په مشهد کې د طالبانو کونسلګرۍ وایي، چې د دوی کونسل نورمحمد متوکل د ترکیې د کونسل مراد ایرکول سره په لیدنه کې د غېرقانوني کډوالۍ د مخنیوي په اړه خبرې کړې دي. د طالبانو دغه استازي په ایران کې د افغان کډوالو لپاره د تعلیمي ویزو د اسانتیا په اړه هم بحث کړی دی.
په مشهد کې د طالبانو کوسنلګرۍ د سېشنبې په ورځ (د مرغومي ۲مه) ویلي، چې په دې لیدنه کې دواړو لوریو د اقتصادي او سوداګریزو همکاریو د پراختیا او په ایران کې د افغان کډوالو لپاره د طبي او تعلیمي ویزو د ورکړې پر اسانتیا خبرې کړې دي.
طالبانو په دې اړه نور جزیات نهدي ورکړي.
په وروستیو کلونو کې د ایران او پاکستان تر څنګ ترکیې هم د افغان کډوالو د اېستلو پروسه چټکه کړې او نږدې هره ورځ هغه افغانان چې د اوسېدو قانوني اسناد نهلري، افغانستان ته استوي.
په هرات کې د طالبانو د والي دفتر وايي، چې د لومړي ځل لپاره د شاوخوا ۴۰ زره امریکايي ډالرو په ارزښت یې سعودي عربستان او متحده عربي اماراتو ته ۱۰ کانټینره بېټرۍ صادرې کړې. دوی همداراز زیاتوي، چې دغه بېټرۍ د هرات په صنعتي ښارګوټي کې تولید شوې دي.
د طالبانو د هرات د والي دفتر د سېشنبې په ورځ (د مرغومي ۲مه) ویلي، چې دا اقدام د کورنیو تولیداتو صادرات د پیاوړتیا لپاره مهم ګام دی.
په هرات کې طالب چارواکو زیاته کړې، چې په تېرو څلورو کلونو کې د صنعت په برخه کې پرمختګ شوی او پانګونې ته زمینه برابره ده.
طالبانو له سوداګرو غوښتنه کړې، چې په ورته برخو کې لا نورې پانګونې تر سره کړي.
سيبياېس نیوز راپور ورکړی، چې د ټرمپ حکومت غواړي د زرګونه کډوالو د پناهغوښتنې دوسیې لغوه کړي او درېیمو هېوادونو ته یې ولېږي. حکومت هڅه کوي، ډېری پناهغوښتونکي د یوګانډا په څېر هېوادونو ته په لېږلو سره د اېستلو بهیر ګړندی کړي او هغوی نور امریکا ته د ننوتلو څخه منع کړي.
سيبياېس نیوز دا راپور د امریکا د حکومت د داخلي معلوماتو پر بنسټ خپور کړی، چې دې شبکې ورته لاسرسی موندلی دی. د راپور لهمخې، د کډوالۍ اداره د هغو پناهغوښتونکو دوسیې لغوه کوي، چې قضیې یې د کډوالۍ په محکمو کې روانې او قاضي لا پرې وروستۍ پرېکړه نهده کړې.
د یو شمېر پناهغوښتونکو وکیلانو دې شبکې ته ویلي، چې د کډوالۍ ادارې خپل اقدامات سخت کړي او په نیویارک، میامي، لاسانجلس، سانفرانسیسکو، ټکساس او نورو ښارونو کې د کډوالۍ محکمو فعالو قضیو ته ځانګړې پاملرنه کوي.
د راپور لهمخې، د امریکا د کډوالۍ ادارې وکیلان له قاضیانو څخه چې د عدلیې وزارت تر چتر لاندې دي غواړي، د پناهغوښتونکو غوښتنې له ارزونې پرته رد کړي.
هغوی ویلي، چې دا کډوال د ځورونې او نیول کېدو له وېرې خپلو هېوادونو ته نه ستنېږي؛ خو پر ځای به یې هغو نورو هېوادونو ته ولېږل شي، چې امریکا ورسره تړونونه لاسلیک کړي دي.
د کډوالۍ اداره غواړي رد شوي کډوال ګواتیمالا، اکواډور او اوګانډا ته ولېږي. د ډسمبر په میاشت کې د کډوالۍ ادارې وکیلانو د پناهغوښتونکو د ۸ زره دوسیو د لغوه کولو غوښتنې د کډوالۍ محکمو ته سپارلې دي.
د امریکا د کورني امنیت وزارت په یوه اعلامیه کې سيبياېس ته ویلي، چې حکومت هڅه کوي «غېرقانوني بهرنیان هر څومره ژر چې ممکنه وي له دې هېواده وباسي. هغوی ټولو قانوني وسایلو ته لاسرسی لري، چې پکې د قاضي لهخوا د غوښتنې ارزونه هم شامله ده.»
په دې اعلامیه کې ویل شوي، چې امریکا له خپلو همکارو هېوادونو سره تړونونه لاسلیک کړي، تر څو پناهغوښتونکي په هغو هېوادونو کې د خوندیتوب تر پوښښ لاندې واوسي.
د اکټوبر په وروستیو کې د «کډوالۍ د استیناف پلاوي» چې د کډوالۍ د محکمو پرېکړې ارزوي، یوه پرېکړه صادره کړه. د کډوالۍ د وکیلانو په باور، دا پرېکړه به د ټرمپ حکومت ته دا زمینه برابره کړي چې د «خوندي درېیم هېواد» تړونونو پر بنسټ د پناهغوښتنې دوسیې په ډېرې چټکۍ سره لغوه کړي.
د دې حکم لهمخې، د کډوالۍ قاضیان مکلف دي چې د پناهغوښتنې د ارزونې تر پیل مخکې لومړی د امریکا د کډوالۍ ادارې هغه غوښتنې وڅېړي چې پکې د کډوالو درېیمو هېوادونو ته لېږد غوښتل شوی وي. همدارنګه، پناهغوښتونکي اړ اېستل کېږي، چې ثابته کړي ولې باید درېیم هېواد ته ونه لېږل شي.
د کډوالۍ وکیلان باور لري، چې د ټرمپ حکومت غواړي د پناهغوښتونکو درېیمو هېوادونو ته د شړلو له لارې نور خلک امریکا ته له راتلو څخه ووېروي.
د ټرمپ حکومت د کډوالۍ محکمو ته د پناهغوښتنې وړاندې کول د امریکا د عدلي او کډوالۍ له نظام څخه «ناوړه ګټه اخیستنه» بللې ده.
دا په داسې حال کې ده، چې د نړۍوالو قوانینو له مخې، پناهغوښتونکي حق لري د پناه غوښتنه وکړي او قاضیان مکلف دي، چې د عادلانه قضايي بهیر پر بنسټ د هغوی غوښتنې وڅېړي.
په واشنګټن کې د یوه افغان کډوال لهخوا د امریکا د ملي ګارډ پر دوو سرتېرو ډزې چې د یوې سرتېرې د وژل کېدو لامل شو، د امریکا ولسمشر دې ته هڅوي چې د یو لړ فرمانونو له لارې د ځینو هېوادونو لپاره د ویزو ورکول او د کډوالو منل وځنډوي.
په سوېلي کلفورنیا کې یو شمېر افغانانو د یوې غونډې په ترڅ کې د «افغاناېواک» مشر شاون ونډایور له نه ستړې کېدونکو هڅو ستاینه وکړه او د درناوي په توګه یې هغه ته لونګۍ ور پر سر کړه.
د یادو افغانانو په وینا، دا ستاینغونډه د هغو کسانو په نوښت ترسره شوه چې غوښتل یې د داسې انسان هڅې وستایي، څوک چې شپه او ورځ د افغانانو د حقونو لپاره مبارزه کوي او له قوي ارادې سره خپلې هلې ځلې پرمخ وړي.
د غونډې یو ګډونوال عتیقالله ځاځی وایي، شاون ونډایور تر دې مهاله لسګونه افغانان له بندخونو رااېستلي او همداراز یې د زرګونو هغو افغانانو لپاره چې دا مهال په درېیمو هېوادونو کې د بېبرخلیکۍ ژوند تېروي، د حقونو د تامین په موخه بېسارې هڅې کړې دي.
د هغه په وینا: «مونږ د نورو بااحساسه افغانانو ترڅنګ نن په پرتمین ډول د افغاناېواک د مشر هڅې وستایلې، له هغه مو مننه وکړه او د هغه د بشپړ ملاتړ ډاډ یې ورکړ.»
په دې مناسبت، ګډونوالو شاون ونډایور ته د افغانستان د کرېکټ د ملي لوبډلې کپټان حشمتالله شهیدي د لاسلیک شوې ځانګړې جرسي ډالۍ کړه. همداراز، په دې جوړه شوې غونډه کې د ستاینلیک ترڅنګ د درناوي په توګه لونګۍ هم د نوموړي پر سر ور اېښودل شوې ده.
د افغاناېواک مشر په تېرو کلونو په ځانګړې توګه په دې وروستیو کې د افغان کډوالو د ستونزو د حل او د هغوی د حقونو د خونديتوب لپاره پراخې او بېساري هڅې کړې دي. هغه هڅه کوي، چې د نړۍوالو بنسټونو او په ځانګړې توګه د امریکا د حکومت پام د افغانانو اړوندو اندېښنو ته راواړوي، څو د هغوی د لېږد او بیا ځای پر ځای کولو پروسه پرمخ ولاړه شي او هېڅ ډول ځنډ یا بندیز پرې وضع نهشي. د هغه موخه دا ده، چې د افغان کډوالو د ژوندي پاتې کېدو، خونديتوب او راتلونکې لپاره یو مناسب او خوندي چاپېریال رامنځته کړي او په دې توګه د دوی د ژوند شرایط د بشري حقونو د معیارونو سره سم وساتل شي.
په داسې حال کې چې افغانستان لا هم له سختو بشري ستونزو او د روغتیايي خدماتو له کمښت سره مخ دی، د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ (یواېناېچسيار) او اسلامي پراختیایي بانک د یوې نوې روغتیايي پروژې د پیل اعلان وکړ.
د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ (یواېناېچسيار) د سېشنبې په ورځ د یوې اعلامیې په خپرولو سره ویلي، چې دا پروژه به د هغو میلیونونو افغانانو لپاره بنسټیز روغتیايي خدمتونه پراخ کړي، چې په وروستیو میاشتو کې له ګاونډیو هېوادونو بېرته راستنېدلي او له سختو بشري شرایطو سره لاس او ګرېوان دي. د دې نوښت لپاره د ۳میلیونه امریکایي ډالرو مرسته ځانګړې شوې، چې د افغانستان د بشري مرستو د باور صندوق له لارې برابره شوې او د اسلامي پراختیایي بانک لهخوا اداره کېږي.
د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ (یواېناېچسيار) د معلوماتو لهمخې، د ۲۰۲۵ کال له پیل راهیسې شاوخوا ۲،۵ میلیونه افغانان بېرته هېواد ته راستانه شوي دي. په ورته وخت کې نږدې ۲۲،۹ میلیونه خلک لا هم بشري مرستو ته اړتیا لري، چې د روغتیا برخه پکې له تر ټولو بېړنیو اړتیاوو څخه ده. د همدې واقعیتونو په رڼا کې د یادې پروژې پیل یو پر وخت، عملي او د خلکو له اړتیاوو سره سم اقدام ګڼل کېږي.
د پروژې لهمخې به په راتلونکو دوو کلونو کې درې نوي روغتیايي کلینیکونه د کونړ، کندهار او دایکندي ولایتونو کې جوړ او فعال شي.
په کونړ کې جوړېدونکی مرکز به د عمومي روغتون په توګه کار کوي او شاوخوا ۱۵۰زره کسانو ته به روغتیايي خدمتونه وړاندې کړي.
په کندهار او دایکندي کې کلینیکونه به هر یو نږدې ۴۵زره کسانو ته روغتیايي خدمتونه برابر کړي.
ټاکل شوې ده، چې له دې پروژې څخه به تر ۲۴۰زرو زیات زیانمن کسان چې پکې کورني بېځایه شوي، راستنېدونکي او د کوربه ټولنو غړي شامل دي مستقیمه ګټه واخلي. دا اقدام نه یوازې د روغتیايي خدمتونو تشه راکموي، بلکې په اوږدمهال کې د ټولنې لپاره پایدار او پر بنسټیزو اړتیاوو ولاړ ملاتړ هم برابروي.
دا نوښت د پولیو چلنج پروګرام برخه ده، چې د روغتیا نړۍوال سازمان د ختیځې مدیترانې د سیمې د پولیو د لهمنځه وړلو د چوکاټ لاندې پلی کېږي او د سعودي عربستان، قطر، متحده عربي اماراتو او د ګېټس بنسټ له ملاتړ څخه هم برخمن دی.
د کډوالو په چارو کې د ملګرو ملتونو عالي کمېشنرۍ (یواېناېچسيار) وایي، چې له ۲۰۲۲ کال راهیسې یې په افغانستان کې ۲۸روغتیايي مرکزونه جوړ کړي، چې ۲۱یې فعال دي. د دې نوې پروژې له لارې به د راستنېدونکو او بېځایه شویو خلکو لپاره د ټولنې پر بنسټ روغتیايي خدمتونو ته لاسرسی لا پراخ شي او دا هر څه د دې خبرې څرګند ثبوت دی، چې په ګډ کار، همغږۍ او رښتینې ژمنې سره د خلکو ژوند بدلول ممکن دي.
په کندهار کې د طالبانو د مشر استوګنځي ته نږدې عینو مېنه کې لا هم ماشومان د ژمي په سړه هوا کې پر سړکونو ولاړ وي او خیرات غواړي. د سیمې اوسېدونکي وايي، د اقتصادي ستونزو له ډېرېدو سره دا حالت ورځ تر بلې اندېښمنوونکی کېږي او د ماشومانو راتلونکی له جدي ګواښ سره مخ دی.
د کندهار د عینو مېنې اوسېدونکو افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلي، دغه ماشومان ډېری وخت د شپې ناوخته پر سړکونو لیدل کېږي، چې د ژمي سړه هوا او د تګراتګ ګڼه ګوڼه یې روغتیا او ژوند له جدي ګواښ سره مخ کړي دي.
د خلکو په وینا، یاد ماشومان د سختې بېوزلۍ او اقتصادي مجبوریت له امله دې کار ته اړ شوي دي.
د طالبانو حکومت وخت ناوخت ادعا کوي، چې په ښارونو کې ټول بېسرپرسته ماشومان او ښځې راټول شوي او هغوی ته هره میاشت خوراکي او ځینې نور لومړني توکي هم ورکول کېږي، خو د کندهار په ګډون په ګڼو ښارونو کې لا هم ماشومان او ښځې د خیرات غوښتنې پر مهال لیدل کېږي.
ځینې ښځې چې طالبانو یې په ښارونو کې د خیرات غوښتل بند کړي، وایي ترلاسه کوونکې مرستې یې د ژوند اړتیاوې نه پوره کوي.
د کندهار ښار اوسېدونکې ګلالۍ چې د شپږو ماشومانو مور ده، له افغانستان انټرنشنل-پښتو سره په خبرو کې وویل: «دوه کوچني زامن مې له ښوونځي پاتې دي او د کور اړتیاوو د پوره کولو لپاره په عینو مېنه کې خیرات ټولوي. ماشومان مې تر ناوخته په سړکونو ګرځي څو د ژوند لومړنۍ اړتیاوې مو برابرې کړي.»
د هغې په خبره، څو څو ځله طالبانو د دوی د خیرات ټولولو مخه نیولې ده، خو نوموړې وايي چې دوی د ژوند د اړتیاوو د پوره کولو بله لار نهلري، ځکه خاوند یې مړ شوی او خپله نالوستې ده او هېڅ ډول کاربار کولی نهشي.
د متین په نوم یو ماشوم چې د عینو مېنې په شاوخوا کې خیرات راټولوي، وایي چې په ورځ کې په سختۍ سره له سلو څخه تر یو نیم سل افغانیو مرسته ترلاسه کوي، ځکه اوس د خلکو اقتصادي وضعیت خراب دی او خلک په اسانۍ مرسته نهشي کولای. هغه زیاتوي، چې ډېری وخت د خلکو لهخوا ځورول کېږي او سپک چلند ورسره کېږي او طالبان هم ډېری وخت هڅه کوي، چې د دوی د سوال کولو مخه ونیسي.
دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو حکومت د سوالګرو د راټولولو او سوال د مخنیوي لپاره یو کمېسیون هم جوړ کړی، چې د هېواد له ښارونو او ولایتونو سوالګر راټولوي او ویل کېږي چې یاد کمېسیون مستحقو کسانو ته میاشتنۍ مرسته هم ورکوي.
د راپورونو لهمخې، له هغه وخته چې د طالبانو د سوالګرو کمېسیون په کندهار ښار کې خپل فعالیت پیل کړی، ګڼ شمېر سوالګر یې راټول کړي او څه موده مخکې یې ویلي و چې مستحقو کسانو ته میاشتنۍ مرسته ورکوي، خو اوس یو شمېر سوالګر بیا وايي چې مرستې پرې بندې شوې او اړ دي سوال کولو ته دوام ورکړي.
اخوا، د یو شمېر نورو سوالګرو په خبره، له طالبانو څخه ترلاسه کېدونکې مرستې ډېرې محدودې دي او د کور د کرایې، خوراک، درملنې او نورو لومړنیو لګښتونو د پوره کولو توان نهلري.
د کندهار اوسېدونکي وایي، د ماشومانو د خیرات غوښتنه یوازې د امنیتي او اداري محدودیتونو په وسیله لهمنځه نهشي تللی، بلکې دوامدارو اقتصادي حللارو، کاري فرصتونو او معیاري ټولنیزو ملاتړ پروګرامونو ته اړتیا ده.
دوی ټینګار کوي، تر هغه چې بېوزلي، بېکاري او د کورنیو اقتصادي ستونزې حل نهشي، په ښارونو کې به ماشومان او ښځې د مجبورۍ له مخې پر سړکونو د خیرات غوښتنې ته همداراز دوام ورکړي.
که څه هم پر افغانستان د طالبانو له واکمنېدو وروسته له یادې ډلې سره په بېلابېلو نومونو مرستې دوام لري او دغه ډله ادعا هم کوي چې له کورنیو سرچینو، په ځانګړي ډول له کانونو او مالیاتو د عوایدو کچه لوړه شوې، خو ښاریان وايي چې له دې ټولو سره سره یې په ژوند کې هېڅ مثبت بدلون نه دی راغلی، بلکې بېکاري ورځ تر بلې زیاتېږي.
