د طالبانو له خوا د نوري فایبر او انټرنیټي خدماتو له قطع کېدو سره هممهاله په افغانستان او بهر کې د میلیونونو افغانانو اجتماعي، اقتصادي او سوداګریزې اړیکې قطع شوې دي. دغه بندیز د طالبانو د مشر د امر پر بنسټ، د مخابراتي شبکو او اترا ادارې ترمنځ له ناستې وروسته عملي شو.
د طالبانو تر واک لاندې د مخابراتي خدمتونو تنظیم ادارې (اترا) مسوولانو نن دوشنبه د نوري فایبر انټرنېټ شبکو له مسوولینو سره په ناسته کې وویل، چې د طالبانو د مشر په امر د کابل په ګډون په ټولو ولایتونو کې باید نوري فایبر قطع شي.
له دې ناستې وروسته د حکم پلي کېدو سملاسي د خلکو ورځنی ژوند، سوداګري، انلاین کاروبارونه او د نړیوالو مرستندویه ادارو برنامې ټول له ستونزو سره مخ کړل.
یو طالب چارواکي له افغانستان انترنشنل سره په خبرو کې تایید کړه چې دغه ګام د اترا ریاست او د مخابراتو وزارت د حکم پر اساس اخیستل شوی. ورته حکم روشن، اتصالات، افغان بېسیم او افغان ټلیکام شبکو ته هم ورکړل شوی چې خپل ټول خدمات ودروي.
افغانستان انټرنشنل ته سرچینو ویلي چې نن ورځ د اترا ادارې او د انټرنېټي شرکتونو ترمنځ ناسته له سختو شخړو سره مل وه. د سرچینې په وینا، د طالبانو د مخابراتو وزارت د هبتالله اخوندزاده د پرېکړې له امله سخت ناخوښ دی، خو امر یې کړی چې بشپړ بندیز باید پلی شي.
دغه سرچینه زیاتوي چې د وزارت ځینې مسوولان هیله لري چې د خلکو او نړیوالو فشار به د طالبانو مشر د پرېکړې بدلولو ته اړ باسي.
د یوې مخابراتي شبکې تخنیکي مسوول ویلي چې عادي اړیکې ځکه قطع شوې، چې مخابراتي موبایل شبکې د نوري فایبر د کرښو پر بنسټ فعالې وې. د دې کرښو له قطع کېدو وروسته، ټول مخابراتي برجونه فلج شوي او اوس د افغانستان هېڅ وګړی د تلیفون له لارې اړیکه نشي ټینګولی.
په امریکا، اروپا او منځني ختیځ کې مېشت افغانان وايي چې نن د دوشنبې په ورځ له خپلو کورنیو او دوستانو سره اړیکه نیول ناممکن شوي دي.
په افغانستان کې فعالو یو شمېر رسنیو اندېښنه ښودلې، چې د انټرنیټ قطع کېدل به ددوی رسنیزې چارې خورا زیانمنې کړي.
د اقتصادي چارو د شنونکو په باور، د انټرنېټ قطع کېدل په افغانستان کې محلي انلاین کاروبارونه او نړیوال شرکتونه له جدي ستونزو سره مخ کولای شي، د بریښنايي سوداګرۍ، انلاین بانکي چارو او توکو رسونې سلسلې بندیږي، ځکه شرکتونه او مشتریان نشي کولی د خپلو عرضه کونکو پیسې ورکړي یا خپل عواید ترلاسه کړي.
ګمرکات، بانکي خدمات او د موبایل پیسو ډیری خدمتونه، چې میلیونونه افغانان پرې تکیه کوي، د انټرنیټي خدماتو له قطع کېدو سره متاثره شوي.
دغه بندیز د ویزو پر انلاین سیسټم، پاسپورټونو اخېستلو او کونسلي خدماتو هم اغیز ښندلی، ځکه د انټرنېټ په قطع کېدو سره نور ناروغان او عام خلک د انلاین ویزو لپاره غوښتنلیکونه نه شي ور کولای.
د مخابراتي شرکتونو ځینې مسوولانو له وړاندې ویلي و، چې د نوري فایبر له قطع کېدو سره پواینټ ټو پوینټ انټرنېټ هم بندیږي او یو ځل بیا بانکونه، ګمرکات او دولتي ادارې د انټرنېټ د قطع کېدو له ستونزې سره مخ کیږي.
د شنونکو په باور، دغه بندیز د ملګرو ملتونو او سره صلیب په ګډون د نړیوالو ادارو پر چارو هم منفي اغیز کوي اواړمنو کسانو ته په رسېدو، اړیکو، او د خوړو او درملو ویش په برخه کې له ګڼو ستونزو سره مخ کېدای شي.
په کابل او نورو ښارونو کې د بهرنیو هېوادونو سفارتونه هم له دې اغیزو مستثنا نه دي، ځکه طالبانو دمګړۍ انټرنېټ په عمومي ډول قطع کړی او تر اوسه روښانه نه ده، چې د انټرنیټي خدماتو لپاره څه سیاست لري.
یو شمېر سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې دغه ډله د نوري فایبر د قطع کولو په اړه خپله پالیسي پلي کول غواړي، خو د عمومي انټرنیټي خدماتو لپاره په پلان کې لري، چې یوازې ټوجي انټرنیټي خدماتو ته اجازه ور کړي، چې خورا کمزوري خدمات دي او د سوداګرۍ، اړیکو، رسنیزو چارو، ویډیويي خدماتو په برخه کې کار نه ور کوي.
د اسلام اباد دوه ورځنۍ ناسته نن دوشنبه (د تلې ۷مه) پیل شوه، چې سبا به خپله وروستۍ اعلامیه خپروي.
د غونډې تنظیموونکو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د دې ناستې موخه د افغانستان د اوسني وضعیت لپاره د یوې معقولې حللارې موندل، د سیاسي جریانونو ترمنځ د یووالي او همغږۍ پیاوړتیا او د ګډ لیدلوري پر لور د اجنډا جوړول دي.
د بحث لومړی محور د یووالي او همغږۍ د لارو چارو ارزونه وه.
ګډونوالو ټینګار وکړ چې باید عملي میکانیزمونه او لارې چارې تعریف شي، څو د بېلابېلو ډلو او اړخونو ترمنځ یووالی او متقابل باور رامنځته شي.
د غونډې دویمې برخې د ګډو اصولو پر تعریف تمرکز درلود، په ځانګړي ډول د ښځو اړوند موضوعاتو ته ځانګړې پاملرنه پکې شوې ده.
درېیمه برخه د سیمې د وروستیو څلورو کلونو ستونزې او فرصتونه وو، چې د افراطیت د پراخېدو ګواښونه او د هغې پر وړاندې د ګډو او همغږو لارو چارو اړتیا پکې وڅېړل شوه.
دناستې یوې ګډونوالې او د بشري حقونو فعالې شهلا عارفي افغانستان انټرنشنل ته وویل: «په نننۍ ناسته کې زیاتو سیاسي جریانونو ګډون کړی و. د لومړۍ ورځې بحث په دې و چې سیاسي جریانونه او ډلې څنګه سره همغږي کړو. ترڅنګ په اساسي موضوعاتو لکه د بشري حقونو او د لږه کیو په حقونو بحث وشو».
هغې زیاته کړه، چې دا دې هڅې ته په ښه سترګه ګوري او تمه لري چې یو سیاسي دفتر په پاکستان کې پرانستل شي.
هغې دغه راز وویل، « د ګډونوالو د نن ورځې غوښتنه هم دا وه چې په اسلاماباد کې سیاسي دفتر پرانستل شي.»
د بشري حقونو فعال عزتالله بخشي د غونډې له تالاره افغانستان انټرنشنل سره خبرو کې وویل: «هدف د دې خبرو دا و، چې ګډ درک رامنځته شي، همغږي پیاوړې شي او د خلکو په حاکمیت ولاړ د یو منظم او باقاعده نظام د ټینګېدو لپاره ګډ اصول تعریف شي، دې ناستې همداراز د افغانستان د نخبه کسانو او د هغوی د پاکستاني سیالانو ترمنځ د همکارۍ د زمینو پر پېژندلو ټینګار درلود، څو د دواړو ملتونو ترمنځ د متقابل اعتماد فضا نوره هم پیاوړې شي.»
د بخشي په وینا، دا ډول خبرې په افغانستان کې او هم په سیمه کې د لا ډېر نږدېوالي، د ښځو د حقونو د ملاتړ، د مدني ټولنې د رول د پیاوړتیا او دایمي سولې لپاره لاره هواروي.
نوموړي زیاته کړه، په ناسته کې یو شمېر نورو ګډونوالو هم له پاکستاني حکومته غوښتنه وکړه چې د طالبانو د مخالفینو لپاره د سیاسي دفتر جوړېدو ته زمینه برابره کړي.
د نوموړي په وینا، په ناسته کې د افغان کډوالو په اړه خبرې وشوې او ټولو په ګډه ټينګار وکړ چې «په ځانګړي ډول د طالبانو مخالفان، د بشري حقونو فعالان او ښځې باید له جبري ایستنې خوندي او له ملاتړه برخمن شي.»
همدارنګه ګډونوالو د افغان کډوالو د وضعیت په اړه اندېښنه څرګنده کړه او له پاکستان نه یې وغوښتل چې د افغان کډوالو لپاره اړینې اسانتیاوې او ملاتړ برابر کړي.
