په قرغزستان کې د طالبانو سفیر عبدالشکور حقاني د قطر دولت د ملي ورځي په لمانځغونډه کې د ګډون په ترڅ کې د یو شمېر بهرنیو هېوادونو له سفیرانو او ډیپلوماټانو سره د دوه اړخیزو، سیاسي، اقتصاددي او سوداګریزو موضوعاتو په اړه خبرې کړې دي.
د طالبانو سترې محکمې د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې د ننګرهار په شېرزادو ولسوالۍ کې یې یوه ښځه او یو نارینه د «نامشروع اړیکو» په تور په عام محضر کې په دُرو وهلي دي.
د یادې ډلې د سترې محکمې له خوا په خپره شوې خبرپاڼه کې ویل شوي، چې یاد کسان یې د ولسوالۍ د سیمه ییزو چارواکو او سلګونو عامو خلکو د سترګو په وړاندې ۳۰ـ۳۰ دُورې وهلي دي.
طالبان نږدې هره ورځ په بېلابېلو ولایتونو کې د عامو خلکو د سترګو په وړاندې بدنې سزاګانې پلي کوي.
د طالبانو دغه ډول کړنې تل د بشري حقونو د ملاتړو ادارو له خوا غندل شوي دي، خو یادې ډلې ویلي، چې د بهرنیو هېوادونو د غوښتونو تر تاثر لاندې نه راځي او یوازې پر خلکو شریعت پلی کوي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وايي، چې په تهران کې د افغانستان په اړه د سیمه ییزو هېوادنو د ځانګړو استازو په جوړېدونکې غونډه کې ګډون نه کوي. دوی همدراز زیاتوي، چې په دغه غونډه کې طالبانو ته د ګډون بلنه ورکړل شوې ده .
د طالبانو بهرنیو چارو وزارت ویاند حافظ ضیا تکل وایي چې د ایران په غونډه کې د نه ګډون لامل دا دی، چې افغانستان دا مهال شته سیمه ییزو سازمانونو په همکارۍ د فارمټونو له لارې د سیمې له هېوادونو سره فعالې اړیکې لري او دا ډله په دې برخه کې پرمختګونه لري.
نوموړی زیاتوي، چې د طالبانو د بهرنیو چار وزارت د شته سیمه ییزو دریځونو د پیاوړتیا له لارې سیمه ییز تفاهم، باور جوړونې او همکاریو د پراختیا ملاتړ کوي.
د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت د نه ګډون نور لاملونه نه دي په ډاګه کړي.
ایران به د روانې میاشتې د لیندۍ ۲۵ او ۲۶ نیټه د «افغانستان اړوند بدلونونو» په اړه د سیمه ییزې غونډې کوربه وي.
د غونډې یوه موضوع د طالبانو د ادارې او پاکستان ترمنځ د کړکېچ کمول دي.
د ایران د بهرنیو چارو وزارت ویاند اسماعیل بقایي د تیرې پنجشنبې په ورځ خبریالانو ته وویل چې د پاکستان، تاجکستان، ازبکستان، ترکمنستان، چین او روسیې ځانګړي استازي به په دې غونډه کې ګډون وکړي.
ایرنا خبري اژانس لیکلي چې د غونډې موخه د طالبانو د ادارې او پاکستان ترمنځ د کړکیچ کمول دي او ټاکل شوې ده چې د لیندۍ ۲۵ یا ۲۶ مه نیټه ترسره شي.
دا غونډه په داسې وخت کې ترسره کیږي چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ اړیکې بحران ته رسیدلي دي.
ایران په وار وار د دواړو خواوو ترمنځ د شخړې د پیل راهیسې په منځګړیتوب او د تاوتریخوالي په کمولو ټینګار کړی خو تر اوسه دواړو خواوو د تهران د هڅو په اړه جدي غبرګون نه دی ښودلی.
تېره اونۍ په ملګرو ملتونو کې د ایران استازي په افغانستان کې د ترهګرو ډلو د فعالیتونو په اړه د خپل هیواد اندېښنه څرګنده کړه، ویې ویل چې ایران «مستقیم او سمدلاسه» په افغانستان کې د وضعیت څخه اغیزمن کیږي.
د طالبانو د چارو ادارې مشر نورالحق انور ادعا کړې چې د دوی له واک ته رسېدو وروسته د بیتالمال او ملي شتمنیو بهر ته لېږد درول شوی او ټول دولتي لګښتونه له داخلي عوایدو تمویلېږي. هممهاله د طالبانو واکمنۍ کې بېروزګاري ډېره شوې، ښځې له حقونو محرومه شوي او د بیان ازادي هم زندۍ شوې.
نورالحق انور په اېکس یوې تبصره کې لیکلي، چې د طالبانو تر واکمنېدو مخکې د دولت د معاشونو تر اویا سلنې ډېر بار د بهرنیو لورو پر غاړه و، خو د ده په وینا، «د طالبانو ټول عادي او انکشافي لګښتونه له داخلي عوایدو څخه تمویلوي».
هغه ویلي، واک ته رسېدو سره سم «د بیتالمال او ملي شتمنیو د خاینانه انتقال بهیر ودرول شو» او د ده په خبره، دا مهال ټول عادي او انکشافي لګښتونه له داخلي عوایدو پوره کېږي.
د نوموړي په وینا، د ملي شتمنیو او بیتالمال له لوټلو او غصب څخه مخنیوی شوی او «حتی لا لاه وړاندې غصب شوې شتمنۍ او املاک بېرته استرداد شوي دي».
د طالبانو چارو ادارې مشر همدا راز ویلي، د بیتالمال کارونه یوازې اړوندو او مناسبو مواردو ته محدود شوي او د افراطي لګښتونو مخه نیول شوې ده. نوموړي زیاته کړې، چې په حکومتي او ولسي کچه د بې ځایه لګښتونو د کمولو او د اعتدال او سادګۍ د فرهنګ د پیاوړتیا هڅې روانې دي.
نورالحق انور د ترسره شوو برنامو له ډلې د افغان پانګوالو د پانګې د بېرته راوستلو او پانګونې لپاره د اسانتیاوو برابرول هم یاد کړي او ویلي یې دي، چې په دې برخه کې هڅې زیاتې شوې دي.
د چارو ادارې مشر په خپله تبصره کې ټینګار کړی، چې له ملي عوایدو او بیتالمال څخه به اړمنو مستحقو کسانو ته برخه ورکول کېږي.
د هغه په وینا، کونډې، یتیمان، معیوبین، بوډاګان، قرضداران، بېوزله ناروغان او نور مستحق کسان د یادو برنامو په چوکاټ کې تر پوښښ لاندې نیول کېږي او «ځینو یادو ډلو ته دا مهال هم د معاش او پالنې په بڼه مرسته روانه ده.»
خو اقتصادي شنونکي او د بشري حقونو فعالان وایي، د طالبانو د چارواکو دا ډول څرګندونې د خلکو له ورځني واقعیت سره سمون نه لري. د دوی په باور، له ۲۰۲۱ کال وروسته په هېواد کې بېکاري په بېسارې توګه زیاته شوې، زرګونه مسلکي کادرونه له دولتي او خصوصي ادارو ګوښه شوي او پراخه کډوالي د اقتصادي ناهیلۍ او سیاسي فشار مستقیمه پایله ده.
منتقدان همداراز ټینګار کوي چې د بیان ازادۍ محدودول، د رسنیو تړل، د مدني فعالانو نیول او پر ښځو د زدهکړو، کار او ټولنیز مشارکت بندیزونه هغه ستونزې دي چې د طالبانو د «اقتصادي اصلاحاتو» ادعا تر سیوري لاندې یې د خلکو ژوند لا پسې تریخ کړی دی.
د ښځو د حقونو فعالان وایي، که څه هم طالبان د ملي عوایدو له لارې د یتیمانو، کونډو او بېوزلو د ملاتړ خبره کوي، خو تر هغو چې ښځې له زدهکړو، کار او ازاد حضور څخه محرومې وي، د ټولنیز عدالت ادعاوې نیمګړې او سمبولیکې پاتې کېږي.
په ورته وخت کې، د هېواد له بېلابېلو ولایتونو راپورونه ښيي چې زرګونه افغانان د اقتصادي ستونزو، سیاسي فشار او د راتلونکي له نامعلوم برخلیک څخه د وېري له امله د هېواد پرېښودو ته اړ شوي؛ هغه څپه چې شنونکي یې د طالبانو د حکومت پر وړاندې د ولسي بېباورۍ ښکاره نښه بولي.
د طالبانو امر بالمعروف وزارت ویلي چې په کندهار ولایت کې یې محتسبانو پنځه مېرمنې د خپلو مېړونو څخه له ناوړه چلند او تاوتریخوالي نه ژغورلي دي. له دې سره سره لا هم په هېواد کې پر مېرمنو او نجونو د طالبانو سختدریځه بندیزونه لا دوام لري.
د دغه وزارت لهخوا په خپره شوې خبرپاڼه کې راغلي چې، د یادو مېرمنو له ډلې ځینې د خپلو خاوندانو له ناوړه چلند سره شاوخوا پنځلس کاله ژوند تېر کړی وو او د خپلو پلرونو په کورونو کې بې برخلیکه پاتې وې.
خبرپاڼه زیاتوي، د محتسبینو په هڅو دا مېرمنې بېرته له خپلو خاوندانو سره یو ځای شوې او له خپلو شرعي حقونو برخمنې شوې. همدا راز لیکل شوي: «موږ هڅه کوو چې د ټولنې د سمون او د ښځو د حقونو د خونديتوب لپاره هر اړخیز ګامونه واخلو او د ناوړه پېښو مخنیوی وکړو».
د ښځو د حقونو فعالان د طالبانو دا اقدامات یوازې د کورني تاوتریخوالي محدودولو پورې محدود ګڼي او د ښځو د حقیقي ازادۍ لپاره یې کافي نه ګڼي. دوی په دې باور دي چې ښځې ممکن له کورني تاوتریخوالي وژغورل شي، خو که هغوی د زده کړو، کار او ټولنیز ژوند حق ونه لري، نو د حقیقي عدالت او ازادۍ خبرې یوازې لفظي پاتې کېږي.
د افغانستان د ازادۍ جبهې په نوم د طالبانو مخالفه وسلهواله ډله ادعا کوي چې د کندوز ولایت په مرکز کې یې د طالبانو د جلبوجذب په مرکز برید کړی چې پر مهال یې دوه طالبان وژلي. وایي، وژل شویو کې د دغه ډلې یو ځايي مشر قاري عبیده هم شامل دی او ۳کسان نور یې ټپیان کړي دي.
ازادۍ جبهې په اېکس لیکلي چې جنګیالیو یې دغه برید د جمعې ورځې په سهار کړی چې طالبانو ته یې یاده مرګ ژوبله اړولې.
د دوی په وینا په دغه برید کې ولسي خلکو او د ازادۍ جبهې جنګیالیو ته کوم زیان ندی رسېدلی.
د خبرپاڼې له مخې، د کندوز ولایت امنیتي وضعیت له اوږدې مودې راهیسې کړکېچن دی او د طالبانو د فعالیتونو پر وړاندې د مقاومت لپاره د ازادۍ جبهې دا عملیات د سیمې د ثبات او د ولسي خلکو د خونديتوب په موخه ترسره شوي دي.
ددغه ادعا په تړاو تر اوسه د طالبانو حکومت رسنیو ته څه ندي ویلي.