روسیې نن شنبه سهار د اوکراین په پلازمینه کییف پراخه توغندیز بریدونه پېل کړي. خپاره شوي راپورونه وایي چې کییف کې د هوايي دفاع سیسټمونه فعال شوي او اوکرایني پوځ د میزایلو د کارونې خبر ورکړی.
غیر رسمي ټیلیګرام چینلونو راپور ورکړی چې د ښار په ځینو سیمو کې کروز او بالیستیک میزایلونه کارول شوي دي. تر اوسه د مرګ ژوبلې راپورونه نه دي خپاره شوي.
اوکرایني چارواکي وايي، د روسیې دغه بریدونه د ښار د خلکو امنیت ته جدي ګواښ رامنځته کړی او د کیف د دفاع ځواکونو هڅې روانې دي چې بریدونه کنټرول کړي.
الجزیرې یوه راپور کې لیکلي، چې د تاجکستان او افغانستان د پولې په اوږدو کې وروستیو نښتو د چین پر ګټو او امنیت اغېز کړی او همداراز د مرکزي اسیا امنیتي وضعیت بېجینګ اندېښمن کړی دی.تاجکستان ویلي، په وروستیو میاشتو کې له افغانستان څخه د وسلهوالو بریدونو کې له ۱۲ ډېر کسان وژل شوي دي.
د الجزیرې په راپور کې راغلي، چې د وژل شویو کسانو له ډلې ځینې هغه چینایان و، چې د تاجکستان په لرې پرتو سیمو کې په اقتصادي او کان کېندنو پروژو کې کار کاوه. ډېری دغه بریدونه پر چینايي کارکوونکو ترسره شوي دي.
الجزیرې لیکلي، چین چې د تاجکستان تر ټولو لوی پور ورکوونکی او له مهمو اقتصادي شریکانو څخه دی، د دې هېواد په سرحدي سیمو کې د بنسټیزو پروژو، سړک جوړونې او کان کېندنې په برخو کې پراخ حضور لري.
د الجزیرې په وینا، چین نور د افغانستان او تاجکستان پر پوله د خپلو وګړو پر امنیت بشپړ باور نهلري.
د لیندۍ میاشتې په پیل کې د سرو زرو د کان کېندنې د یوه چینايي شرکت پر کارکوونکو د بې پیلوټه الوتکې برید وشو او همدارنګه د چین د یوې دولتي کمپنۍ پر کارګرانو ډزې وشوې، چې له امله یې څو چینایي وګړي ووژل شول.
الجزیره وايي، له دغو پېښو وروسته په دوشنبه کې د چین سفارت خپلو وګړو او چینایي شرکتونو ته سپارښتنه وکړه، چې له سرحدي سیمو ووځي او له تاجکستانه یې غوښتي چې د چین د وګړو او پانګو د امنیت لپاره «ټول لازم اقدامات» ترسره کړي.
الجزیرې د شنونکو له قوله لیکلي، چې که څه هم د دغو بریدونو عاملان په رسمي ډول نهدي پېژندل شوي، خو د بریدونو بڼه او طریقه د داعش له فعالیتونو سره سمون لري. د شنونکو په وینا، دغه ډله هڅه کوي د بهرنیانو په نښه کولو سره طالبان د سیمې د امنیت د تامینونکي په توګه بدنام کړي او د هغوی اعتبار تر پوښتنې لاندې راولي.
راپور زیاتوي، د تاجکستان او افغانستان پر پوله د نښتو زیاتوالی کولی شي د سیمې امنیتي معادله لا پېچلې کړي او پر طالبانو او د افغانستان پر ګاونډیانو نوي امنیتي فشارونه راولي.
الجزیرې د تاجکستاني چارواکو له قوله لیکلي، چې دا بریدونه د طالبانو «بې مسوولیتي او نړۍوالو ژمنو ته د هغوی پرله پسې نهژمنتیا» ښيي. هغوی له طالبانو غوښتي چې بښنه وغواړي او د پولې امنیت تضمین کړي.
دوشنبه وايي، چې له دغو بریدونو ډېری یې د افغانستان له بدخشان ولایت څخه سرچینه اخلي؛ هغه سیمه چې الجزیرې له امنیتي پلوه «پیچلې» بللې ده.
د الجزیرې په وینا، د طالبانو لهخوا د کوکنار د کښت پر وړاندې مبارزه او د بزګرانو نارضایتي په سیمه کې د امنیت نازکوالی نور هم زیات کړی دی. د الجزیرې په تحلیلي راپور کې راغلي، چې د نښتو زیاتوالی کولی شي د تاجکستان او طالبانو اړیکې لا خرابې او په ورته وخت کې د چین او منځنۍ اسیا پر امنیتي معادلو نوی فشار واچوي.
طالبانو د دغو پېښو په اړه «خواشیني څرګنده کړې»، بریدونه یې یوې ناڅرګندې ډلې ته منسوب کړي او ویلي یې دي، چې د هغوی تر واک لاندې افغانستان د ګاونډیانو لپاره ګواښ نهدی او د دوحې تړون ته ژمن دي.
د اسراییل د لومړي وزیر بنیامین نتنیاهو لهخوا د صوماليلند جمهوریت د رسمیت پېژندنې تر اعلان وروسته، د اسلامي همکاریو سازمان، د سعودي عربستان په ګډون یو شمېر عربي هېوادونو او ټولنو، د خلیج د همکارۍ شورا او ګڼو نورو هېوادونو دغه اقدام غندلی دی.
د اسلامي همکاریو سازمان د اسراییل لهخوا د دغه هېواد رسمیت پېژندنه غندلې او دا یې د صوماليلند جمهوریت د حاکمیت، ملي یووالي او خاورې ښکاره سرغړونه بللې ده.
اسراییل د صوماليلند جمهوریت په رسمیت وپېژانده | افغانستان انټرنشنل پښتو
دغه سازمان له صوماليلند حکومت سره خپل ملاتړ ښودلی او ټینګار یې کړی، چې د افریقا په څنډه کې د امنیت، سولې او ثبات ساتنه اړینه ده او هر ډول داسې اقدامات یې رد کړي چې د سیمهییز ثبات د کمزورۍ لامل ګرځي.
د خلیج همکارۍ شورا عمومي منشي جاسم محمد البدیوي د اسراییل لهخوا د صوماليلند جمهوریت په رسمیت پېژندل له نړۍوالو اصولو سرغړونه یاده کړې او دا پرېکړه یې د دغه هېواد د حاکمیت او د هغې خاورې د یووالي ښکاره نقض ګڼلی دی.
نوموړي دغې رسمیت پېژندنې ته په اشارې لیکلي: «دا ډول رسمیت پېژندنه یوه خطرناکه سابقه لري، چې کولی شي د افریقا په سیمه کې د ثبات بنسټونه کمزوري کړي او د لا زیاتو کړکېچونو او شخړو لپاره لاره هواره کړي».
نوموړي له نړۍوالې ټولنې وغوښتل، چې د اسراییل دا اقدام رد کړي.
د عربي ټولنې عمومي منشي احمد ابوالغيط زیاته کړې: «دا ډول ګام، د هغه اشغالګر ځواک چې هره ورځ د فلسطین ولس او شاوخوا فلسطیني سیمو پر وړاندې جدي سرغړونې کوي او د نړۍوال مشروعیت پرېکړو ته سپکاوی کوي په اصل کې د یوه عربي او افریقایي دولت پر حاکمیت د اسراییل برید بلل کېږي».
د سعودي عربستان بهرنیو چارو وزارت د صوماليلند جمهوریت له حاکمیت، یووالي او ځمکنۍ بشپړتیا ملاتړ ښودلی، خو د اسراییل له لوري یې دغه رسمیت پېژندنه رد کړې ده.
د معلوماتو لهمخې، چې صوماليلند جمهوریت په افریقایي سیمه ده او د افریقا د منځني ختیځ په هورن کې موقعیت لري. دا سیمه په رسمي توګه دسومالیا د یوې برخې په توګه ګڼل کېږي، خو له ۱۹۹۱ کال راهیسې په بشپړه توګه خپلواکه اداره اعلان شوې ده.
د یمن په جګړهځپلي هېواد کې د وروستیو تاوتریخوالو په تړاو یو شمېر سیمهییزو او نړۍوالو لورو اندېښنې څرګندې کړي او له جګړې پرته د خبرو له لارې یې د سولې، زغم او ډیپلوماسۍ پر پیاوړتیا ټینګار کړی دی. په سویلي یمن کې د بېلتونپالو ځواکونو او سیمهییزو لورو ترمنځ کړکېچ زیات شوی.
متحده عربي امارات د جمعې په ورځ (د مرغومي ۵مه) د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره د سعودي عربستان له هغو هڅو ستاینه وکړه، چې په یمن کې د امنیت او ثبات د ټینګښت او همداراز د یمنیانو د مشروع هیلو د پوره کېدو لپاره ترسره کوي.
په خبرپاڼه کې راغلي، چې متحده عربي امارات د سعودي عربستان هڅې د دې لپاره ستایي چې موخه یې یمن کې د امنیت، ثبات او سیاسي او اقتصادي وضعیت د ښه کېدو ملاتړ دی. امارات ټینګار کړی چې دغه هڅې د یمني ولس د ګټو د خوندي کولو او د هغوی د ثبات او هوساینې د هیلو په تحقق کې مهم رول لري.
بلخوا ترکیې هم د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره یمن کې روان وضعیت د اندېښنې وړ بللی او ټینګار یې کړی، چې د دغه کړکېچ پای ته رسولو لپاره ګډې هڅې پیاوړې شي.
ترکیې د روانو شخړو او تاوتریخوالو پر مهال د سعودي عربستان «محتاط او متوازن» دریځ ستایلی دی. ترکیې د سعودي عربستان او متحده عربي امارات هغه هڅې ستایلي چې د یمن د امنیت او ثبات د ټینګښت لپاره یې ترسره کوي.
همدا راز د امریکا بهرنیو چارو وزیر مارکو روبیو ویلي، چې د یمن په سوېل ختیځ کې وروستۍ پېښې د اندېښنې وړ دي او ټینګار یې وکړ، چې ښکېل اړخونه باید له زغم څخه کار واخلي او شخړه د خبرو له لارې حل کړي.
روبیو په خپلو څرګندونو کې څرګنده کړه، چې متحده ایالات د تاوتریخوالي د زیاتېدو پلوی نهدی او غواړي چې د دوامدارې سیاسي حل لارې لپاره ډیپلوماسۍ ته لومړیتوب ورکړل شي.
هغه د سعودي عربستان او متحده عربي امارات د ډیپلوماټیکې رهبرۍ ستاینه هم وکړه او ویې ویل، چې واشنګټن د خپلو سیمهییزو شریکانو له هڅو ملاتړ کوي، څو ګډې امنیتي ګټې خوندي او سیمه ثابته پاتې شي.
تر دې مخکې، د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوترېش هم ویلي و: «د یمن خلک د سولې مستحق دي او سوله غواړي.» نوموړي پر ټولو ښکېلو اړخونو غږ کړی و، چې د تاوتریخوالي پر ځای خبرو اترو ته لومړیتوب ورکړي.
د راپورونو لهمخې، په سویلي یمن کې د بېلتونپالو ځواکونو او سیمهییزو لورو ترمنځ کړکېچ زیات شوی او د ځینو سرچینو پر بنسټ سعودي عربستان د خبرداري په ډول هوايي بریدونه کړي دي.
دا ادعا هغه وخت راپورته شوه، چې د متحده عربي امارات له ملاتړه برخمنې «سویلي انتقالي شورا» (STC) پورې اړوندو رسنیو داسې ویډیوګانې خپرې کړې چې په کې د حدرموت ولایت د «وادي نهب» سیمې ته نږدې هوايي بریدونه ښکاري. دا معلومات تر اوسه په خپلواکه توګه نهدي تایید شوي.
که دغه بریدونه رښتیا وي، نو دا به له هغې وروسته چې سعودي له سویلي انتقالي شورا وغوښتل، تازه نیول شوي حدرموت او المهره دې پرېږدي او خبرو ته دې ستانه شي د ریاض لومړنی پوځي اقدام وي.
نږدې دوې اوونۍ مخکې، سویلي انتقالي شورا پرته له جدي مقاومت څخه حدرموت او المهره چې دواړه د تېلو بډایه ولایتونه دي تر خپل کنټرول لاندې راوستل.
له دې سره سم، د ملګرو ملتونو لهخوا منل شوی حکومت او د سعودي ملاتړي سیاسي لوري هڅه کوي د شورا دغه «یو اړخیز ګام» له سیاسي او ډيپلوماټيکو لارو راکابو کړي. هغوی وايي، په سویلي یمن کې له بېلتون غوښتونکو دومره ډېر خلک ملاتړ نهکوي.
سویلي انتقالي شورا وایي، د ملګرو ملتونو لهخوا منل شوي حکومت د حوثیانو پر ضد جدي اقدام نهدی کړی او ادعا کوي چې یو خپلواک او منسجم سویل به د ایران له ملاتړه د برخمنو حوثیانو پر وړاندې قوي خنډ وي او د سویلي ساحل بندرونه به هم خوندي کړي.
د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوترېش د سوریې په حُمص ښار کې د امام علي بن ابيطالب په جومات کې د جمعې د لمانځه پر مهال شوې چاودنه په کلکه غندلې ده. نوموړي ویلي، پر ملکیانو او عبادت ځایونو بریدونه د منلو وړ نهدي. په دې پېښه کې ۸ لمونځ کوونکي وژل شوي دي.
انتونیو ګوترېش د جمعې په ورځ (د مرغومي ۵مه) په خپله اېکس پاڼه لیکلي، چې دا ډول بریدونه له بشري قوانینو ښکاره سرغړونه ده.
د سوريې دولتي اژانس ویلي، چې د جمعې په ورځ د سوریې د حُمص ښار په جومات کې د چاودنې له امله ۸ کسان وژل شوي او ۲۱ تنه نور ټپیان شوي دي.
ویل کېږي د ځينو ټپيانو روغتیايي حالت نازک دی او ځايي امنیتي مسوولینو د چاودنې د څرنګوالي په اړه پلټنې پیل کړي دي.
د رویټرز د راپور لهمخې، د دغې چاودنې مسوولیت په سوریه کې «انصار السنه» په نوم یوې ډلې منلی دی. دغې ډلې تر دې مخکې (په جون میاشت کې) هم په دمشق کې په یوې کلیسا کې د ځانمرګي برید مسوولیت چې له امله یې ۲۰ کسان وژل شوي و، هم منلی و.
دوو امریکایي څېړونکو د سپوږمکۍ انځورونو تر ارزونې وروسته ویلي، چې روسیه به په ډېر احتمال سره د بېلاروس د ختیځ په یوې پخوانۍ هوايي اډه کې داسې هایپرسونیک بالستیک توغندي ځای پرځای کړي، چې د اټومي وسلو د لیږدولو وړتیاوې ولري.
رویټرز د جمعې په ورځ (د مرغومي ۵مه) د یوې باخبره سرچینې په حواله راپور ورکړی چې دا ارزونه د امریکا د استخباراتي ادارو له پایلو سره سمون لري، خو په رسمي ډول یې جزییات نهدي خپاره شوي.
د رویټرز د راپور لهمخې، دا توغندي د «اورشنیک» له ډول څخه دي او داسې توغندیز سیستم لري چې تر ۵ زره او ۵۰۰ کیلومترو واټن وېشتلی شي.
د روسیې ولسمشر ولادیمیر پوتین تر دې مخکې په ښکاره اعلان کړی و، چې غواړي دا سیستم په بېلاروس کې ځای پر ځای کړي.
د کارپوهانو په وینا، دا ډول ځای پرځای کول د اټومي ګواښ په اړه د کرملېن مخ په زیاتیدونکي تکیه څرګندوي؛ یوه داسي ستراتیژي چې موخه یې اوکراین ته د ناټو لهخوا د لرې واټن ویشتونکو وسلو د لېږد مخنیوی دی.
په واشنګټن کې د روسیې سفارت، سپینې ماڼۍ او د بېلاروس دفاع وزارت رویټرز ته په دې تړاو له ځواب ورکړې او همداراز د امریکا د استخباراتو مرکزي ادارې هم له تبصرې کولو ډډه کړې ده.