چین له پاکستان او طالبانو غوښتي چې ترینګلتیا کمه او خبرې اترې پيل کړي

د طالبانو او پاکستان ترمنځ د تېرې اونۍ له نښتو وروسته چې مرګ ژوبله یې هم لرله، چین یوځل بیا له دواړو لوریو غوښتي چې ترینګلتیا راکمه کړي او د شخړو د حل لپاره خبرې اترې پيل کړي.

د طالبانو او پاکستان ترمنځ د تېرې اونۍ له نښتو وروسته چې مرګ ژوبله یې هم لرله، چین یوځل بیا له دواړو لوریو غوښتي چې ترینګلتیا راکمه کړي او د شخړو د حل لپاره خبرې اترې پيل کړي.
د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند ګو جیاکون نن د سې شنبې په ورځ په یوه خبري غونډه کې وویل چې افغانستان او پاکستان د چین «دودیز او دوستانه ګاونډیان» دي او دواړه هېوادونه به تل یو د بل ګاونډیان پاتې شي.
هغه زیاته کړې: «بیجینګ له دواړو هېوادونو غواړي چې خپلې ستونزې او اختلافات د خبرو او سلا مشورو له لارې حل کړي، ترینګلتیا کمه کړي او په ګډه د سیمې سوله او ثبات وساتي.»
ګو جیاکون وویل چې بیجنګ چمتو دی د نړیوالې ټولنې له نورو غړو سره په ګډه د پاکستان او طالبانو د اړیکو د ښهوالي لپاره رغنده رول ولوبوي.
دا څرګندونې وروسته له هغه شوې چې د تېرې اونۍ په پای کې د دواړو لوریوتر منځ ډیورڼد کرښې ته نږدې سیمو کې نښتې وشوې. طالبانو وویل، چې پاکستاني اړخ نښته کړې، خو پاکستان طالبان په برید تورن کړي دي.
د راپورونو له مخې په دغو نښتو کې لږ تر لږه پنځه کسان وژل شوي، خو له لنډې نښتې وروسته وضعیت یو ځل بیا ارام شوی دی.
چین، چې په سیمه کې ستر سیاسي او اقتصادي نفوذ لري، په داسې وخت کې د دواړو هېوادونو تر منځ د منځګړیتوب غوښتنه کوي چې ایران هم د دواړو خواوو ترمنځ د سیمه ییزې ناستې په هلوځلو بوخت دی.


سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د طالبانو درې لویې مخالفې سیاسي ډلې ګډ تفاهم ته رسېدلې او په هېواد کې د تلپاتې سولې لپاره خپله همغږي اعلانوي. په دې ډلو کې د افغانستان د ژغورنې ملي مقاومت عالي شورا، د ژغورنې ملي مجمع او د سولې او عدالت حرکت دي چې نن ګډه اعلامیه ور کوي.
د افغانستان د ژغورنې ملي مقاومت عالي شورا، د افغانستان د ژغورنې ملي مجمع او د سولې او عدالت حرکت د همغږۍ په یوه نوي دریځ کې راڅرګندیږي.
د طالبانو ددې دریو مخالفو سیاسي ډلو د همغږۍ څلور ټکي په ګوته شوي، چې د جګړې نه غوښتل، سوله، بشري مرستې او بشري حقونه پکې شاملیږي.
د افغانستان د سولې او عدالت حرکت مشر حنیف اتمر افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې دا د احزابو سیاسي همغږي ده، چې خپلې ستراتیژيکې غوښتنې یې سره توحید کړې دي. نوموړي وویل، چې دا غوښتې د ملګرو ملتونو د پرېکړه لیک په اډانه کې دي.دا لومړی ځل دی چې د پخوانیو جهادي مشرانو او د پخواني دولت تکنوکرات چارواکي په یوه ایتلاف کې سره راغونډیږي.
د افغانستان د ژغورنې ملي مقاومت عالي شورا ویاند عبدالله قرلوق دا د «د تلپاتې سولې لپاره زرین فرصت» بللی.
درې ورځې مخکې افغانستان انټرنشنل خبر ورکړ چې ایران څو پخواني افغان چارواکي له طالبانو سره خبرو اترو ته هڅولي دي.
په دې وروستیو کې د طالبانو مخالفې سیاسي څېرې ایران ته تللې دي.
د طالبانو د لوړو زده کړو وزیر ندا محمد ندیم، چې د هبتالله اخوندزاده ته نږدې کس دی، هم ایران ته سفر کړی دی.

د طالبانو د صنعت او سوداګرۍ وزارت وايي، چې افغانستان له پاکستان سره د توکو د وارداتو او صادراتو له انحصاره راوتلی دی. نوموړی وايي، د توکو بیې تر ډېره ثابتې پاتې دي. خو د طالبانو د احصایې او معلوماتو ادارې تېره ورځ وویل چې په تېره میاشت کې د توکو بیې۲،۳ سلنه لوړې شوې دي.
د یاد وزارت ویاند عبدالسلام جواد ویلي چې له پاکستان سره د سوداګرۍ له بندېدو وروسته افغان سوداګرو ته نوي سیمهییز او نړیوال بازارونه موندل شوي او وايي، چې په هېواد کې د خوراکي او غیرخوراکي توکو بیې تر ډېره ثابتې پاتې دي او سوداګري د سیمې له هېوادونو سره په چټک ډول لوړېږي.
د هغه په وینا، افغانستان له ایران، هند او ترکیې سره د وارداتو قراردادونه پراخ کړي او د دغو هېوادونو له لارې بدیلې سوداګریزې لارې فعالې شوې دي.
د طالبانو د سوداګرۍ وزارت ویاند په داسې حال کې د نویو بازارونو او بدیلو لارو د موندلو خبره کوي چې لاهم د افغانستان د سوداګرو ۱۲ زره کانتینره توکي په پاکستان کې بند پاتې دي.
طالبانو ددغو کانتینرونو او سوداګرو د ستونزو د حل په تړاو تر اوسه هیڅ اقدام نه دی کړی.
د اقتصادي چارو شنونکي وايي، چې د توکو بیې درې میاشتې وروسته ګرانېدای شي، ځکه په مارکیټ کې شته توکي ورو ورو کمیږي او عرضه د پخوا په پرتله کمه ده.

د طالبانو اقتصادي کمېسیون وايي، چې ددغه کمیسیون د تخنیکي کمېټې په غونډه کې د کاني موادو د کیفیت معلومولو لابراتوارونو لپاره ۲۳۳ میلیونه افغانۍ بودجه په پام کې نیول شوې ده. یاد کمیسیون وايي، ۲۱۸ میلیونه افغانۍ به پر پرمختللو او په نوې ټکنالوژۍ سمبال تجهیزاتو ولګول شي.
د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي معاونیت نن سې شنبه، د لیندۍ ۱۸مه وویل، چې ددې ډلې د اقتصادي کمېسیون د تخنیکي کمېټې په نوبتي غونډه کې د کانونو او پټرولیم وزارت پر وړاندیز بحث شوی دی.
په دغه وړاندیز کې په کابل او ولایتونو کې د کاني موادو د کیفیت معلومولو لپاره د پرمختللو لابراتوارونو د جوړېدو موضوع یاده شوې، چې وايي، له هراړخیز بحث وروسته تایید شوې او د نهايي تصمیم په موخه اقتصادي کمېسیون ته راجع شوې ده.
دې کمیټې د کاني موادو د کیفیت د معلومولو لابراتوارونو لپاره ۲۳۳ میلیونه افغانۍ منظور کړې دي، چې ۱۵ میلیونه افغانۍ به یې په ودانیزو چارو او ۲۱۸ میلیونه افغانۍ به یې پر پرمختللو او په نوې ټکنالوژۍ سمبال تجهیزاتو ولګول شي.
طالبان داسې مهال ددې پرمختللو او په نوې ټکنالوژۍ سمبال تجهیزاتو خبره کوی، چې پر دې ډلې نړيوال بندیزونه لګیدلي او بهرنۍ کمپنۍ د پیسو په انتقال کې له ستونزو سره مخ دي.

د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر «اوچا» نن سې شنبه وویل چې ډنمارک د افغانستان د بشري مرستو له صندوق سره ۴،۶۶ میلیونه ډالر مرسته کړې ده. اوچا وايي، د مرستو دا کڅوړه له بېړنیو پېښو د اغیزمنو شویو کورنیو لپاره حیاتي ده.
د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر اوچا مخکې ویلي وو چې په افغانستان کې به شاوخوا ۲۲ میلیونه خلک تر ۲۰۲۶ کال پورې بشري مرستو ته اړتیا ولري.
اوچا وايي چې په راتلونکي کال کې په ټول افغانستان کې د شاوخوا ۱۷ میلیونه خلکو د اساسي اړتیاوو د پوره کولو لپاره ۱،۷۲ ملییارد ډالرو ته اړتیا لري.
په همدې حال کې د نړیوال ملاتړ د کمښت له امله، د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر د راتلونکي کال لپاره د خپلې بودجې غوښتنه کمه کړې ده.
ملګرو ملتونو د دوشنبې په ورځ د ۲۰۲۶ کال د مرستو تر ټولو ټیټه بودجه اعلان کړې، ځکه مرستندوی هېوادونه لږ ملاتړ کوي. د راتلونکي کال د ۲۳ میلیارده ډالرو په پلان کې ۸۷ میلیونه خلک د لومړیتوب په توګه ټاکل شوي. فلسطين، سودان او سوریه د مرستو په لومړیو کټګوریو کې شامل دي.
د سازمان په وینا، د ۲۳ میلیارده ډالرو غوښتنه به میلیونونه خلک د عاجلو مرستو له چتر نه بهر کړي، ځکه د ملاتړ د کمښت له امله د ملګرو ملتونو ادارې یوازې ترټولو بیړنیو پېښو ته لومړیتوب ور کوي.
د بودجوي کمښتونو ترڅنګ، د مرستندویه ادارو لپاره نورې ستونزې هم شته، لکه د شخړو په سیمو کې د کارکوونکو امنیت، او اړینو ځایونوته نه لاسرسی.
د ملګرو ملتونو د مرستو مشر ټام فلیچر خبریالانو ته وویل: « بالاخره دا کمښتونه دي چې موږ سختو، سختو او بېرحمه انتخابونو ته اړباسي».
تېر کال، ملګرو ملتونو د ۲۰۲۵ کال لپاره ۴۷ میلیارده ډالره وغوښتل، خو وروسته دا رقم په پراخه کچه کم شو، ځکه د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ او ځینو لویدیزو هېوادونو لکه جرمني مرستې کمې کړې.
د نومبر میاشتې ارقام ښيي چې تر اوسه یوازې ۱۲میلیارده ډالر ترلاسه شوي، چې دا په تېرو ۱۰ کلونو کې تر ټولو لږه مرسته ده او یوازې د اړتیاوو یوه برخه پوره کوي.
د راتلونکي کال ۲۳ میلیارده ډالرو پلان کې ۸۷میلیونه هغه خلک د لومړیتوب په توګه ټاکل شوي، چې ژوند یې په خطر کې دی. په ورته وخت کې ویل شوي چې شاوخوا ۲۵۰میلیونه کسان عاجلې مرستې ته اړتیا لري.
د بودیجې تر ټولو لویه برخه، ۴میلیارده ډالر د فلسطین نیول شویو سیمو ته بیله شوې ده.
دویمه برخه د سوډان، او ورپسې د سوریې ده.

ټاکل شوې چې د ملګرو ملتونو امنیت شورا سبا چهارشنبه د افغانستان په اړه ځانګړې ناسته جوړه کړي. په دې غونډه کې به د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو سیاسي استازولي (یوناما)د هېواد د روان وضعیت په اړه خپل تازه راپور وړاندې کړي.
دا ناسته په داسې حال کې ترسره کېږي چې ملګري ملتونه د دریو میاشتو په اوږدو کې لا نه دي توانېدلي چې د افغانستان لپاره د سرمنشي نوی ځانګړی استازی وټاکي.
نږدې درې میاشتې کېږي چې یوناما د سرپرست تر مشرۍ لاندې فعالیت کوي.
د افغانستان په تړاو د ملګرو ملتونو په وروستۍ غونډه کې چې د سپتمبر په میاشت کې ترسره شوه، روزا اوتانبایوا د افغانستان لپاره د سرمنشي د ځانګړې استازې په توګه ګډون درلود.
دا د هغې وروستۍ ناسته وه، او له هغه راهیسې تر اوسه کوم نوی استازی نه دی معرفي شوی.
یوناما په تېرو څلورو کلونو کې هڅه کړې چې د طالبانو او نړیوالې ټولنې ترمنځ د خبرو اترو فضا رامنځته کړي او د افغانستان د سیاسي، اقتصادي او بشري کړکېچ د حل لپاره یې دوه لویې طرحې وړاندې کړې.
لومړۍ طرحه د دوحې بهیر و چې موخه یې د مېرمنو په ګډون د یوه ټولشموله حکومت رامنځته کول او دوېمه د موزاییک طرحه وه چې وروسته یې تمرکز پر ټولشموله حکومتولۍ شو او له طالبانو سره د تعامل کچه لوړه شوه، خو دا دواړې طرحې خپلو اصلي موخو ته ونه رسېدې.
یوناما له یوې خوا هېوادونه له طالبانو سره خبرو اترو ته هڅولي، او له بلې خوا یې طالبان د بشري حقونو په سلګونو سرغړونو، په ځانګړي ډول د ښځو د حقونو په نقض او ناقانونه وژنو تورن کړي دي.
یوناما ټینګار کوي چې تعامل د رسمیتپېژندنې معنا نه لري، خو طالبان کله ناکله د دې ادارې له راپورونو ناخوښي ښیي.
هغوی یوناما د ناسم کار کولو په تور هم نقد کړي او ویلي یې دي چې په خپلو فعالیتونو باید له سره بیا کتنه وکړي.
تمه ده چې د امنیت شورا سبانۍ ناسته د افغانستان د روان وضعیت، د بشري حقونو د خرابېدو، اقتصادي ستونزو او نړیوالو تعاملاتو پر محور د پام وړ بحثونه ولري.