چین: امریکا زموږ په کورنیو چارو کې لاسوهنه کوي؛ تایوان د چین برخه ده

د چین حکومت یو ځل بیا پر واشنګټن تور پورې کړی، چې د دغه هېواد په کورنیو چارو کې لاسوهنه کوي او ټینګار یې کړی چې تایوان د چین نهبېلېدونکې برخه ده.

د چین حکومت یو ځل بیا پر واشنګټن تور پورې کړی، چې د دغه هېواد په کورنیو چارو کې لاسوهنه کوي او ټینګار یې کړی چې تایوان د چین نهبېلېدونکې برخه ده.
د چین د بهرنیو چارو وزارت د یوې اعلامیې په خپرولو سره ویلي: «امریکا باید د یو چین له اصل څخه سرغړونه ونکړي، له تایوان سره رسمي اړیکې بندې کړي او د چین په کورنیو چارو کې له مداخلې لاس واخلي.»
دا څرګندونې وروسته له هغه کېږي، چې د امریکا یو شمېر لوړپوړو چارواکو د تایوان له چارواکو سره لیدنې کړي او د امنیتي همکاریو ژمنې یې تازه کړې دي، چې چین یې سخت مخالفت کړی دی.
چین، تایوان د خپلې خاورې یوه برخه بولي، که څه هم تایوان له ۱۹۴۹م کال راهیسې خپله جلا اداره لري او د ډېرو ډېموکراټیکو ارزښتونو درناوی کوي.
امریکا له تایوان سره نهیوازې امنیتي همکاري لري، بلکې د وسلو پلور هم ورته ترسره کوي چې دا کار بېجینګ یو پارونکی عمل ګڼي.
د چین د بهرنیو چارو وزارت زیاته کړې: «موږ به هېڅکله هم د تایوان د خپلواکۍ هڅې ونهمنو او د ملي یووالي د ساتنې لپاره به هر ډول اړین ګام واخلو.»
له بلې خوا، امریکا وایي چې د تایوان د امنیت ملاتړ یې د «تایوان اړیکو قانون» له مخې یو قانوني مکلفیت دی، خو بیا هم ټینګار کوي چې د «یو چین سیاست» ته ژمن دي، یعنې له رسمي پلوه تایوان د چین برخه ګڼي، خو له هغه سره نږدې غېر رسمي اړیکې لري.


برېتانیا او فرانسه چې د اروپا یوازیني اټومي ځواکونه دي، د لومړي ځل لپاره ژمنه کړې چې د خپلو اټومي وسلو د کارونې پالیسي به همغږي کوي او د اروپا د امنیت پر وړاندې د هر ستر ګواښ په صورت کې به ګډ غبرګون ښيي.
د وال سټریټ ژورنال د راپور له مخې، دا تاریخي هوکړه د دواړو هېوادونو د مشرانو ترمنځ د وروستۍ لیدنې پر مهال اعلان شوه، چې موخه یې د اروپایي امنیت ګډ دریځ پیاوړی کول او د ستراتیژیکو ګواښونو پر وړاندې یو موټی غبرګون ښودل دي.
دا اعلان د فرانسوي ولسمشر امانوېل مکرون د برېتانیا له رسمي سفر سره هم مهاله شوی.
برېتانیا او فرانسه به خپل اټومي «تجاوز مخنیوي» رول د همغږۍ تر چتر لاندې وساتي او چمتو دي چې د اروپا پر وړاندې د هر ډول جدي ګواښ په صورت کې ګډ اقدام وکړي.
دغه هوکړه په داسې حال کې کېږي، چې د امریکا په راتلونکو ټاکنو کې د احتمالي بدلونونو او د واشنګټن د نړۍوالو ژمنو د کمېدو په اړه اروپایي هېوادونه اندېښمن دي.
همداراز، د روسیې له خوا د اوکراین جګړه او د ختیځې اروپا د امنیتي فضا کړکېچ هم د دغې همکارۍ د پراخېدو یو مهم محرک بلل شوی دی.
کارپوهان دا پرېکړه د روسیې له خوا د جګړې د پراخېدو، د نړۍوالو نظم د خرابېدو او د نوي سړې جګړې د نښو نښانو په وړاندې یو مهم او بېساری اقدام بولي.
د یادونې وړ ده، چې دواړه هېوادونه د اټومي وسلو قانوني لرونکي دي او د نړۍوالې امنیتي شورا د دایمي غړو له ډلې څخه دي.

وال سټريټ ژورنال راپور ورکړی، چې د امریکا ولسمشر د لوېديځي افریقا پر پنځو هېوادونو فشار راوړی، څو له دې هېواده اېستل شوي کډوال ومني. په راپور کې ویل شوي، ټرمپ ټينګار کړی چې دغه هېوادونه باید له امریکا څخه هغه اېستل شوي کډوال ومني، چې خپل هېوادونه يې ردوي.
وال سټريټ ژورنال راپور ورکړی، د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د چهارشنبې په ورځ د پنځو افریقایي هېوادونو له مشرانو سره په لیدنه کې دا هم وویل، چې د امریکا تګلاره به له مرستندویو خیریهوو څخه سوداګرۍ ته واوړي.
هغه همداراز ټینګار وکړ، چې امریکا د افریقا لپاره تر چین غوره شریک دی.
د راپور له مخې، ټرمپ د لایبریا، سینیګال، موریتانیا، ګابون او ګيني بساوو د مشرانو کوربه و.
ټرمپ د امریکا د نړۍوالې پراختیا ادارې (USAID) فعالیتونه بند کړي او د افریقایانو لپاره د مرستو پروګرامونو بودیجه یې په پراخه کچه راکمه کړې ده.
د امریکا د بهرنیو چارو وزیر د دې پرېکړې د منتقدینو په ځواب کې ویلي، چې د امریکا حکومت د نړۍ لپاره خیریه صندوق نه دی.
دا په د اسې حال کې ده، چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د خپلې دویمې دورې په پیل کې د کډوالو پروګرام وځنډاوه او ویې ویل، چې دا به تر هغه بیا نه پیلېږي، ترڅو چې د بهرنیو کډوالو راتګ د امریکا له ملي ګټو سره سم نه وي.

د ملګرو ملتونو د اټومي انرژۍ نړۍوالې ادارې مشر رافایل ګروسي ویلي، چې له ایران سره د اټومي وسلو د شتون په اړه کوم کره ثبوت شتون نه لري، خو د دغه هېواد له خوا اټومي انرژۍ اژانس سره د همکارۍ کمښت، نړۍوال امنیت ته د ګواښ اشاره کوي.
هغه له یوې لهستانۍ ورځپاڼې ژچپوسپولیتا سره په خبرو کې زیاته کړې: « هېڅ داسې ثبوت نشته چې وښيي ایران اټومي وسله لري، خو ګواښونه ورځ تر بلې ډېرېږي.»
د ګروسي په وینا، د ایران له خوا د اژانس له پلټونکو سره د همکارۍ کمښت، د شک او اندېښنو لامل شوی او خبرداری یې ورکړی: «هر څومره چې زموږ لاسرسی کمېږي، همغومره ګواښونه ډېرېږي».
بلخوا، د فرانسې د بهرني امنیت مشر نیکولا لیرنر هم ویلي، چې د ایران د اټومي پروګرام د موادو برابرولو، بدلون ورکولو، د هستې جوړولو او د توغندیزو سیستمونو ټول پړاوونه له جدي ځنډ او تخریب سره مخ دي، خو هغه ټینګار کړی چې لا هم د ایران د غنيشوي یورانیم د ځای په اړه څرګند معلومات نشته.
د والستریت ژورنال ورځپاڼې د راپور له مخې، د IAEA یو شمېر پلټونکي چې د ایران او اسراییل ترمنځ د وروستي کړکېچ پر مهال په تهران کې و، د امنیتي اندېښنو له امله له ایرانه وتلي دي.
وروسته له هغه چې د ایران پارلمان د اژانس سره د همکارۍ د ځنډ قانون تصویب کړ، امریکا دا اقدام نه منل کېدونکی وباله.
اسراییل له برجام لاسلیک کوونکو هېوادونو وغوښتل، چې د بندیزونو د بېرته فعالولو لپاره د "ماشه" میکانیزم وکاروي. د جرمني حکومت ویاند وویل، چې ایران یوه خطرناک پیغام نړۍ ته لېږي.
رافایل ګروسي ټینګار کړی، چې د ایران د اټومي پروګرام پر وړاندې پوځي برید د حل لاره نه ده. نوموړي وویل: «پوځي بریدونه نه شي کولای د ایران علمي پوهه او صنعتي بنسټونه له منځه یوسي، یوازینۍ حل لاره روښانه او اوږدمهاله هوکړه ده چې سخت او پلټونکی سیسټم ولري.»
د یادولو وړ ده، چې د روسیې د بهرنیو چارو وزیر سرګي لاوروف ویلي چې مسکو چمتو دی له ایران سره د اټومي شخړې په هواري کې مرسته وکړي.
هغه وړاندیز کړی، چې روسیه کولی شي د ایران له خوا غني شوي یورانیم ترلاسه کړي او له پروسس وروسته یې بېرته تهران ته وسپاري.

د امریکا د بهرنیو چارو وزیر د چهارشنبې په ورځ په یوې خبرپاڼه کې اعلان وکړ، چې دوی د نیول شویو فلسطیني سیمو لپاره د ملګرو ملتونو پر ځانګړې راپور ورکوونکې فرانسیسکا البانېز بندیزونه لګولي دي.
د امریکا د بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو په وینا، پر مېرمن البانېز هغه مهال بندیزونه ولګول شول، چې هغې په نړۍوالو غونډو کې د فلسطین د نسلوژنې په اړه خبرې وکړې او هڅه یې وکړه چې د جرمونو نړۍواله محکمه د امریکايي او اسراییلي چارواکو او دغه راز د شرکتونو پر ضد اقدام کولو ته لار هواره کړي.
د بهرنیو چارو وزیر البانیز په یو اړخیز نظر تورنه کړه او ویې ویل، هغې هڅه کړې چې لاهه محکمه دې ته اړ کړي څو د امریکايی او سراييلي وګړو د «د څېړنې، نیونې، توقیف یا محاکمې» اقدام وکړي، چې دا د دغو هېوادونو د حاکمیت خلاف کار دی.
روبیو وویل: «موږ به د خپلو ملي ګټو او حاکمیت پر وړاندې د سیاسي او اقتصادي جګړې دا کمپاینونه ونه زغمو.»
فرانسیسکا البانیز یوه ایټالیوۍ وکیله او څېړونکې ده، چې اسراییل يې په غزه کې په نسل وژنې تورن کړی او له هېوادونو یې غوښتي، چې له اسراییل سره سیاسي، سوداګریزې او پوځي اړیکې پرې کړي.
البانیز د بشري حقونو د لسګونو خپلواکو متخصصینو څخه یوه ده، چې د ملګرو ملتونو له خوا د ځانګړو مسلو او بحرانونو په اړه د راپور ورکولو لپاره ټاکل شوې ده.
د ولسمشر ټرمپ ادارې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو شورا پر اسراییل د نیوکو له امله د امریکا غړیتوب له دې شورا څخه لغوه کړی و.
تر دې مخکې، د ټرمپ حکومت د ۲۰۲۰ کال د جون په میاشت کې د نړۍوالې جزایي محکمې پر څلورو قاضیانو بندیزونه ولګول، ځکه چې هغوی د اسراییل د لومړي وزیر بنیامین نتنیاهو د نیولو د حکم او په افغانستان کې د امریکا د جنګي جرمونو د څېړنې هڅه کړې وه.

په قزاقستان کې د طالبانو سفیر محمدالرحمان د افغانستان لپاره د دغه هېواد له ځانګړي استازي سره په لیدنه کې هیله څرګنده کړې، چې قزاقستان دې هم د دوی د رسمیت پېژندنې په برخه کې د مسکو په څېر ګام پورته کړي.
طالبانو ویلي، چې په دې لیدنه کې د دوه اړخيزو سیاسي او اقتصادي اړیکو پر پياوړتیا هم خبرې شوي.
په قزاقستان کې د طالبانو سفارت د چهارشنبې په ورځ (د چنګاښ ۱۸مه) په یوه خبرپاڼه کې ویلي، چې په قزاقستان کې د طالبانو سفير محمدالرحمان د افغانستان لپاره د دغه هېواد له ځانګړي استازي يرکين توکوموف سره په لیدنه کې د دوه اړخيزو اړیکو پراختیا خبرې کړي.
په خبرپاڼه کې ویل شوي، چې په دې لیدنه کې طالب سفير د قزاقستان له استازي څخه د دغه ډلې د رسميت پېژندولو هيله کړې.
سفير زياته کړې: «د روسيې له خوا د دوی د رسميت پېژندنې هر کلی کوو او له قزاقستان څخه د ورته اقدام هیله لرو.»
د طالبانو استازي په دې لیدنه کې په افغانستان کې د پانګونې فرصتونو، د کډوالو د وضعت او نورو برخو کې معلومات شریک کړي.
د افغانستان لپاره د قزاقستان ځانګړي استازي د دوه اړخيزو اړیکو د پراختیا، په سیاسي، اقتصادي او فرهنګي برخو کې د همکارۍ ډاډ ښودلی؛ خو د رسمیت پېژندنې په اړه یې څه نه دي ويلي.
د مسکو له خوا د طالبانو رسمیت پېژندنې وروسته دغه ډله د خپلو دیپلوماتانو له لارې هڅه کوي، چې د دوی د رسمیت پېژندنې پروسه زیاته شي.
خو د ملګرو ملتونو په ګډون ډېری هېوادونه د طالبانو رسميت پېژندنې ته علاقه نه لري او وایي، تر هغو چې طالبانو په افغانستان کې د ښځو او نارینه وو بشري حقونو نه وي تامین کړي رسمي تعامل به ورسره ونه کړي.