په ننګرهار کې د دېوال د رانړېدو له امله ۲ کسان مړه او ۷ نور ټپیان شوي

د ننګرهار په چپرهار ولسوالۍ، هدیاخېلو کلي کې نن ماښام (جمعه د وږي ۲۱مه) د یوه دیوال د رانړېدو له امله ۲ ماشومان مړه او ۷ نور ټپیان شوي دي.

د ننګرهار په چپرهار ولسوالۍ، هدیاخېلو کلي کې نن ماښام (جمعه د وږي ۲۱مه) د یوه دیوال د رانړېدو له امله ۲ ماشومان مړه او ۷ نور ټپیان شوي دي.
د ننګرهار ولایت لپاره د طالبانو د امنیه قومندانۍ ویاند وايي، دغه پېښه هغه مهال رامنځته شوه، چې د رحمانالله په نوم د یوه کس د کورنۍ غړي د نوي جوړ شوي دیوال تر څنګ ناست و.
ویل کېږي دغه نوی دېوال په یوه ورځ کې څو متره لوړ کړای شوی و او د کمزورتیا له امله رالوېدلی دی.
له پېښې وروسته ټپيان روغتون ته لېږدول شوي دی.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ ویلي، چې هغه هیله لري د «چارلي کرک»قاتل د اعدام په سزا محکوم شي. هغه دا څرګندونې د فاکس نیوز خبرې شبکې سره په یوې ځانګړې مرکه کې کړي دي.
ټرمپ زیاته کړې، چې پر برید تورن کس د پولیسو لخوا نیول شوی دی، او ټینګار یې وکړ: «زه هیله لرم چې هغه د اعدام سزا ترلاسه کړي».
چارلي کرک،د امریکا یو توندلاری محافظهکار سیاسي فعال او د«امریکا د بدلون ټکی سازمان»بنسټ ایښودونکی وو، چې د ځوانانو ترمنځ د خپل نفوذ له امله په محافظهکاره کړیو کې یې ځانګړې پېژندنه درلوده. د هغه وژل کېدل په سیاسي ډګر کې پراخ غبرګونونه راپارولي دي.
ټرمپ دا څرګندونې په داسې حال کې کويچې د امریکا په سیاسي فضا کې د تاوتریخوالي د زیاتېدو او د سیاسي شخصیتونو د امنیت په اړه اندېښنې ورځ تر بلې ډېرېږي.

د کډوالۍ نړۍ وال سازمان وایي، د بودجې د کمښت له امله نشي کولی دغه هېواد ته د ستنېدونکو افغان کډوالو لاسنیوی وکړي. په افغانستان کې د «اې او ایم» مشرې «میهیونګ پارک» زیاته کړې، چې د دغه هېواد په ختیځ کې له مرګونو زلزلو سره دغه وضعیت لاپسې کړکېچن شوی دی.
د نوموړې په وینا، یوازې په روان کال کې له ګاونډیو هېوادونو (ایران او پاکستان) څخه ۲ میلیونه افغانان راستانه شوي. دا زیاتوي، ډېری دغه راستانه شوي کسان له ایران څخه په زور راشړل شوي او ځينې نور یې په خپله خوښه راغلي دي.
د دغه سازمان مشرې «میهیونګ پارک» له ايرونیوز سره په ځانګړې مرکه ویلي، په دې کړکېچن حالت کې پاکستان هم د «پي او ار »کارت لرونکو افغانانو د اېستنې بهیر پیل کړی دی.
د نوموړې په وینا، ډېری دغه راستنېدونکي د ژوند د دوام لپاره هېڅ هم نه لري او له سرپناه نیولې بیا تر خوراکي توکو اړتیا لري.
مېهیونګ پارک وايي، «هغوی یوې نوې فضا ته راځي. نه پوهېږي چې له دغه نوې فضا سره څنګه ځانونه عیار کړي. دوی نغدو پیسو، کور او اقتصادي فرصتونو ته اړتیا لري.»
هغه زیاتوي، په افغانستان کې د طالبانو له بیا واکمنېدو سره سم، امریکا له دغه هېواد سره د «۱،۷میلیارده ډالرو» مرستې بندې کړې او ورسره جوخت شاوخوا پنځوسو نړۍوالو مرستندویه بنسټونو هم خپلې چارې کمې او یا هم په بشپړه توګه بندې کړې.
ملګرو ملتونو په هغه وخت کې خبرداری ورکړی و چې د مرستو په دغه ډول پرېکون سره به میلیونونه کسان له جدي ستونزو سره مخ شي.
مېرمن پارک زیاته کړه، «د مرستو کمښت زموږ پر کارونو خورا جدي اغېز کړی دی، نه یوازې پر «اې او اېم» بلکې پر ټولو بشري مرستندویه ادارو چې دلته فعالیت کوي. موږ اړ شو ډېرې سختې پرېکړې وکړو (...) او دا د زلزلې او له ایران او پاکستان څخه د ستنېدونکو د نوې څپې له راتګ مخکې و.»
هغې همداراز ویلي، کله چې په ۲۰۲۳ کال کې له پاکستان څخه شاوخوا یو میلیون افغانان راستانه شول، نو کابو له ټولو سره بېړنۍ مرستې وشوې، خو اوس یوازې له شلو تر ۳۰ سلنې هغه هم چې ډېر اړ دي ورسره مرستې کېږي.

نوموړې د افغانستان په ختیځو ولایتونو کې مرګونې زلزلې ته په اشارې سره ویلي، له شاخوا نیم میلیون زلزله ځپلو سره د مرستو لپاره د شاوخوا ۱۴۰ میلیونه ډالرو غوښتنه شوې ده.
ملګرو ملتونو خبرداری ورکړی، چې ښځینه ستنېدونکې د طالبانو د محدودیتونو له امله له ځانګړو ستونزو سره مخ دي او د مېرمن پارک په وینا، دغه ښځې او په ځانګړي ډول له ایرانه ستنېدونکې ښځې چې لوستې دي، کار یې کړی او له یوه ازاد ټولنیز چاپېریال سره بلدې دي، نو«کله چې بېرته افغانستان ته ستنېږي، له یوې داسې ټولنې سره مخ کېږي چې نه د زده کړو اجازه لري او نه د کار، او دا هغوی ته خورا سخته ده.»
د «اې او اېم» د معلوماتو له مخې، له ایران څخه په راستنېدونکو کې نږدې درېیمه برخه یې ښځې دي او له پاکستان څخه بیا په راستنېدونکو کې سم نیمايي یې ښځې دي.
دا ټول په داسې حال کې دي چې، د تېرې ۵شنبې په ورځ د طالبانو له لوري د ملګرو ملتونو په اړوندو ادارو کې د ښځینه و پر کار له بندیز سره سم، د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ (UNHCR) له ستنېدونکو افغانانو سره د خپلو مرستو بهیر ودراوه.

د ملګرو ملتونو د سرمنشي تازه راپور څرګندوي چې طالبانو په وروستیو میاشتو کې د افغانستان پر ټولنه پراخ بندیزونه او محدودیتونه لګولي دي. راپور کې راغلي، د طالبانو امر بالمعروف وزارت د ټولنیزو شبکو څارنه زیاته کړې او یو شمېر کاروونکي یې د دیني ارزښتونو خلاف خپرونو په تور نیولي دي.
راپور زیاتوي چې د طالبانو د اطلاعاتو او کلتور وزارت هم رسنیو ته ځانګړې لارښوونې کړي، چې له مخې یې سیاسي شنونکي یوازې هغه وخت د څرګندونو اجازه لري چې ځانګړی جواز ولري او څرګندونې یې د طالبانو د پالیسۍ سره برابرې او د شریعت په چوکاټ کې وي.
د دغه راپور له مخې، طالبانو د نوو فرمانونو له لارې د ځيرکو تلیفونونو کارونه محدود کړي او د انتقادي سیاسي بحثونو خپرولو مخه یې نیولې ده. همداراز مشاعرې او یو شمېر مذهبي مراسم هم تر سانسور لاندې راغلي دي.
ملګري ملتونه وايي چې د مذهبي اقلیتونو ازادي هم تر سختو فشارونو لاندې ده. د مثال په توګه، په هرات کې د عاشورا مراسمو پر مهال د ګډونوالو د څارنې او نیولو راپور ورکړل شوی او په بدخشان کې د اسماعیلي ټولنې یو مخکښ شخصیت وژل شوی دی.
په کلتوري برخه کې، د افغان فلم اداره تړل شوې او د ژوندیو موجوداتو د تصویرونو خپرولو بندیز د نورو ولایتونو په کچه هم پلي شوی دی.
راپور په ځانګړي ډول د ښځو پر وړاندې د طالبانو پر محدودیتونو ټینګار کوي، چې ښځې د لوړو زده کړو له حقه محرومې شوې، د پوهنتونونو له ازموینو ایستل شوي او په هرات کې د چادري اغوستل جبري شوي دي.
همداراز په کابل کې لږ تر لږه ۶۰ښځې او نجونې د «حجاب د سرغړونو» په تور نیول شوې دي. د ښکلا سالونونه تړل شوي او په کندهار کې د ښځینه روغتیايي کارکوونکو تګ راتګ یوازې د ثبت شوي محرم په ملتیا ممکن دی. همدارنګه ښځې د وکالت د جواز له اخیستو هم بې برخې شوي دي.
د ملګرو ملتونو سرمنشي په پای کې خبرداری ورکړی چې دا ډول محدودیتونو د افغانستان ټولنیز او اقتصادي ژوند سخت اغېزمن کړی، پر خلکو یې د باور فضا کمه کړې او د دې هېواد د نړیوالو اړیکو د عادي کېدو لارې یې لا نورې هم تنګې کړې دي.

د ملګرو ملتونو د ماشومانو ملاتړ صندوق د افغانستان په ختیځ کې د وروستۍ زلزلې له امله له ۱۰۰۰ څخه د ډېرو ماشومانو مړینې ته په اشاره ویلي، ماشومان د کرکېچ په لومړۍ کرښه کې دي او د ځايي خلکو د اقتصاد د خرابوالي له امله نجونې په کم عمر کې د ودونو له ګواښ سره مخ دي.
یونېسف د جمعې په ورځ د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره خبرداری ورکړی، چې په زلزله ځپلو سیمو کې نجونې له ځانګړو ګواښونو سره مخ دي او وايي:«کله چې کورونه ویجاړ شي، نجونې معمولا تر ټولو لومړی له ښوونځي پاتې کېږي؛ دا پېښه په یو داسې هېواد کې رامنځته شوې، چې د نجونو د زده کړو پر ضد لا له وړاندې لوی خنډونه شته.»
یونېسف خبراداری ورکړی چې:«که همدا اوس موږ اقدام ونه کړو د نابرابرۍ دا کړکېچ به لا ژور شي او د نجونو په اوږو به نور غیر عادلانه بار واچول شي.»
د دغه ادارې د شمېرو له مخې، په وروستۍ زلزله کې لږ تر لږه ۱۱۷۲ ماشومان مړه شوي، چې د ټولې مرګ ژوبلې نېمايي برخه جوړوي.
همدارنګه یونېسف ویلي، چې په دغه زلزله کې شاوخوا ۳۰۰ ماشومانو خپل مور او یا پلار له لاسه ورکړې دي.
یونېسف وايي:« په ټولیز ډول د نیم مېلیون کسانو ژوند د دغه زلزلې له امله اغېزمن شوی دی چې له دې ډلې ۲۶۳ زره ماشومان د زیاتېدونکو ګواښونو سره مخ دي.»
یونېسف ټینګار کړی چې په کونړ، لغمان او ننګرهار ولایتونو کې ماشومان بېړنیو بشري مرستو ته اړیتا لري.
یادي ادارې ویلي، چې ډیری ماشومان بې سرپناه دي او له رواني صدمو سره لاس او ګریوان دي.
یونېسف وايي:«د لرې پرتو غرنیو سیمو ماشومانو ته درملنه نه رسېږي، پاکو اوبو او روغتیايي خدماتو ته لاسرسی نشته، ښوونځيتړل شوي او د ماشومانو ترمنځ د خوارځواکۍ کچه لوړه شوې ده.»
د ملګرو ملتونو یادې ادارې خبرداری ورکړی چې د ژمي په رارسېدو سره که بیړنۍ مرستې ونه شي، ګڼ ماشومان به له یخې هوا، لوږې او د درملو له نشتوالي سره مخ شي.
دغه ادارې د وروستۍ زلزلې له امله د اغېزمنو کسانو د اړتیا پوره کولو لپاره د ۲۲ مېلیونه ډالرو غوښتنه کړې ده.

د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ اعلان کړی چې د طالبانو له خوا یې پر ښځینه کارکوونکو د بندیز له امله په افغانستان کې د راستنېدونکو افغان کډوالو د ملاتړ اته مرکزونه تړلي دي. د افغانستان لپاره د دغه سازمان استازي ویلي، چې دغه مرکزونه د سپټمبر په ۹مه بند شوي دي.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو د کډوالو عالي کمېشنرۍ استازي عرفات جمال د جمعې په ورځ په جنیوا کې د یوه خبري کنفرانس پر مهال ویلي، په تړل شویو مرکزونو کې هره ورځ له ۷ زرو ډېرو راستنېدونکو کډوالو ته خدمات وړاند کېدل.
نوموړي ویلي، چې په یادو مرکزونو کې د راستنېدونکو سره د مرکې، بایمیټریک او ثبت پروسه باید یوازې د ښځو له لوري ترسره شي.
عرفات جمال وايي:«دا پرېکړه یو عملیاتي اقدام و، نه کوم سیاسي یا تنبیهي کار. خو واقعیت دادی چې پرته له ښځینه کارکوونکو موږ په ډېرو برخو کې د خدماتو وړاندې کولو توان نه لرو.»
یادې ادارې ویلي، چې پاکستان په جبري ډول افغان کډوال ستنوي او د شاوخوا یو مېلیون کسانو ژوند له ګواښ سره مخ دی.
عرفات جمال ویلي، ډېرو تازه راستانه کړل شویو کسانو په وروستۍ مرګونې زلزله کې خپل کورونه له لاسه ورکړې دي.
ملګرو ملتونو له طالبانو غوښتي، چې د ښځینه کارکوونکو پر کار لګېدلي محدودیتونه لرې کړي، که نه د زلزله ځپلو او نورو زیانمنو افغانانو لپاره د مرستو لړۍ به له جدي خطر سره مخ شي.
عرفات جمال زیاتوي:« یاد محدودیتونه له کلونو راهېسي شتون لري خو اوس په ډېر شدت عملي کېږي او طالبان ان د ملګرو ملتونو د دفتر د دروازو مخې ته امنیتي کسان ځای پر ځای کړې دي تر څو د دوی له امر څخه سرغړونه ونه شي.»
نوموړي هیله ښودلې، چې د طالبانو سره د خبرو په دوام به دا مرکزونه بېرته پرانېستل شي.
تر دې مخکې د ملګرو ملتونو د بشري حقونو ځانګړي راپور ورکوونکي ریچارډ بېنېټ د طالبانو له لوري د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو سیاسي استازولۍ (یوناما) پر ښځینه کارکوونکو محدودیتونو په تړاو ویلي و، چې طالبانو له دې کار سره یو ځل بیا ثابته کړه چې دوی د عادي کېدو وړ نه دي.
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو سیاسي استازولۍ (یوناما) د پنجشنبې په ورځ (د وږي ۲۰مه) د یوې اعلامیې په خپرولو سره ویلي و، چې طالبانو د سپټمبر په ۷مه نېټه د ملګرو ملتونو ښځینه کارکوونکو او قراردادیانو ته یاد دفتر ته د داخلېدو اجازه نه وه ورکړې.
د کډوالو د عالي کمېشنرۍ د معلوماتو له مخې یوازې د سپټمبر میاشت په لومړۍ اوونۍ کې نږدې سل زره افغانان راستانه شوې دي او له ګاونډیو هېوادونو څخه د بېرته راستانه شویو کډالو د اړتیاوو د پوره کولو لپاره مالي سرچینې د ختمېدو په حال کې دي.
د ملګرو ملتونو د کډالو عالي کمېشنرۍ د افغان راستنو شویو کډوالو لپاره د اړینو مرستو چمتو کولو په موخه د ۲۵۶ مېلیونه ډالرو غوښتنه کړې ده.
