د طالبانو د خوست ولایت مقام وايي چې د غورځنګ په نوم یو ډاکټر چې درې ورځې وړاندې د ننګرهار، مرکز جلال اباد څخه تښتول شوی و ،په خوست کې د تښتوونکو له منګلولو ژغورل شوی. دوی زیاتوي چې د تښتول شوي ډاکتر له کورنۍ څخه د خلاصون په بدل کې د ٧ سوه زره امریکایي ډالرو غوښتنه شوې وه.
د خوست ولایت مقام نن دوشنبه د زمري ۶مه وویل، چې یاد کس د خوست ولایت د طالبانو د استخباراتو رياست له خوا د ياد ولايت ببرک تاڼې اړوند خاني غريزه سيمه کې د تښتوونکو له منګولو ازاد او د يو لړ مراسمو په ترڅ کې خپلې کورنۍ ته وسپارل شو.
طالبانو د يادو عملياتو په نتيجه کې څلور تنه تښتوونکي نيولي او يو فولډر ډوله موټر او يو ميل تومانچه هم د طالبانو لاس ته ورغلې ده.
په دې وروستیو کې د هېواد په بېلابېلو سیمو کې د انسان تښتوونکو پیښې زیاتې شوې دي.
د طالبانو د کډوالو او راستنېدونکو چارو وزارت د پلان او پالیسۍ رييس محمود الحق احدي د بریتانیا د بشري مرستو له رییس الیستر برنیت سره په کتنه کې وویل، چې د نړیوالو بنسټونو په مرستو کې روڼتیا او توازن نه دي رعایت شوي.
په دې کتنه کې دواړو لوریو له ایران او پاکستان څخه د جبري راستنېدونکو د وضعیت او همداراز د جبري راستنېدونکو د ستونزو د حل په تړاو خبرې کړې او بریټانیایي لوري په دې برخه کې د همکاریو پر دوام ټينګار کړی دی.
د دغه وزارت د پلان او پالیسۍ رييس زیاته کړې چې د افغانانو د لاسنیوي لپاره نړیوال سازمانونه کولای شي د هېواد هرې سیمې ته سفر وکړي.
په دې وروستیو کې پاکستان او په ځانګړې توګه ایران د افغانانو اېستنې ته زور ورکړی او په کور دننه د امکاناتو د نشتوالي او د نړیوالو مرستندویه بنسټونو د بودجې د کمښت له امله راستنېدونکي افغانان له ګڼو ستونزو سره لاس او ګرېوان دي او بېړنیو مرستو ته سترګې په لاره دي.
د طالبانو د رييس الوزراء ملا محمد حسن اخوند په مشرۍ ددې ډلې په کابینه کې چې نن "دوشبنه د زمري ۶مه" ترسره شوې، د افغانستان تر ځمکې لاندې اوبو د ښه مدیریت او خلکو ته د سالمو اوبو رسولو په اړه بحث شوی. طالبان دا بحث داسې مهال کوي چې په کابل کې د اوبو ستونزه خورا ژوره شوې ده.
د طالبانو د چارو ادارې له لوري د بحث په تړاو نور جزییات نه دي ورکړل شوي، خو د اوبو اړوند نړۍوالو بنسټونو او کارپوهانو په وار وار خبرداری ورکړی چې په کابل او ځینو نورو سیمو کې د اوبو کچه تر ۳۰ مترو ټيټه شوې او که همداسې د اوبو پریمانه کارونه دوام ومومي او جدي اقدام ونه شي، د کابل تر ځمکې لاندې اوبي سرچینې به تر ۲۰۳۰کال پورې په بشپړه توګه وچې شي.
د ملګرو ملتونو د ماشومانو ادارې یونیسف هم خبرداری ورکړی چې "که بیړنی اقدام ونه شي، نو تر ۲۰۳۰کال پورې به په کابل کې د ځمکې لاندې اوبه نه وي."
د اوبو سرچینو د مدیرت کارپوهان هم وايي، که ټاکل شوې پرمختيايي پروژې هم بشپړې شي بیا هم وضعیت تر اوسني حالته نه شي ښه کېدای.
په کابل کې د ژورو څاګانو نږدې نیمایي برخه یې چې د خلکو لپاره د څښاک د پاکو اوبو اصلي سرچینه بلل کېږي، دمګړۍ وچې شوې دي.
د اوبو د کمښت ترڅنګ، ککړتیا هم یوه جدي ستونزه یادېږي چې تر ۸۰ سلنې د ځمکې لاندې اوبه د فاضله موادو، ارسنیک او مالګې له امله د څښلو نه دي.
د اوبو د کمښت لاملونه:
د اوبو د مدیریت کارپوهان وايي چې د اوبو ناورین د جګړې، کمزوری مدیریت، اقلیمي بدلون او د نفوس چټکې ودې له امله رامنځته شوی دی. د کابل نفوس په ۲۰۰۱ کال کې تر یو مېلیون کم و چې دمګرۍ څه باندې شپږو مېلیونو ته رسېدلی دی. له دې سره جوخت، د بارانونو کمښت او پرلهپسې وچکالۍ هم دغه وضعیت ناوړه کړی دی.
د کارپوهانو په وینا، د اوبو د کمښت ناورین داسې یو بحران دی چې طالبان یې په یوازې ځان نشي اداره کولی.
د موندنو پر بنسټ، په کابل کې تر۵۰۰ ډېر د څښاک او معدني اوبو شرکتونه د ځمکې لاندې اوبو سرچینې کاروي. همداراز، په کابل کې د ترکارۍ د کرکېلې لپاره سلګونه شنې خونې فعالیت کوي چې هر کال په میلیاردونو لیټره اوبه لګوي، په داسې حال کې چې زرګونه څاګانې په ناقانونه ډول او له څارنې پرته کېندل شوې دي.
کارپوهانو خبرداری ورکړی چې د اوبو ناورین به د بېوزلو خلکو ژوند تر ټولو ډېر زیانمن کړي. په داسې حال کې چې شتمن خلک د ژورو څاګانو د کېندلو وس لري او بېوزله خلک، په ځانګړي توګه ماشومان هره ورځ ساعتونه- ساعتونه په اوبو پسې سرګردانه وي.
اوسمهال د اوبو برابرول د کابل د اوسېدونکو ورځنۍ ننګونه ګرځېدلې ده. ځینې کورنۍ د خپل عاید درېیمه برخه اوبو ته ورکوي او زیاتره یې د اوبو د پورونو له ستونزو سره مخ دي.
په ۲۰۲۵ کال کې د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر ویلي، چې یوازې ۸.۴ مېلیونه ډالر یې د اوبو د پروګرامونو لپاره ترلاسه کړي، حال دا چې ۲۶۴ مېلیونه ډالر ورته په کار دي.
د اوبو ځینې لویې پروژې چې کولای یې شول د اوبو د دغه ناورین یوه برخه کنټرول کړي د جمهوري نظام له رانسکورېدو سره سم ودرول شوې. له لوګر نه کابل ته د اوبو لېږدولو لپاره د جرمني تمویل شوې پروژه چې دوه پر درېیمه برخه یې بشپړه شوې وه، د تېر جمهوري نظام تر پرځېدو وروسته په ټپه درېدلې ده.
د افغانستان د اوبو او چاپېریال د متخصصینو شبکه وايي، چې داوږدمهال لپاره پر دغې برخې پانګونې ضروري دي خو سیاسي وضعیت دغه لاره هم ننګولې ده.
کابل مېشتو ته د اوبو د برابرولو لپاره یوه بله مهمه پروژه کابل ته د پنجشېر د سیند د اوبو راوستل دي. د طالبانو د اوبو او انرژۍ وزارت ویلي چې طرحه یې ورته جوړه کړې خو اصلي ستونزه د بودجې نشتوالی دی.
د طالبانو تر واک لاندې د مرکزي زون د اوبو رسونې او کانالیزاسیون رییس شفیع الله ذاهدي ویلي، په راتلونکو شپږو کلونو کې به د شاه توت بند چارې تکمیل شي، خو وايي، د پنجشیر د اوبو د لېږد پروژې لپاره بودجې ته اړتیا ده.
خو د اوبو برخې کارپوهان بیا وايي، ۶ کاله ډېر وخت دی او تر هغه وخته به کابل په بشپړه توګه بې اوبو وي او به وینا یې باید دغه وضعیت ته د رسېدنې لپاره شپه او ورځ کار وشي ځکه دغه پروسه ډېره پېچلې ده او که له پنجشېره د نللیکې په وسیله اوبه کابل ته راولېږدول شي بیا هم بله ستونزه دا ده چې کورونو ته تر ۳۰ سلنه نلونه تېر شوي او پاتې نور یې نلونه نه لري.
د کارپوهانو په وینا، که په بېړني ډول اقدامات ونه شي نو لرې نه ده چې کابل مېشتې د څښاک د اوبو د نشتوالي له امله له دغه ښاره ووځي او دغه وضعیت به یو بل ناورین چې هغه هم د داخلي بې ځایه کېدو ناورین دی، رامنځته کړي.
د سویډن د کډوالو ادارې اعلان کړی، چې د اکتوبر له لومړۍ نېټې وروسته په سټیکر تمدید شوي پاسپورټونه په دغه هېواد کې نه منل کیږي. ګڼو افغانانو د جمهوري نظام له سقوط وروسته خپل پاسپورټونه تمدید کړي، چې اوس له ستونزو سره مخ دي.
د سویدن د کډوالۍ ادارې (Migrationsverket) په خپله تازه اعلامیه کې ویلي، چې د ۲۰۲۵ کال د اکتوبر له لومړۍ نېټې وروسته سوېډني چارواکي نور هغه پاسپورټونه نه مني چې د اعتبار مودهیې د مهر یا سټیکرله لارې غځول شوې وي.
دې ادارې له هغو خلکو، چې په سویډن کې دي، یا دغه هېواد ته سفر کوي او سټیکرلرونکي پاسپورټونه لري، غوښتي، چې د نویو پاسپورټونو غوښتنه وکړي.
ګڼو افغانانو د افغانستان د جمهوري نظام له سقوط وروسته خپل باسپورټونه تمدید کړي دي، چې اوس د سویدن په دننه او بهر دغه هېواد ته د سفر پرمهال له ستونزو سره مخ دي.
د سویدن د کډوالو ادارې ویلي، چې د کرونا وبا پر مهال ځینې هېوادونه د نویو پاسپورتونو د جوړولو لپاره له ستونزو سره مخ وو او له همدې امله د سفارتونو له خوا د ځینو کسانو د پاسپورت د اعتبار موده د مهر یا سټیکر له لارې غځول شوې وه، خو دا یو موقتي حل و او اوس سوېډني چارواکو پرېکړه کړې چې نور به دا ډول پاسپورتونه ونه مني.
یادې ادارې زیاته کړې، چې د ۲۰۲۵ کال د اکتوبر له لومړۍ نېټې وروسته به دوی د تمدید شوي پاسپورت له مخې د استوګنې کارت، د استوګنې حالت، یا د استوګنې اجازه نه ور کوي او نه هم د زده کړو، لیدنې، کورني یوځایوالي یا کار لپاره په دغو پاسپورټونو اسناد ورکول کیږي.
د سویدن د کډوالو اداره دغه راز وايي، چې له دې وروسته به په تمدید شوي پاسپورت سوېډن ته ننوتل هم منع وي.
د یادې ادارې د معلوماتو له مخې، دوی د روان کال دسپتمبر تر۳۰ مې پورې تمدید شوي پاسپورتونه مني.
د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال بهرنیو هېوادونو ته د افغان ماهرو او مسلکي کارګرانو د لېږلو پروسې د پیل پرمهال وویل چې د بې کارۍ کچې د کمولو لپاره هڅې کوي. په یوه تازه تړون کې د طالبانو او قطر ترمنځ د ۲۰۰۰ ماهرو او مسلکي افغان کارګرانو د لېږلو هوکړه شوې ده.
د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادر نن دوشنبه، د زمري ۶مه، په کابل کې بهرنیو هېوادونو ته په قانوني توګه د افغان ماهرو او مسلکي کارګرانو د لېږلو پروسې د پيل په مراسمو کې وویل، چې دغه پروسه د هېواد د اقتصادي وضعیت د ښهوالي او بېکارۍ کچې په راټیټولو کې اغیزناکه ده.
د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال په دې غونډه کې وویل، چې له تېرو څلورو کلونو راهیسې یې هڅه کړې څو د کورنۍ او بهرنۍ پانګونې د جذب او له نورو هېوادونو سره د اقتصادي اړیکو د پراختیا له لارې په هېواد کې کاري فرصتونه ایجاد کړي.
برادر زیاته کړه:«په پرمختللو هېوادونو کې د افغان کارګرانو کار کول دوی ته دا فرصت ورکوي چې نوي مهارتونه زده او له نوې ټکنالوژۍ سره بلد شي او هېواد ته له راتګ وروسته یې د هېواد په ګټه وکاروي.»
برادر له قطر هېواد څخه هم مننه وکړه چې په دې برخه کې يې همکاري وکړه او افغان کارګران قبلوي.
طالبان همدراز وايي چې سبا ورځ د زمري میاشتې پر اوومه نېټه به په مختلفو ولایتونو کې قطر ته د لېږل کېدونکو کارګرانو نوملیکنه پيل شي.
په دې غونډه کې د طالبانو د کار او ټولنیزو چارو وزارت چارواکو ویلي چې پر قطر سربېره له ایران، روسیې، متحده عربي اماراتو، عمان، تاجکستان، ترکیې، اذربایجان، سعودي عربستان او یوشمېر نورو هېوادونو سره هم د افغان کارګرانو د لېږلو په اړه خبرې دوام لري او دا پروسې د نهايي کېدو په حال کې دي.
د کابل اوسېدونکو د دوشنبې په ورځ راپور ورکړ، چې د طالبانو امربالمعروف اړوند کسانو د نجونو یوه ډله نیولې ده. سرچینو وویل چې د کابل په دولسمه ناحیه کې د طالبانو امربالمعروف محتسبینو نجونې د نیولو پرمهال وهلې او یوې امنیتي حوزې ته یې وړې دي.
دا په داسې حال کې ده، چې نن د بشري حقونو څار سازمان څېړونکې سحر فطرت ویلي، چې طالبانو په کابل کې لسګونه نجونې له حجاب څخه د سرغړونې په تور نیولې دي.
نوموړې وایي:« په دې کړنو سره طالبان هڅه کوي، چې ښځې له خپلې ازادۍ بې برخې او د دوی بشپړ اطاعت ته اړې کړي.»
فطرت په یوه څېړنیز راپور کې ویلي، چې طالبانو د روانې جولای میاشتې له ۱۶مې نیټې راهیسې د نجونو او مېرمنو د نیولو لړۍ ته دوام ورکړی دی.
