د ناروې د کډوالو شورا سرمنشي: ۱۵.۳ میلیونه افغانان د خوارځواکۍ له بېړني وضعیت سره مخ دي
د ناورې د کډوالو شورا سرمنشي جان اګلینډ وايي، چې د افغانستان په ۲۵ ولایاتو کې خلک د خوارځواکۍ له بېړني حالت سره مخ دي.
د ناورې د کډوالو شورا سرمنشي جان اګلینډ وايي، چې د افغانستان په ۲۵ ولایاتو کې خلک د خوارځواکۍ له بېړني حالت سره مخ دي.
نوموړي تېره ورځ پر ایکس( ټویټر) لیکلي، چې د افغانستان ۱۵.۳ میلیونه وګړي اوس مهال په لوړه کچه د خوړو له نه خوندیتوب سره مخ دي.
اګلینډ وايي: "دا مهال د بودیجې کمښت له ۳۴ ولایتونو څخه په ۲۵ ولایتونو کې د هغو خلکو په شمېر کې کموالی راغلی، چې د خوراکي توکو د مرستې لپاره په نښه شوي وو”.
نوموړی په نړۍوالې ټولنې غږ کوي؛ که چېرې د بودیجې کمښت له منځه لاړ نه شي په واقعي بڼه دا خطر شته، چې د خوړو د مرستو پروګرام د روان کال تر پایه پای ته ورسېږي.
جان اګلینډ وايي، چې د بودیجې د کمښت او اقلیمي بدلون له امله یو داسې ټولنییز بدلون راغلی، چې خلک عاجلو مرستو ته اړتیا لري.
د یادونې ده، چې د خوړو نړۍوال سازمان هم اعلان کړی و، چې په افغانستان کې ۳.۲ میلیون ښځې او ماشومان په خوارځواکۍ اخته دي او اړتیا ده چې د خوارځواکۍ د مخنیوي لپاره کافي بودیجه وټاکل شي.
له دې مخکې دخوړو د نړۍوال سازمان"WFP" د افغانستان د برخې مسوول هسیایو وي لي په افغانستان کې د خلکو روان ژوند- ژواک د اندېښنې وړ بللی و او ویلي یې وو چې دغه سازمان ۱۰ میلیونه اړمنو افغانانو ته د مرستې توان نه لري.
د هغه په وینا د طالبانو له واکمنېدو وروسته؛ نېږدې ۲۳ میلیونه افغانان له لوږې او قحطۍ سره مخ دي.
سي اېن اېن تلوېزون د امریکا د یوه متقاعده جنرال له خولې وايي، پخواني ولسمشر ډونلډ ټرمپ له طالبانو سره په دوحه کې «د امریکا د تاریخ تر ټولو بده ډیپلوماټیکه موافقه» لاسلیک کړه. ډیویډ پیټریاس زیاتوي، امریکا له افغانستانه په وتلو سره هغه څه طالبانو ته ورکړل چې دې ډلې یې غوښتنه کوله.
د هغه په خبره، خو په مقابل کې له واشنګټن سره یوازې دا ژمنه وشوه چې د وتلو په وخت کې پرې برید نه کېږي.
په دغه راپور کې له افغانستانه د امریکا تر وتلو وروسته حالت او د طالبانو واکمنۍ ته اشاره شوې چې پکې له شپږم ټولګي پورته نجونې له ښوونځي منع شوې او د ملګرو ملتونو د راپور له مخې، دا هېواد نږدې شلو ترهګرو ډلو ته په په امن پناځي بدل شوی دی.
امریکا له افغانستانه په وتلو سره طالبانو ته نږدې اویا زره زغرګاډي او څو سوه چورلکې او همدارنګه د ۸.۵ میلیارد ډالرو په ارزښت مهمات پرېښودل.
سي اېن اېن لیکلي، چې له طالبانو سره د ډونلډ ټرمپ مرکچي پلاوي د هوکړې له مخې له افغانستان د امریکايي ځواکونو وتلو سره طالبانو ته هغه بری ور په برخه کړ، چې دې ډلې د جګړې په ډګر کې ګټلی نه شو.
په راپور کې راغلي چې اوسني ولسمشر جو بایډن هم دا «خورا نیمګړی پلان» پلی کړ.
له افغانستان دا وتل په ۱۹۷۰ لسیزه کې له ویتنام د امریکا له وتلو سپک بلل شوي دي.
لیزا کرټیس چې سي اېن اېن د افغانستان برخه کې د ډونلډ ټرمپ د وخت په سپینه ماڼۍ کې تر ټولو لوړپوړې چارواکې بللې ده ویلي دي چې امریکايي چارواکو د ۲۰۱۹ کال د اپرېل خبرو کې طالبانو ته هغه څه ور کړل چې دې ډلې غوښتل او په مقابل کې یې لږ څه ترلاسه کړل.
د هغې په خبره، طالبانو ژمنه وکړه چې له القاعده بېل شي، د واک وېش لپاره د افغانستان ټاکلي حکومت سره خبرو ته کېني، خو دا ونه شول.
د دې پخوانۍ چارواکې په خبره، ډونلډ ټرمپ له طالبانو سره د خبرو جزیاتو ته اندېښمن نه و او د سولې تړون په ځای یې د امریکايي ځواکونو وتل مهم بلل.
لیزا کرټیس وايي، د دوحې خبرو ځینې پړاوونو کې یې ګډون درلود او طالبانو هیڅ تصور نه کاوه چې امریکا په ریښتیا هم له افغانستانه وځي، ځکه زلمي خلیلزاد پوځي چارواکي وهڅول چې په خبرو کې ور ګډ او د وتلو په هکله معلومات ور کړي.
هغې دا هم ویلي چې د طالبانو په غوښتننه له خبرو د افغان حکومت ډډې ته پرېښودل د دې خبرو بله نیمګړتیا وه او دا تصور یې پیدا کړ چې امریکا اوس د حکومت پر ځای د طالبانو ملاتړ کوي.
د هغې په خبرې دې چارې سره پخوانی افغان حکومت کمزوری شو او په اخر کې وپرځېد.
زلمي خلیلزاد بیا سي اېن اېن ته ویلي، چې له طالبانو سره مخامخ خبرې ځکه وشوې چې د لنډمهالي ممکنه بري لپاره له لار نقشې پرته د افغان جګړې شرایط ورځ تر بلې بدترېده.
هغه وایي، پلان دا و چې د امریکا او طالبانو خبرې له افغان حکومت سره خبرو ته لار جوړه کړي. دی باوري دی چې «دا حالت هم راغی، خو بریالی نه شو.»
د طالبانو ویاند وايي، دې ډلې فکر کاوه چې د جو بایډن په واکمنېدو سره به امریکا په افغانستان کې د جګړې پر دوام ټینګار وکړي.
ذبیح الله مجاهد سي اېن اېن ته ویلي، خو دوی هغه وخت خوشال شول چې بایډن وویل، خپل ځواکونه له افغانستان باسي.
د امریکا د پوځ لوی درستیز مارک میلي د راپور له مخې، جو بایډن ته یې سپارښتنه وکړه چې که دوه نیم زه سرتېري په افغانستان کې پاتې نه شي، نو افغان پوځ به ړنګ او د طالبانو بري ته به لار جوړه شي.
خو ولسمشر بایډن دا وړاندیز له پامه وغورځاوه او د طالبانو بري ته یې لار هواره کړه.
سي اېن اېن وايي، له افغانستانه د امریکايي ځواکونو د وتلو د هوکړې په هکله د ننګونو په زیاتېدو سره د دوو مهمو لوبغاړو اشرف غني او خلیلزاد ترمنځ جنجال هم ډېر شو.
دوی له لسیزو یو بل سره پېژندل او د امریکا بورسونه یې ترلاسه کړي وو، خو اوس پر دوو ډلو وېشلي او اړیکې یې پېچلې وې.
سي اېن اېن وايي، له یو بل یې کرکه کوله.
سي اېن اېن د ښاغلي خلیلزاد له خولې وايي، له ښاغلي غني سره هغه وخت بحث سخت شو چې کله هغه وپوهېد د افغان کړکېچ د سیاسي حل معنا نوی حکومت جوړېدل او د ده د ولسمشرۍ ختمېدل دي.
د خلیلزاد په خبره، ښاغلي غني په واک کې پاتېدو ته سخت میلان درلود.
د المرصاد په نوم طالبانو ته نژدې وېب پاڼې راپور پر بنسټ طالبانو له پاکستان او ایران سره د داعش خراسان څانګې د بریدونو پلان او په پاکستان کې د دوی د مشرانو د اوسیدلو د ځایونو په اړه معلومات شریک کړي دي.
المرصاد وېب پاڼې په افغانستان کې د طالبانو واکمنېدو سره سم فعالیت پیل کړی او د داعش اړوند راپورونه نشروي. دې رسنۍ تېره ورځ چهارشبنه (اسد ۱۸ مه) په یو راپور کې ویلي د مفتي ابو عثمان، ابو احمد ترڅنک د خان په نومونو د داعش مهم کسان په پاکستان کې اوسیږي او هلته داعش د پلانونو په عملي کولو کې فعاله ونډه لري او په ځانګړي توکه د وسلو برابرولو په برخه کې مرسته کوي.
په خپل راپور کې لیکلي چې داعش پلان لري چې افغانستان، پاکستان او ایران کې د اهل سنت پر دیني عالمانو او مدرسو بریدونه وکړی.
د راپور په بنسټ په ایران کې د اسد بلوچ په نوم کس د داعش غړی دی او ددغه هیواد په سیستان-بلوچستان ولایت کې فعالیت لري او غواړي د اهل سنت پر دیني عالمانو او مدرسو د بریدونو سرپرستي وکړي.
راپور زیاتوي د داعش خراسان څانګې پلان درلود چې په کابل، کندز ،لغمان او ننګرهار کې پر دیني عالمانو او مدرسو بریدونه وکړی، خو د دې بریدونو لپاره مسوول عمر حیدر له خپلو څو تنو کسانو سره په کابل کې د طالبانو په یو برید کې وژل شوو.
راپور کې راغلي طالبانو له پاکستان څخه دوه ځله غوښتنه کړې وه چې د دیني عالمانو او مدرسو امنیت ونیسي خو په دې اړه پاکستان کوم ګام وانخیست چې له امله یې په دغه هیواد کې یو شمیر اهل سنت دیني عالمان په پيښور کې ترور شول او د افغان طالبانو د ملاتړي مولانا فضل الرحمن په مشرۍ د پاکستان مذهبي ګوند جمعیت العلمای اسلام پر غونډه یې ځانمرګی برید هم وکړ.
تېره اوونۍ ( ۸ اسد ) د خېبر پښتونخوا په باجوړ کې د جمعیت علمای اسلام ګوند په یوې غونډې کې په شوي ځانمرګي برید کې شاوخوا ۶۳ تنه وژل شوي او ۲۰۰ نور ټپیان شول چې د برید مسوولیت داعش – خراسان څانګې پر غاړه اخیستی و.
په دغه راپور کې اشاره شوې چې په وروستیو څو اوونیو کې د پاکستان خیربښتونخوا او بلوچستان کې د اهل سنت یو شمیردیني عالمان وژل شوي دي.
یو شیمر څیړونکي وايي پاکستان اوس مهال د طالبانو پر ضد داعش خراسان څانګه د یوې نیابتي وسلوالې ډلې په توګه کاروي او ددغو ډلو یو شمیر مشرانو ته یې په خپله خاوره کې ځای ورکړی او د خیبرپښتونخوا په یو شمیر سیمو کې ددې ډلې پورې اړوند دیني مدرسې فعالې دي او افغان طالبان د پاکستان له دې کار څخه ناخوښه دي او له همدې امله طالبان نه غواړي د نورو پاکستان ضد وسلوالو پرضد عملي ګامونه واخلي.
د المرصاد دا راپور د طالبانو ترکنټرول لاندې د ملي ټلویزیون مرستیال هدایت الله هدایت ترڅنګ ګڼو د طالبانو ټولنیزو رسنیو فعالینو د خپل ټولنیزو رسنیو کې نشر کړی او پراخ تبلغات یې ورته کړي.
د المرصاد وېب سایټ په اړه یو شمیر څیړونکي وايي چې طالبانو غواړي د داعش اړوند موضوعات او ددې ډلې په اړه خپل استخباراتي اطلاعات له دې وېب سایټ له لارې نشر کړي.
د پاکستان د جماعت اسلامي ګوند مشر مولانا سراج الحق وايي، د طالبانو د اوسنیو چارواکو لوڼه او زامن په پاکستان کې د ډاکترۍ او پروفیسرۍ تر کچې پورې په زدکړو بوخت دي. هغه په طالبانو غږ وکړ، چې په افغانستان کې د نجونو پر زدکړو بنديزونه لرې کړي.
مولانا سراج الحق له مشال راډیو سره په خبرو کې وايي: "زما طالبانو ته دا نصیحت دی چې لکه خپلې لوڼه او زامن يې چې په پاکستان کې په زدکړو بوخت دي، داسې دې د نورو افغانانو لوڼه او زامن هم زدکړو ته پرېږدي."
مولانا په دې ټينګار وکړ، چې نجلۍ هم د هلک په شان وړتیا لري او کولای شي په هره برخه کې ځان ورسوي. "نجلۍ ډاکتره، انجنیره، تکنالوجسته او داسې نورو برخو کې تعلیم کولای شي، نو طالبان باید نجونې له دغه لوی نعمته محرومې نه کړي. "
شنونکي وايي، د نجونو د زدکړو په اړه دا د مولانا سراج الحق لومړۍ خبرې دي چې نرمي پکې ډېره لیدل کېږي.
د افغانستان لپاره د پاکستان پخواني سفیر منصور احمد له افغانستان انټرنشنل سره په ځانګړې مرکه کې ویلي، چې واک ته د طالبانو تر رسېدو وروسته هم د دغې ډلې د ډېرو مشرانو کورنۍ په پاکستان کې ژوند کوي.
په افغانستان کې د طالبانو له واکمنۍ وروسته لا هم څرګنده نه ده، چې د طالب مشرانو کورنۍ ولې په پاکستان کې اوسېږي؟
مولانا سراج الحق وايي: "په پاکستان کې تعلیم اسلامي نه دی ځکه چې نجونې او هلکان په ټولګیو کې یو ځای زده کړې کوي او نصاب يې هم بشپړ اسلامي نه دی. "
د ایکواډور د ولسمشرۍ ټاکنو دغه نوماند د اګست په ۹مه د اکواډور په پلازمېنه کویټو کې د خپل کمپاین پر مهال ووژل شو. وژل شوي نوماند دعوه کړې وه، چې په اکواډور کې د حکومتي چارواکو او جرمي ډلو ترمنځ پراخې اړيکې موجودې دي.
له دغې پېښې وروسته په اکواډور کې بېړنی حالت اعلان شوی دی.
اکوادور په تاریخي توګه په لاتینې امریکا کې یو نسبتا خوندي او باثباته هېواد دی، خو د سږ کال د ولسمشرۍ په کمپاین کې د تاوتریخوالي پېښې، په جرمونو کې زیاتوالی، د مخدره توکو قاچاق او کارېدنه د سر موضوع ګانې وې.
عیني شاهدانو ویلي، چې ښاغلی ولاویسینسیو درې مرمۍ لګيدلی دی.
د هغه د کمپاین ډلې یوه غړي سیمه ییزو رسنیو ته ویلي، دغه ۵۹ کلن نوماند خپل ګاډي ته د ختلو پر مهال د یوه ناپېژانده وسلوال له لوري په نښه شو.
په يوه ويډیو کې لیدل کې،ږي چې د نوموړي ملاتړ کوونکي هغه مهال ډېر ترهېدلي، چې د خپل کمپاين تبلیغاتي پاڼې په وينو لړلې ګوري.
د اکواډور لوی څارنوال په ټولنیزو رسنیو کې ويلي، چې شکمن وسلوال هم د امنیتي سرتېرو لخوا لومړی ټپي شو او وروسته يې بیا د سختو ټپونو له امله ساه ورکړه.
څارنوالانو وویل، په رامنځته شوې ګډوډۍ کې، نهه نور کسان هم ټپیان شوي چې په دوی کې د دغه هېواد اسمبلۍ ته یوه نوماند او دوه پولیس افسران هم شامل دي.
دوی زیاته کړه، په پلازمېنه کویټو کې له پلټنو وروسته د دغې پېښې په تړاو شپږ کسان د پولیسو له لوري نیول شوي دي.
ټاکل شوې چې د ولسمشرۍ ټاکنو لومړی پړاو د اګست میاشتې په ۲۰مه ترسره شي.
ښاغلی ولاویسینسیو واده کړی و، پنځه ماشومان لري، د ټاکنو په لومړي پړاو کې له اتو نوماندانو څخه یو و.
د ښاغلي ولاویسینسیو کمپاین د فساد او نا امنۍ سره په مبارزه تمرکز درلود، دا ځکه چې نوموړی مخکنی ژورنالیست و او دا موضوع ګانې تر نورو ښې ور معلومې وې.
ولاویسینسیو تېره اوونۍ ویلي و، چې دی او ډله يې د نشه يي توکو د یوه بانډ مشر لخوا ګواښل شوي و چې د مخدره توکو قاچاق پورې يې تړاو لري.
د بشري حقونو د څار سازمان وایي، د طالبانو په دوه کلنه واکمنۍ کې جبر ډېر شوی او دې ډلې پر ښځو، نجونو او رسنیو ورځ تر بلې خپل سخت بندیزونه لا نور سخت کړي دي. د دې ادارې په خبره، طالبانو نجونې او ښځې له زدکړو او کار، همدارنګه له ټولنیز فعالیت او خپلواک حرکت منع کړې دي.
د دغه سازمان په خبره، طالبانو رسنۍ او اطلاعاتو ته لاسرسی هم سخت سانسور کړی او د طالبانو له لوري د خبریالانو او منتقدانو بندیانول زیات شوي دي.
دوی وايي، په تېرو دوو کلونو کې افغانستان د نړۍ یو له تر ټولو بشري ناورین لرونکو هېوادونو څخه شمېرل کېږي، چې له ۲۸ ملیونو څخه ډېر وګړي یعني د دغه هیواد د نفوس دوه پر درېمه برخه بیړنیو بشري مرستو ته اړتیا لري.
د ملګرو ملتونو د راپور له مخې د ۳،۲ ملیونو ماشومانو په ګډون چې عمرونه یې تر پنځو کلونو کم دي په سختې خوار ځواکۍ اخته شوي دي.
د بشري حقونو د څار په سازمان کې د افغانستان د برخې څېړونکې فرشته عباسي وايي، د طالبانو د واکمنۍ پر مهال د افغانستان خلک د بشر دوستانه او بشري حقونو د لرلو په تمه ژوند تېروي.
فرشته عباسي وایي:« د طالبانو مشرتابه ته په کار ده، چې په بېړني ډول خپل ناوړه اصول او تګلارې بېرته واخلي او نړیواله ټولنه باید د اوسني کړکېچ لپاره د دوی سره حساب او کتاب وکړي.»
د بشري حقونو د څار سازمان په دغه راپور کې راغلي، چې د لسیزو جګړو، سختو موسمي پېښو او پراخې بیکارۍ سربېره، د طالبانو د واکمنۍ راهیسې د خوړو د خوندیتوب اصلي لاملونه د ښځو او نجونو په حقونو سخت محدودیتونه دي، چې په پایله کې یې ډېر کسان په ځانګړې توګه ښځې له دندو ګوښه شوې او همدارنګه ښځې او نجونې له منځنۍ او لوړو زدکړو بې برخې شوې.
د یاد سازمان د راپور له مخې د ۲۰۲۲ کال د ډېسمبر په ۲۴مه طالبانو د ملګرو ملتونو په ګډون د ټولو سیمه ییزو او نړیوالو نادولتي سازمانونو سره د روغتیا، خوړو او زدکړو په برخه کې د ښځو پر کار بندیز اعلان کړ، چې دغه کار د ښځو ورځني ژوند ته سخت زیان اړولی او له امله یې همدا اوس ښځې او نجونې روغتیایې پاملرنې او د ژوند په نورو برخو کې له ډېرو ستونزو سره لاس او ګرېوان دي.
اغلې عباسي زیاتوي:« د طالبانو ناوړه پالیسي د ښځو اساسي حقونو ته په بشپړه توګه بې پامي ښیي، د دوی تګلارې او بندیزونه نه یوازې هغه افغان میرمنې چې فعالې او د حقونو مدافعینې دي، بلکې عامې میرمنې چې د عادي ژوند په لټه کې دي هم زیانمنې کړې دي.»
د بشري حقونو د څار سازمان ویلي، مرستندویه هېوادونه باید د ښځو پر وړاندې د طالبانو د ځپونکو تګلارو له پیاوړي کولو پرته د روان بشري ناورین د کمولو لارې چارې ولټوي.
همدارنګه طالبانو پر سیمه ییزو رسنیو هم سخت بندیزونه لګولي دي. په سیمه ییزو رسنیو کې د نړیوالو رسنیو پر خپرونو بنیدیز لګول شوی، چې له امله یې معلوماتو ته لاسری سخت شوی او په افغانستان کې هیڅوک نشي کولای د بندي کېدو له وېرې مهم معلومات خپاره کړي.
په دغه راپور کې د طالبانو له لوري د پخوانیو پوځي افسرانو او د وسله وال مقاومت غړیو او ملاتړو ربړول، بندي کېدل او ان اعدامولو ته هم پکې اشاره شوې ده.
د دې تر څنګ په تېرو دوو کلونو کې په هېواد کې د داعش بریدونه هم په ګوته شوي دي.
په راپور کې ویل شوي، د طالبانو د واکمنېدو راهیسې د خراسان څانګې اسلامي دولت نومي (داعش) ډلې ډېری بریدونه په ښوونځیو او جوماتونو کې کړي، چې تر ډېره یې هزاره توکمه شیعه مذهبي په نښه کړي دي.
عباسي وايي:«د افغانستان د ستر بشري ناورین په اړه د طالبانو ځواب د ښځو د حقونو او هر ډول اختلافونو د لا زیات ځپلو لپاره دی.»
همدانکه نوموړې زیاتوي:« هغه هېوادونه چې د طالبانو سره ښکېل دي باید پر هغوی فشار راوړي، چې په بېړنۍ توګه خپله تګلاره بدله کړي او د افغانانو اساسي حقونه بېرته تامین کړي چې له امله یې د افغانانو لپاره حیاتي مرستې برابرې شي.»
