د سهشنبې په ورځ (د غبرګولي ۲۰مه) خپره شوې، پکې راغلي چې د ۲۰۲۱ کال د تخلیې پروسه له جدي ستونزو سره مخ وه، چې پکې د هویت د تثبیت لپاره د اصلي اسنادو کمښت او د شالیډ معلوماتو د ارزونې محدودیتونه شامل وو.
د جمهوري نظام تر سقوط وروسته د امریکا پوځ له ۹۰ زرو زیات افغانان امریکا ته ولېږدول، چې په دغو کسانو کې د پخواني حکومت ملکي او نظامي چارواکي هم شامل و او دوی د طالبانو د ممکنه ځورونې له وېرې د امريکايي ځواکونو په مرسته له هېواده ووتل.
په ورته وخت کې د امریکا جمهوري غوښتونکو په وار-وار د افغانانو د بیا مېشتېدنې پر پروسې نیوکه کړې، ځکه دوی اندېښنه لري چې ښايي ترهګر له دې لارې امریکا ته ننوتلي وي.
د ټرمپ حکومت د پاکستان او نورو هېوادونو څخه د بیا مېشتېدنې وړ افغانانو د لېږد مخه نيولې او د اېستل شویو کسانو د سابقې د ارزونې بهير نیمګړی ګڼي.
د امریکا د عدليې وزارت د سرپلټونکي دفتر راپور ښيي، «سره له دې چې ګواښونه موجود و؛ خو د فدرالي څېړونو اداره د نورو ادارو سره په ګډه موثر ګامونه پورته کړي څو دا خطرونه وڅاري او را کم یې کړي.»
که څه هم پېژندل شوي شکمن کسان د څارنې په نوملړ کې و؛ خو فدرالي پولیسو کافي شواهد نه درلودل، چې هغوی په ترهګریزو جرمونو تورن کړي.
د راپور له مخي؛ د ۲۰۲۴ کال تر جولای میاشتي پوري ۹ کسان تر څار لاندې و او له دې ډلې څلور کسان تر څېړنې لاندي دي، څلور نور د پېژندل شویو ترهګرو سره د اړیکو له امله تر نظارت لاندې دي او یو بل له امریکا څخه وتلی دی.
د عدليې وزارت د سرپلټونکی ادارې راپور زیاتوي، چې ۴۶ کسان د بېلابېلو دلایلو له کبله د څارنې له لیست څخه اېستل شوي دي، ځکه د فدرالي څېړنو ادارې داسي اسناد نه درلودل، چې دغه کسان د امریکا د امنیت لپاره مستقیم ګواښ پېښ کړي.
د عدلیې وزارت عمومي پلټونکي مایکل هورویټز ټینګار وکړ، چې د فدرالي څېړنو اداره توانېدلې چې احتمالي ګواښونه وپېژني او د هغوی د کمولو لپاره اړین اقدامات وکړي.
په راپور کې د نصير احمد طاهري نیونه یاده شوې، چې یو افغان دی او د اوکلاهوما ایالت کې ژوند کوي او د ۲۰۲۴ کال د ولسمشرۍ ټاکنو په ورځ د ترهګریز برید په پلان کولو تورن شوی و.
د راپور له مخې، د ننګونو سره سره د امریکا امنیتي سیسټمونه توانېدلي، چې دا ډول ګواښونه له منځه یوسي.
له افغانستان څخه د وتلو پروسه له ډېرې ګډوډۍ سره مخ وه.
د افغان حکومت له ړنګیدو او د امریکایي ځواکونو له وتلو وروسته په زرګونه پخواني بهرني نظامي همکاران، حکومتي چارواکي او پخواني امنیتي ځواکونه د کابل هوايي ډګر ته ولاړل او پرته له مناسبې پلټنې او ارزونې څخه امریکا ته ولېږدول شول.
همداراز د تخليې په پروسه کې د کابل هوايي ډګر مخې ته ۱۳ امریکایي سرتېري او له ۱۷۰ زيات افغانان د داعش په ځانمرګي برید کې ووژل شول.
