امریکایي استازي: د افغانانو د لېږد پروګرامونو درول، د امریکا له کړو ژمنو سره «خیانت» دی

تازه د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې ویلي، چې امریکا ته د افغانانو د لېږد ټولو پروګرامونو درول د امریکا له کړو ژمنو سره ښکاره «خیانت» دی.

تازه د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې ویلي، چې امریکا ته د افغانانو د لېږد ټولو پروګرامونو درول د امریکا له کړو ژمنو سره ښکاره «خیانت» دی.
د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې دوو غړو ګرېګوري مېکس او مېرمن سېدني کاملاګر په یوه لیک کې د استازو جرګې له مشرتابه غوښتنه کړې، چې په دې تړاو دې یوه عمومي استماعیه غونډه راوبولي.
په لیک کې راغلي، چې د ټرمپ اداره د هغو ټولو پروګرامونو په بندولو او درولو سره چې افغان همکاران امریکا ته لېږدوي؛ له خپلو ژمنو په شا شوې ده.
په دغه رسمي لیک کې د ولسمشر ټرمپ ادارې پر هغې پرېکړې هم کلکه نیوکه شوې، چې د روانې جولای میاشتې تر ۱۲مې نېټې د لنډمهاله خوندیتوب پروګرام «ټيپياېس» بندوي چې له کبله یې ګڼ افغانان له امریکا څخه د اېستلو له ګواښ سره مخامخ دي.
په لیک کې وړاندې راغلي، چې د بهرنیو چارو وزارت هم په دې اړه د بهرنیو اړیکو کمېټې د همکارۍ غوښتنې بابېزه ګڼلې او په دې تړاو یې برسېرن ځوابونه ورکړي دي.
د لیک په پای کې سپارښتنه شوې، چې له ځنډ پرته دې د کډوالو اړوند د ټرمپ ادارې په پالیسیو کې د بدلونونو اغېز د ارزونې سربېره د افغان همکارانو د خوندیتوب لپاره نوې لارې چارې وموندل شي.
د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټه په داسې حال کې دغه څرګندونې کوي، چې د پاکستان سربېره په یو شمېر نورو هېوادونو کې ګڼ افغانان امریکا ته د تګ په تمه بند پاتې دي.
د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ واک ته له بیا رسېدو سره سم د یوه اجرایوي فرمان له مخې؛ امریکا ته د تلونکو کډوالو پروګرامونه د درېیو میاشتو لپاره وځنډول.
که څه هم له اجرایوي فرمانه څه باندې پنځه میاشتې تېرېږي؛ خو لاهم امریکا ته د تلونکو کډوالو په ځانګړې توګه د افغانانو د لېږد چارې نه دي پیل شوې.
هغه افغانان چې د پاکستان سربېره په نورو هېوادونو کې امریکا ته د تګ په تمه بند پاتې دي، په وار، وار یې د خپل ناروښانه برخلیک په اړه توندې نیوکې کړې دي.


د روسیې لهخوا له طالبانو سره د ملاتړ د ژمنو او د دغې ډلې د رسميت پېژندنې ترڅنګ، د روسیې او طالبانو ترمنځ اړیکې په څرګند ډول بدلې شوې دي. ډيپلومات مجلې لیکلي، چې روسیې د داعش خراسان څانګې پر ضد جګړې لپاره د طالبانو له وسلهوال پلان ملاتړ اعلان کړ.
د افغانستان له پاره د روسیې ځانګړي استازي ضمیر کابلوف طالبان د روسیې طبیعي ملګري وبلل او ټینګار یې وکړ، چې باید له دوی سره هر ډول مرسته وشي.
دا ګام د مسکو د پالیسۍ یو مهم بدلون ښيي. دغه بدلون له هغه ځایه پيل شو، چې روسیې ځینې ترهګرې ډلې له تور نوملړه واېستلې او په دې ډول دې ته زمینه برابره شوه، چې طالبان هم له تور نوملړه واېستل شي.
روسیې دغه پرېکړه تر هغه وروسته وکړه، چې د ۲۰۲۴ کال په مارچ کې د مسکو "کروکوس ښار تالار" پر یوه کنسرت برید وشو او تر ۱۵۰ ډېر کسان په کې ووژل شول.
دغه برید چې داعش خراسان څانګې یې مسوولیت منلی و، د روسیې له پاره تر ټولو خونړی ترهګریز برید بلل کېږي.
روسیه غواړي، له طالبانو سره د همکارۍ له لارې د داعش ضد مبارزه کې د سیمې امنیت وساتي. که څه هم طالبان دا مهال د ترهګرۍ ضد مبارزه کې محدود ظرفیت لري؛ خو دا یوازینی ځواک دی، چې له داعش خراسان څانګې سره جګړه کولای شي.
روسیې پخوا له شمالي ټلوالې سره د ملګرتیا له امله د طالبانو مخالفت کاوه او اوس له طالبانو سره ملګرتیا یې د روسیې په ګټه بللې ده؛ خو دا لا څرګنده نه ده، چې روسیه به د طالبانو څه ډول ملاتړ وکړي او څه ډول وسلې به ورکړي. ایا طالبان به وکولای شي، چې په افغانستان کې د داعش خراسان ډله وځپي او له افغانستان څخه دباندې د هغوی د بریدونو مخه ونيسي؟

په ملګرو ملتونو کې د افغانستان دایمي استازي نصیراحمد فایق پر طالبانو سختې نیوکې کړي او د افغانانو د حقونو لپاره یې د یوه ټولګډونه سیاسي بهیر غوښتنه کړې. نوموړی وایي، چې طالبان نه یوازې د افغانستان د خلکو استازي نه دي، بلکې د افغانستان د ناورین یوه برخه دي.
نصیر فایق په خپل اېکس کې د افغان ښځو او د کډوالو پر وضعیت د نړۍوالې ټولنې د جدي غبرګون غوښتنه کړې.
نوموړي زیاته کړې ده: «طالبان هغه ډله ده، چې که وغواړي، کولای شي د افغانستان د ناورین د حل یوه برخه شي، خو هېڅکله نه شي کولای د ناورین یوازینی حل وي. دوی نه د افغانستان د خلکو استازیتوب کوي او نه هم د هغوی کلتور او ارزښتونو ته په خپل سیاست کې ځای ورکوي.»
نصیر احمد فایق وایي، افغانستان یوازینی هېواد دی چې ښځې رسما د منځنۍ او لوړو زده کړو له حقه محرومې دي.
نوموړی زیاتوي، دا پالیسي چې اوس له څلورو کلونو راهیسې روانه ده، نه یوازې د بشري حقونو نقض ده، بلکې د افغانستان د سولې، سوکالۍ او راتلونکي لپاره یوه ستره فاجعه بلل کېږي.
نوموړي همدازار د کډوالو په اړه اندېښنه څرګندې کړې او زیاتوي : «د افغان کډوالو وضعیت باید د نړۍوالې ټولنې جدي پام ځانته راواړوي، په ځانګړې توګه هغه راپورونه چې د افغان کډوالو د جبري اېستلو او غېر انسانې چلند په اړه راغلي دي. موږ له هېوادونو په ځانګړې توګه د ایران او پاکستان څخه مننه کوو، خو د اجباري بېرته راستنولو پر ضد باید جدي اقدامات وشي.»
نصیر احمد فایق د کډوالو د وضعیت د ښه کولو لپاره تاکید کړی، چې نړۍواله ټولنه باید د دوی ملاتړ وکړي او په پاکستان او ایران کې د افغان کډوالو د ژوند شرایط باید په پام کې ونیول شي.
ښاغلي فایق د افغانانو د حقونو پروړاندې د نړۍوالې ټولنې د غبرګون غوښتنه کړې او وایي: «طالبان د افغانستان د خلکو استازي نه دي. دوی په هېڅ ډول د افغانانو د ارزښتونو او فرهنګ سره تړاو نه لري او د هغوی سیاستونه یوازې د ټولنې د ځینو ډلو له نظره پرځای دي.»
نصیر احمد فایق د طالبانو د واکمنۍ پروړاندې د نړۍوالې ټولنې له غبرګون څخه خپل ملاتړ څرګند کړی.
هغه د طالبانو پر حکومت باندې سختې نیوکې کوي او ټینګار کوي، چې طالبان نه یوازې د افغانستان د خلکو استازي نه دي، بلکې د افغان ښځو د حقوقو او د بشري حقونو پر وړاندې یې ستر غېرې قانوني اقدامات ترسره کړي.
فایق زیاتوي: «افغانستان د ناورین پروړاندې یوازې د طالبانو د واکمنۍ نه، بلکې د بشري حقونو او د ښځو د حقونو لپاره د نړۍوالې ټولنې ځواکمن غبرګون ته اړتیا لري.»
د ملګرو ملتونو د عمومي ناستې په وروستیو بحثونو کې د افغانستان وضعیت د نړۍوالې ټولنې پام ځان ته را اړولی. د طالبانو حکومت د بشري حقونو په برخه کې جدي نیوکو سره مخ دی، په ځانګړې توګه د ښځو د زده کړو بندیز، د مدني ټولنې پر فعالیتونو محدودیتونه او د ټولنیزو ازادیو په اړه د طالبانو تګلارې د نړۍوالو اندېښنې راپارولي دي.
په دې ناسته کې ټینګار وشو، چې طالبان باید د افغانستان د خلکو حقونو ته درناوی وکړي او نړۍوالې ټولنې ته حساب ورکړي.
ملګري ملتونه او ګڼ شمېر غړي هېوادونه د طالبانو پر حکومت فشار راوړی، ترڅو د ښځو د حقونو، د زده کړو حق او د بشري حقونو په برخه کې خپل اقدامات جدي کړي.
په ټوله کې، د ملګرو ملتونو غړي هېوادونه د طالبانو له حکومته غواړي چې د بشري حقونو په برخه کې خپلې تګلارې بدلې کړي او د افغانستان د خلکو د سوکالۍ لپاره د یوه ټولګډونه بهیر په لور ګامونه واخلي.

د طالبانو ویاند ذبیحالله مجاهد وایي، چې افغانستان یو له بېوزله هېوادونو څخه دی او طالبان د پراخو اقتصادي ستونزو له امله د زرګونو کډوالو د بېرته منلو او ځای پر ځای کولو لپاره لازم امکانات نه لري.
طالب ویاند مجاهد له «بي بي سي» سره په مرکه کې زیاته کړې: «افغانستان یو بېوزله هېواد دی او موږ دومره بودیجه او امکانات نه لرو چې هممهاله زرګونه بېرته راستانه شوي کډوال ومنو او هغوی ته لازم خدمات برابر کړو.»
مجاهد وایي: «د طالبانو حکومت د کډوالو لپاره یو څه اندازه مالي بودیجه ځانګړې کړې، خو د راستنېدو پراخ بهیر زموږ له امکاناتو پورته دی.»
د طالبانو ویاند وویل، چې له دولتي امکاناتو پرته عام خلک، سوداګر او خیریه بنسټونه هم له بېرته راستنوونکو کډوالو سره مرسته کوي، خو دا مرستې د ټولو ستونزو د حل لپاره بسنه نه کوي.
بلخوا، طالبانو له ایران څخه غوښتي چې د افغان کډوالو بېرته ستنول دې تدریجي او په منظم ډول ترسره کړي، څو طالبان وکولای شي د هغوی د جذب او تنظیم لپاره چمتووالی ونیسي.
خو له دې سره مجاهد وايي، چې ایران د دوی دې غوښتنې ته لا مثبت ځواب نه دی ورکړی.
د یادولو وړ ده، چې په دې وروستیو میاشتو کې له ایران، پاکستان او نورو ګاونډیو هېوادونو څخه په زرګونه افغانان په زوره شړل شوي یا بېرته ستانه شوي دي.
په هرات کې د طالبانو د اطلاعاتو او کلتور مشر مولوي احمد الله متقي په وینا، یوازې تېره ورځ د اسلام کلا له سرحدي لارې ۳۷ زره افغان کډوال له ایران څخه افغانستان ته راستانه شوي دي.
د ملګرو ملتونو راپورونه ښيي، چې یوازې په ۲۰۲۵ کال له پیل څخه تر دې مهاله شاوخوا یو میلیون افغانان له ګاونډیو هېوادونو بېرته ستانه شوي دي.

د افغانستان د پخواني ولسمشر مرستیال امرالله صالح وایي: «طالبان یوازې د جهادي مقاومت نه، بلکې د بشري حقونو په نقض کې د نړۍ تر ټولو منفي څېرې دي.» نوموړی وایي، چې طالبان نور د نړۍوالو د ابهام، افسانې او دوهګوني سیاست له ګټو بېبرخې شوي دي.
امرالله صالح په خپل اېکس کې لیکلي، د طالبانو د حکومت پر ضد چې څو کاله وړاندې نړۍواله ټولنه یوازې په یوې مبهمه او نیمګړې اجماع ولاړه وه، اوس دغه اجماع په جدي ډول په ټکر کې ده.
نوموړي دا څرګندونې د ملګرو ملتونو په عمومي غونډه کې د طالبانو حکومت پروړاندې د نړۍوالو مشرانو د فشارونو او نیوکو غبرګون کې کړي.
هغه زیاتوي، د ۲۰۲۵ کال د جولای په ۷ مه د ملګرو ملتونو د عمومي غونډې په یوه مهمه جلسه کې د طالبانو حکومت پر وړاندې د نړۍوالو مشرانو څرګندونې ښيي، چې د هغوی د ظلمونو او بشري حقونو څخه د سرغړونې په اړه نړۍوال غبرګون په ډېره کچه شدیده شوې ده.
د طالبانو ستراتیژي: د یوې اسطورې پای
صالح لیکي، تر دې وړاندې طالبانو د نړۍوالې ټولنې په نظر کې د "مقاومت" په څېره کې ځان څرګند کړی و. دوی د خپلو کړنو لپاره نړۍوالې ټولنې ته داسې انځور ورکولو ته اړتیا لرله چې په دې کې ځان د یوه تاریخي "مقاومت" ځواک په توګه وښيي. دغه ستراتیژي چې د نړۍوالو د یو ډول مبهم ملاتړ سبب شوی و، اوس تر پوښتنې لاندې راغلی دی.
امرالله صالح چې د طالبانو پر وړاندې یې مقاومت کړی، په خپل اېکس کې همداراز لیکلي: «طالبان یوازې د جهادي مقاومت په اړه نه، بلکې د بشري حقونو په نقض کې د نړۍ د منفي څېرو په توګه څرګند شول. د هغوی له خوا د ظلم دوام په دې ورځو کې د نړۍوالو غبرګونونو ته اړتیا لري.»
نړۍوال غبرګون: د طالبانو پر ضد د اجماع جوړېدل
د ملګرو ملتونو د عمومي غونډې په جریان کې د امریکا، برېتانیا، هند او نورو غښتلو هېوادونو له خوا غبرګونونه وښودل شول.
په دغه عمومي غونډه کې د امریکا استازي وویل، چې هغه به د نن ورځې د پرېکړه لیک پر ضد رایه ورکړي او ویې ویل، چې د طالبانو پر ښه نیت باور نه لري.
هغه وویل: «د ترهګرۍ پر وړاندې په مبارزه کې زموږ هدف دا دی چې افغانستان هېڅکله د ترهګرو ډلو لپاره مرکز نه شي. طالبان باید د ډېپلوماټیک یرغمل نیونې څخه لاس واخلي او د ګډو نړۍوالو اهدافو د ترلاسه کولو مخه ونه نیسي.»
د طالبانو حکومت د نړۍوالو ستراتیژیو لاندې
د پخواني جمهوري حکومت دغه لوړپوړی چارواکی وایي، په ۲۰۲۱ کال کې کله چې طالبان په افغانستان کې بیا واک ته ورسېدل، نړۍواله ټولنه په یوه مبهم حالت کې وه.
نړۍوال قدرتونه په ځانګړې توګه امریکا او اروپا ډاډه نه و، چې څنګه له طالبانو سره د تعامل په اړه خپلې پالیسۍ جوړې کړي.
خو په تېرو څو کلونو کې د طالبانو حکومت د بشري حقونو او د ښځو د حقونو پر وړاندې د خپلو کړنو له امله دا خبره روښانه کړه، چې نړۍواله ټولنه باید د دې رژیم پروړاندې یو متحد او څرګند دریځ غوره کړي.
راتلونکې څه ته اشاره کوي؟
په داسې حال کې چې د طالبانو پر ضد د نړۍوالې اجماع فشارونه زیات شوي، دا پوښتنه راولاړېږي چې نړۍ به د افغانستان د راتلونکي لپاره څه ډول اقدامات وکړي؟
ایا نړۍواله ټولنه به د طالبانو پروړاندې د ګډو هڅو سره یو ګام واخلي که نه او ایا سیمه ییز هېوادونه به خپلواکه پالیسۍ تعقیب کړي؟
د چارو پوهان وایي، د دې ټولې مسلې په اړه په نړۍواله کچه نور بحثونه لا هم روان دي، خو دا څرګنده ده چې د طالبانو پر وړاندې نړۍواله ټولنه په یوه مهم تقاطع کې ولاړه ده. د دې رژیم د کړنو پر وړاندې ګډو اقداماتو ته اړتیا شته او دا چې د افغانستان خلک به څه ډول وضعیت تجربه کړي، لا هم روښانه نه دی.

د افغانستان په اړه د ملګرو ملتونو په ځانګړې ناسته کې د ترکیې استازي احمد یلدیز ویلي، چې افغانستان نه یوازې له بشري، اقتصادي او امنیتي ناورینونو سره مخ دی، بلکې د نړۍوالو ګواښونو یوه سرچینه هم ګرځېدلی دی.
ښاغلي یلدیز ټینګار کړی، چې د طالبانو تر ولکې لاندې افغانستان نه یوازې له دننه له ژور بشري او اقتصادي ناورین سره مخ دی، بلکې د داعش ډلې د فعالیتونو پراخېدل او غېرقانوني کډوالۍ، سیمې او نړۍ ته جدي ګواښونه پېښ کړي دي.
هغه په خپله وینا کې زیاته کړې: «په افغانستان کې بشري وضعیت ورځ تر بلې خرابېږي، نړۍوالې مرستې کمې شوې دي او که دا وضعیت دوام ومومي، ښايي د سیمې ثبات ته لوی خطر پېښ شي.»
یلدیز وویل: «د مېرمنو او نجونو پروړاندې محدودیتونه، د بشري حقونو ښکاره نقض دی او نړۍواله ټولنه باید دا حالت نور ونه زغمي. ترکیه غواړي چې د افغان مېرمنو د زدهکړې او کار حق ژر تر ژره بېرته تضمین شي.»
د ترکیې استازي د داعش ډلې دوامداره فعالیتونه یو خطرناک بدلون وباله او زیاته یې کړه: «له دې ګواښ سره یوازې هغه وخت مبارزه کېدای شي، چې د سیمې او نړۍ هېوادونه ګډ، صادقانه او دوامداره همکاري وکړي.»
احمد یلدیز همداراز ټینګار وکړ، چې د افغانستان سیاسي ثبات او د خلکو مشروع استازیتوب هغه مهال تضمینېدلی شي، چې ټول اقوام، سیاسي جریانونه او مدني بنسټونه د یوه واقعي ټولګډونه حکومت برخه وګرځي.
د یادولو وړ ده، چې په دې ناسته کې د افغانستان په تړاو یو مهم پرېکړه لیک هم تصویب شو چې د طالبانو د حساب ورکړې، د ترهګریزو ګواښونو پر وړاندې د مبارزې او د بشري وضعیت د ښه والي غوښتنه یې کوله.
ترکیې دا پرېکړهلیک تایید کړی او له نورو هېوادونو یې غوښتي، چې د دې د تطبیق لپاره عملي اقدامات ترسره کړي.