نیمه پېړۍ وروسته د ډالرو ارزښت په بې ساري ډول را ټيټ شوی

امریکايي ډالرو په تېره نیمه پېړۍ کې اوس تر بل هر وخت ډېر خپل ارزښت بایللی دی. که په تېرو شپږو میاشتو کې له نورو نړۍوالو اسعارو سره پرتله شي؛ ډالرو لس سلنه خپل ارزښت بایللی دی.

امریکايي ډالرو په تېره نیمه پېړۍ کې اوس تر بل هر وخت ډېر خپل ارزښت بایللی دی. که په تېرو شپږو میاشتو کې له نورو نړۍوالو اسعارو سره پرتله شي؛ ډالرو لس سلنه خپل ارزښت بایللی دی.
وروستی ځل یې ارزښت دومره ټيټ شوی، چې له ۱۹۷۳ کال راهيسې نه و ټیټ شوی. دا ځل د ډالرو د کمزورۍ لاملونه د ولسمشر ټرمپ لوړې ګمرکي تعرفې، انزوا، د انفلاسیون اندېښنې او دولتي پورونو ډېروالی بلل شوي دي.د ډالرو کمزورۍ امریکايي وګړو ته بهرني سفرونه ګران کړي او بهرني پانګهوال یې هم په امریکا کې له پانګونې څخه پر شا کړي دي.
که څه هم سوداګر د امريکايي صادراتو په برخه کې د ډالرو په دې وضعیت کې ډېره ګټه کولای شي؛ خو د تعرفو پرله پسې ګواښونو د امریکا سوداګریز بهیر ګډوډ کړی دی. اقتصادپوهان اندېښنه لري، چې د ډالرو کمزوری وضعیت او د دولتي لګښتونو زیاتوالی به په نړۍوال بازار کې د امریکايي ډالرو غوښتنه راکمه کړي.
کارپوهان زیاتوي، چې د ډالرو پر وړاندې د نړۍوال باور کچه راټیټه شوې ده. که څه هم دا خبره لرې ده، چې په بازار کې به امريکايي ډالر په بشپړ ډول خلک نه اخلي؛ خو ډېر پورونه او د بازار بې ثباتي دا ګواښ پياوړی کولای شي او پانګهوالو خو تر دې مخکې لا بهرنیو بازارونو ته مخه کړې ده، اوس دا پوښتنه راپورته شوې، چې ایا ډالر به وکولای شي خپل نړۍوال ارزښت بېرته ترلاسه کړي که نه؟


د پاکستان د څېړنې او امنیتي مطالعاتو مرکز د راپور له مخې؛ د روان ۲۰۲۵کال په دویمه ربع کې په ټول پاکستان کې د تاوتریخوالي ۲۷۳ پېښې ثبت شوې دي. په دغه پېښو کې چې ترهګریز بریدونه او د ترهګرۍ ضد عملیات هم شامل دي؛ لږ تر لږه ۶۱۵ کسان وژل شوي او ۳۸۸ ټپيان شوي دي.
د پاکستان ډان ورځپاڼې د راپور له مخې؛ په روان کال کې په ټولیزه توګه په پاکستان کې تاوتریخوالی ۳۲ سلنه کم شوی او د تاوتریخوالي د مخنیوي په برخه کې ځينې پرمختګونه هم شوي دي.
د پاکستان د څېړنې او امنیتي مطالعاتو مرکز (CRSS) دغه راپور د روان کال په دویمه ربع کې خپور شوی دی.
د دې څېړنې په راپور کې راغلي، د روان کال په لومړیو درېیو میاشتو کې مرګ ژوبه له ۹۰۰ څخه ۶۱۵ کسانو ته راټيټه شوې چې ۳۲ سلنه کموالی ښيي. په دې موده کې د ولسي خلکو او امنيتي ځواکونو ګډه مرګ ژوبله ۲۸۲ تنه او د وسلهوالو تلفات ۳۳۳ تنه ښودل شوي.
راپور زیاتوي، چې په روان کال کې د ولسي خلکو او امنیتي ځواکونو ګډه مرګ ژوبله ۲۸۲ تنه او د وسلهوالو تلفات ۳۳۳ وو چې د مخکينیو شمېرو پرتله کموالی ښیي.
د دغه شمېرو له مخې؛ د ملکي خلکو او امنيتي ځواکونو تلفات هم ۱۵ سلنه راټیټ شوي دي. په پښتونخوا او بلوچستان ایالتونو کې د تاوتریخوالي کچه د کال د لومړیو درېیو میاشتو پرتله له ۳۲ څخه تر ۴۰ سنله پورې راټيټه شوې ده.
راپور کاږي، چې د پاکستاني طالبانو غورځنګ یا (TTP) د پښتونخوا ایالت په ناامنیو کې تر تر ټولو ډېر لاس لاره. دغه ډول بلوچستان هم ناامنه و، چې د بلوڅ بېلتون پالو لهخوا پر امنيتي ځواکونو بریدونه او هدفي تاوتریخوالی شامل دی.
په دې راپور کې راغلي: د پاکستان تر ټولو لوی ایالت پنجاب دی، چې پخوا په نسبي ډول ارام و؛ خو په دې ایالت کې هم د پخوا پرتله د پام وړ ناامني ډېره شوې ده. په دې ایالت کې د کال په لومړیو درېیو میاشتو کې ۸؛ خو دویمه ربع کې ۲۱ تنه وژل شوي دي.
د پاکستان تر ولکې لاندې کشمیر چې د کال په لومړیو درېیو میاشتو کې د مرګ ژوبلې هیڅ پېښه نه وه پکې ثبت شوې؛ تر درېیو میاشتو وروسته شپږ تنه په کې وژل شوي دي، خو اسلام اباد او سند بیا تر ډېره حده خوندي سیمې پاتې شوې دي.

د یوې نوې څېړنې پر اساس، که چېرې متحده ایالات په ټوله نړۍ کې خپلې مرستې بندې او یا کمې کړي، نو په راتلونکو پنځو کلونو کې به له ۱۴میلیونو څخه د ډېرو خلکو ژوند له ګواښ سره مخ شي.
دغه څېړنه چې «لانسېټ ژونال» خپره کړې، وایي چې د متحده ایالاتو د نړۍوالې پراختیا ادارې «یو اېس اې ای ډی» له خوا تمویل شويو پروګرامونو په ۱۳۳هېوادونو کې د نږدې ۹۲میلیونو وګړو د مړینې مخه نیولې ده.
له دې شمېر څخه څه باندې ۲۵ میلیونه د ایډز او پولیو، شاوخوا ۱۱ میلیونه د اسهال، ۸ میلیونه د ملاریا او نږدې ۵ میلیونه د نري رنځ څخه و.
د متحده ایالاتو د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو په مارچ میاشت کې اعلان وکړ، چې هغه به د «یو اېس اې ای ډي» پروګرامونو څخه ۸۳سلنه کم کړي.
هغه ټینګار وکړ، چې دا پروګرامونه د متحده ایالاتو اصلي ملي ګټو ته خدمت نه کوي.
دغه څېړنه چې د هسپانیا، برازیل او متحده ایالاتو د نړۍوالو څېړونکو د یوې ډلې له خوا ترسره شوی، د ۸۳سلنې بودیجې کمښت اغېز اټکل کوي.
د یادولو وړ ده، چې په افغانستان کې د امریکا بشري مرستې ۴۰سلنه کمې شوې دي او شاوخوا ۴۰۰روغتیايي مرکزونه د دغو مرستو له بندېدو وروسته تړل شوي، چې د هېواد روغتیایي او نور د عامه خدمتونو سکټورونه یې د بحران سره مخ کړي دي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ وایي، ولې علي خامنهيي چې د ایران غوندې جنګ ځپلي هېواد «ستر رهبر» بلل کېږي، په دومره «بې شرمۍ او احمقانه» ډول اعلان وکړي، چې هغه له اسراییل سره جګړه ګټلې ده.
ټرمپ په خواله رسنۍ ټروث سوشال لیکلي دي: «هغه (خامنهيي) پوهېږي چې دروغ یې ویلي دي او دا بلکل برعکس ده. د یوه قوي ایمان لرونکي سړي په توګه باید هغه درواغ ونه وایي، د هغه هېواد ویجاړ شو او د هغه درې وژونکي اټومي تاسیسات له منځه یوړل شول، زه ډېر ښه پوهېدم چې هغه چېرته پټ دی، خو ما اسراییل او د متحده ایالاتو وسله والو ځواکونو ته اجازه ورنکړه چې د هغه ژوند پای ته ورسوي، ما هغه د یو ډېر بد او شرمونکي مرګ څخه وژغوره او بله دا چې هغه اړتیا نه لري چې ووایی، مننه ولسمشر ټرمپ!.»
ټرمپ زیاتوي: «په حقیقت کې د جګړې په وروستي پړاو کې ما له اسراییل څخه وغوښتل، چې د جنګي الوتکو یوه ډېره لویه ډله چې د تهران په لور روانه وه بېرته راوګرځوي، شاید وروستۍ ضربه چې ډېر زیان به رسېدلی وای او ډېری ایرانیان به وژل شوي وو.»
ټرمپ لیکلي: «په تېرو څو ورځو کې ما له ایران څخه د بندیزونو د لرې کولو او نورو مسایلو پر امکان کار کاوه، چې دا به ایران ته د قاطع، چټک او بشپړ رغېدو یو ښه چانس ورکړی وای، نو نه بندیزونه خورا اغېزمن دي، د مننې پر ځای زه غوسې، کرکې او له کرکې څخه ډکو خبرو سره مخ شوم او سمدلاسه مې د بندیزونو د لرې کولو ټولې هڅې ودرولې.»
ټرمپ ایراني چارواکو ته د ګوتڅنډنې په ډول ویلي: «ایران باید د نړۍوال نظم مدار ته راستون شي، که نه نو نور ډېر څه به د دوی لپاره خراب شي، عجیبه ده دوی تل ډېر غوسه او ناراضه وي، بله دا چې دوی څه لري – یو سوځېدلی او ویجاړ شوی هېواد چې هېڅ راتلونکې نه لري، یوه ویجاړه شوې اردو، یو ویرونکی اقتصاد او د دوی شاوخوا مرګ.»
هغه زیاتوي: «ایران هېڅ هیله نه لري او دا کارونه به یې هر څه لا پسې خراب کړي، خو کاش چې د ایران مشران پوه شي چې کله د قانع کولو هڅه کوي، نو ښه کېدل ډېر وختونه له تاوتریخوالي څخه ډېر اغېزمن وي، سوله!!! »

که څه هم د امریکا د قانون له مخې، په دغه هېواد کې زېږېدلي ماشومان د امریکا تبعه ګڼل کېږي، خو یوه فدرالي قاضي د ټرمپ له ادارې پوښتنه کړې چې که د تابعیت د محدودولو فرمان عملي شي، نو ایا هغه نوي زېږېدلي ماشومان به هم له هېواده وشړل شي چې د هغوی مور او پلار قانوني اسناد نه لري؟
دا پوښتنه داسې مهال راپورته کېږي، چې زرګونه مېندې او پلرونه چې ماشومان یې د امریکا په خاوره زېږېدلي، سخت اندېښمن دي ځکه نه پوهېږي چې د دوی د اولادونو برخلیک به د قانون له مخې څنګه ټاکل کېږي.
د عدلیې وزارت وکیل براډ روزنبرګ وویل: «اداره داسې نیت نه لري چې د سترې محکمې د حکم تر ۳۰ ورځني ځنډ په موده کې دا فرمان عملي کړي.»
هغه دا موضوع فرضیه وبلله، خو قاضي ډیبورا بورډمن له حکومته وغوښتل چې د سې شنبې تر ورځې دې خپل رسمي دریځ لیکلي وړاندې کړي.
د دعوه کوونکو وکیل ویلیام پاول وایي: «موکلین مې له شدیدې وېرې او مغشوشتیا سره مخ دي. هغوی دقیق نه پوهېږي چې دا حکم څه معنا لري.»
نوموړي زیاته کړه، چې اندېښنه یوازې د شړلو نه ده، بلکې اصلي اندېښنه دا ده چې فرمان ممکن د نویو ماشومانو تابعیت ته هم زیان ورسوي.
قضیه اوس په څو ایالتي محکمو کې تر بحث لاندې ده او سترې محکمې نه ده روښانه کړې چې فرمان به د امریکا په کومو برخو کې عملي شي. د ۱۴م تعدیل له مخې، هر څوک چې په امریکا کې زېږېږي، د دې هېواد تبعه ګڼل کېږي.

د سوریې د بهرنیو چارو وزیر اسعد الشیباني وایي، چې د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ له خوا د سوریې پروړاندې د بندیزونو لرې کول به د دې هېواد لپاره د بیارغونې او پرمختګ دروازې پرانیزي. د نوموړي په وینا: «موږ له ډېرې مودې راهیسې دې فرصت ته په تمه و.»
د سوریې د بهرنیو چارو وزیر پر اېکس خواله رسنۍ زیاته کړې، چې دا اقدام د اقتصادي بیارغونې په وړاندې یو لوی خنډ لرې کوي او د سوریې لپاره د نړۍوالې ټولنې سره د یو ځای کېدو لپاره لاره هواروي.
مخکې له دې، د سپینې ماڼۍ ویاندې اعلان وکړ چې ډونالډ ټرمپ به د دوشنبې په ورځ د سوریې پر وړاندې د امریکا د بندیزونو پروګرام پای ته رسولو لپاره یو اجراییوي فرمان لاسلیک کړي.
هغې زیاته کړه، چې دا حکم په سوریه کې د ثبات او سولې د لارې ملاتړ کوي، مګر د بشارالاسد او د هغه د ملګرو، د بشري حقونو سرغړونکو، د مخدره توکو قاچاق وړونکو، د کیمیاوي وسلو پورې اړوند لوبغاړو، داعش او د هغې پورې تړلو ډلو او همدارنګه د ایران د استازو پر وړاندې بندیزونه به دوام ولري.
په همدې حال کې امریکايي خبري وېبپاڼې اکسیوس راپور ورکړی، چې سپینه ماڼۍ د سوریې او اسراییل ترمنځ د احتمالي امنیتي هوکړې په اړه "ابتدایي خبرې" پیل کړي دي.
دا خبرې د امریکایي او اسراییلي چارواکو له خوا هم تایید شوې دي.
د یادولو وړ ده، چې د امریکا له خوا د بندیزونو د لغوې او امنیتي هوکړې خبرې د سیمې د راتلونکي وضعیت لپاره یو مهم بدلون ګڼل کېږي.