د ایران د خراسان رضوي یو امنیتي چارواکی مجید شجاع وایي، په روان لمریز کال کې یې دوه لکه ۲۴ زره بې قانونه افغانان له دغه هېواد اېستلي دي. ښاغلی شجاع وايي، افغانستان ته د بې قانونه کډوالو د ستنولو دا شمېر د تېر کال تر ورته مودې ۱۵ سلنه ډېر دی.
د خراسان رضوي دغه سرحدي قومندان وايي، دا افغانان له اسلام کلا سره پر پوله د تایباد له لارې افغانستان ته لېږل شوي دي.
نوموړي له ایرنا خبري اژانس سره مرکه کې ویلي، تېرو پنځو میاشتو کې یې تر ۳۰ زرو هغه کسان هم نیولي چې د ایران له سرحدي ولایتونو یې دغه هېواد ته د ننوتلو هڅه کوله.
خراسان رضوي ولایت له افغانستان سره ۳۰۲ او له ترکمنستان سره ۵۲۱ کیلومتره ګډه پوله لري.
زلمي خلیلزاد د افغانستان انټرنشنل سره په ځانګړې مرکه کې چې بشپړه هغه به یې د زمري په ۲۵مه نېټه خپره شي ویلي:« که په افغانستان کې پر یو تړون هوکړه ونه شي، نو ورسره به د افغانستان راتلونکی د پوښتنې سره مخامخ شي.»
دلته پوښتنه دا پيدا کېږي، چې که دغسې هوکړه نه کېږي نو پایلې به یې د افغانستان د راتلونکې لپاره څه وي؟ هغه مهال به افغانستان د څه وړ برخلیک سره مخامخېږي؟
تر دغه ځایه د خلیل زاد له لیدلوري څو ټکي جوتیږي، لومړی دا چې طالبان د یوه پاییدونکي حکومت په جوړولو کې پاتې راغلي، او اوسنی حکومت یې څپ څپانده دی؛ ځکه هغه وایي، چې د افغانسنان د خلکو له هوکړې وروسته دې حکومت جوړ شي.
دویمه خبره دا چې د راتلونکو ګامونو په اړه چې ښاغلی خلیلزاد یې یادونه کوي هغه د هغه مشروع حکومت جوړښت دی، چې د افغانستان د خلکو له سلا مشورو وروسته جوړېدای شي، که دا د دودېزې لویې جرګې، ټاکنو او یا هم د ټولپوښتنې له لارې شونې وي. چې هم افغان ولس او هم نړیوالې ټولنې ته د منلو وړ وي.
دریمه خبره دا چې که طالبان دغو خبرو ته چې ښاغلی خلیلزاد یې یادونه کوي غاړه نه ږدي، نو سیاسي ګوندونه، قامونه، نورې افغانې ښکېلې غاړې او ان سیمه ییز قدرتونه چې دغلته یې ګټې خوندي دي، لاس تر زنې به نه پاتې کېږي.
سر له همدا اوسه داسې مخالفتونه په راټوکېدو دي چې وايي، واک یوازې یوې ډلې، یو قام، یو ګوند او یو توکم ولکه کړی دی.
د تاجکستان له مخالفته پرته چې د طالبانو د واکمنۍ په لومړیو ورځو کې یې په ډاګه کړ، خو نن سبا د ایران د اسلامي جمهوریت له اړخه هم د مخالفت غږونه اوچتیږي.
همدا نن د هم میهن ورځپاڼې د ایران او طالبانو ترمنځ د شوي تعامل په اړه لیکلي:«ایران دې د طالبانو لخوا ګواښ جدي وګڼي.»
له ایران پرته د روسيې کارپوهانو ژبه او ادبیات هم د طالبانو پر وړاندې مخ په تندېدو دي، او د دغو هېوادونو د دریځونو سختوالی به نورې طالب ضد ټلوالې لکه د افغانستان د ازادۍ او مقاومت جبهې پياوړې او افغانستان به یو ځلې بیا د اخ وډب پر ډګر بدل کړي.
له دې امله د خلیلزاد خبرداری او له واکمنې اوضاع څخه د هغه ارزونه چې په خبره یې لا پای ته نه ده رسېدلې او د هغه د څو لسیزو ماموریت ته په کتو، امریکا به د نوموړي خبرې له پامه و نه غورځوي، او تجربو ته په کتو هره پلا چې د افغانستان موضوع د کړکېچ پر لورې کږه شوې نو امریکا سملاسي له خلیلزاده د مرستې غوښتنه کړې ده.
په ایران کې هم میهن ورځپاڼې د روان کال د اوبو بحران جدي بللی او لیکلي یې دي، چې ایراني چارواکو طالبانو ته ګواښ کړی، که دوی ته حقابه ورنکړل شي نو ښایي پوځي اقدام وکړي؛ خو له بلې خوا طالبان د مقابلې لپاره د خپلو ځانمرګو ځواکونو خبره کوي.
دغې ورځپاڼې طالبان د ایران لپاره یو ګواښ بللی او خبرداری یې ورکړی، چي باید ورته جدي پاملرنه وشي.
د دې ورځپاڼې په وینا: «د اصلي سیمه ییز خوځښت» او د « متفاوت طالب » په څېر کلمې بې بنسټه او د نه منلو دي.
تر دې وړاندې د ایران د پارلمان غړي احمد نادري هم طالبان د پښتون ولس پر بنسټ «د سیمې یو له اصلي خوځښتونو» څخه ګڼلي او ویلي وو:« له طالبانو سره همکاري کولای شي په افغاني ټولنه کې د ټیکاو د پراخېدو او د داعش ډلو په څېر د نفوذ مخه ونیسي.»
د هم میهن لیکوال وايي، ایراني چارواکي باید طالبانو ته د ۱۳۷۷ کال پرتله په بل ډول وګوري؛ ځکه له افغانستان څخه د امریکا له وتو وروسته ډېرې وسلې پاتې شوې دي.
دغه لیکنه چې د شنبې په ورځ د (زمري ۲۱مه) خپره شوې، پکې راغلي:«په افغانستان کې داسې حکومت واک ته رسېدلی، چې کولای شي ایران له سترې امنیتي ننګونې سره مخامخ کړي.»
لیکوال ټینګار کړی:« نور په پنجشیر کې شهید احمدشاه مسعود نشته، چې د اړتیا په وخت کې د طالبانو د پرمختګ مخه ونیسي.»
د طالبانو د دوه کلنې واکمنۍ په درشل کې بې پولې خبریالانو په یوه راپور کې لیکلي، چې په دغه موده کې ۱۲ زره خبریالان یعنې دوه په درېیمه خبریالانو خپلې دندې له لاسه ورکړې دي. دغه سازمان ویلي، چې له اتیا سلنې ډېرو ښځينه خبریالانو هم دندې پرېیښې دي.
دغه سازمان په خپل راپور کې لیکلي، چې د ۵۴۷ رسنیو له ډلې چې په ۲۰۲۱ کال کې په افغانستان کې فعالې وې، نیمایي یې د طالبانو له واکمنېدو وروسته ترۍ تمې شوې.
د دغه راپور په بنسټ د ۱۵۰ ټلویزیوني شبکو له ډلې له اویاو کمې یې خپرونې لري، او د ۳۰۷ راډیویي سټېشنونو له جملې یوازې ۱۷۰ هغه یې فعال پاتې دي.
بې پولې خبریالانو دا رنګه زیاته کړې، چې په افغانستان کې د ۳۱ فعاله خبري اژانسونو له ډلې یوازې اتلس بنسټونه یې پاتې دي.
بې پولې خبریالانو د دغه راپور په یوه بله برخه کې پر رسنیو د طالبانو لخوا لګېدلیو بندیزونو ته اشاره کړې او ویلي یې دي، چې د طالبانو تر کنټرول لاندې خبریالان او د رسنیو چلوونکي، «که غواړي چې ژوندي پاتې شي»، باید د طالبانو د سپارښتنو سره سم چلند وکړي.
دغه سازمان ویلي، د رسنیو پر وړاندې د طالبانو سپارښتنې او قوانین له خبریالانو سره د زور زیاتي، پر هغوی د بندیزونو د زیاتولو او د هغوی د ځورولو لپاره لار پرانیزي.
پر افغانستان د طالبانو د واکمنۍ د دوو کالو په ترڅ کې پر رسنیو پراخ بندیزونه لګېدلي او د ځینې څارونکو بنسټونو د راپورونو له مخې یو شمېر خبریالان نیول شوي او ربړول شوي هم دي.
یو شمېر نور خبریالان د دغو بندیزونو له امله د هېواد پرېښدو ته اړ شوي دي.
له بلې خوا د امریکا د سولې انسټیتوټ په خپل یوه راپور کې لیکلي، چې طالبان د رسنیو ټوله منځپانګه پلټي او پر هغوی بشپړ څارنه کوي.
انتخاب ایراني رسنۍ د يوه افغانستان پېژندونکي په حواله لیکلي، چې په زابل کې یې د سرحدي دیوال په جوړولو کې تېروتنه کړې. دغه کارپوه دعوه کړې، چې طالبان اوس دغه دیوال د دواړو هېوادونو ترمنځ پوله ګڼي او «ځمکه یې ولکه کړې ده.»
د انتخاب په نامه دغه ایراني رسنۍ د پنجشنبې په ورځ (د زمري ۱۹ مه) د افغانستان د چارو د یوه کارپوه پير محمد ملازهي له قوله لیکلي: «موږ په زابل کې د دیوال په جوړولو کې تېروتنه وکړه او د ایران د خلکو ډېرې کرنیزې ځمکې د دیوال بلې غاړې ته پاتې شوې او طالبان په دې باور دي، چې د دواړو هېوادونو تر منځ پوله همدغه دیوال دی.»
ښاغلی ملا زهي وایي: «طالبان ایراني کرونده ګرو ته اجازه نه ورکوي، چې هلته کرکیله وکړي او ځمکې یې ولکه کړې دي.»
دغه کارپوه ټينګار کوي چې : «موږ که دیوال جوړولو نو باید د پولې پر سر مو جوړ کړی وای. په دې معنا چې اوس د ایران خاورې یوه برخه د طالبانو لاس ته ورغلې.»
له دې وړاندې د زابل یوه استازي حبیب الله دهمره، هم ویلي و: «د سیستان زرګونه هکټاره ځمکه د سرحدي دیوال پورې غاړه پاتې شوې».
تر اوسه طالبانو دغو څرګندونو ته کوم ځواب نه دی ویلی.
په تېرو دوو کالو کې چې طالبان په افغانستان کې واک ته رسېدلي، څو ځلې د ایراني ځواکونو او طالبانو تر منځ په لویديځه پوله کې اخ و ډب پېښ شوی دی.
سږ کال د غبرګولي په میاشت کې د طالبانو او ایراني پوله ساتو تر منځ وروستی تاوتریخوالی د یران له زابل سره پر پوله د نیمروز په کنګ ولسوالۍ کې پېښ شو، چې له امله یې دوه ایراني پوله ساتونکي او یو طالب وژل شوی و.
د افغانستان د جمیعت اسلامي ګوند چې مهمې څېرې یې له هېواده بهر دي، د زلمي خلیلزاد وروستیو څرګندونو ته چې له افغانستان انټرنشنل سره یې په مرکه کې کړې وې، توند غبرګون ښودلی او هغه یې«(طالبانو ته د افغانستان د سپارلو یو مهم عنصر» بللی دی.
خلیلزاد په دې ورستیو کې د طالبانو له مخالفو مشرانو غوښتي، چې کابل ته ورشي او له طالبانو سره خبرې وکړي.
د افغانستان په چارو کې د امریکا پخواني استازي زلمي خلیلزاد له افغانستان انټرنشنل سره په ځانګړې مرکه کې کابل ته د طالبانو د مخالفو مشرانو پر سفر او له طالبانو سره د اساسي قانون او د یو ټول ګډونه حکومت پر جوړېدو خبرې کړې دي، چې د هغه له نظره دا تر ټولو اغیزمنه لاره ده.
پر همدغه مهال د جمعیت اسلامي د برهان الدین رباني څانګه چې د طالبانو دودیزه مخالفه ډله ګنل کېږي، د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، د افغانستان اوسنی وضعیت د خلیلزاد او د هغه د بادارنو د چل ول محصول دی.
دغه ګوند د جمعې په ورځ د ( زمري ۲۰مه) پر ټویټر پانه لیکلي، چې خلیلزاد په افغانستان کې د ټولو شواهدو او حقایقو برعکس هڅه کوي چې نړۍ ته د «طالبانو د بدلون» درواغجن داستان وړاندې کړي.
همدارنګه د افغانستان د جمعیت اسلامي ګوند ویلي، چې زلمي خلیلزاد او بادارنو یې د افغانستان د سیاسي برخلیک په اړه اخلاقي او نړیوالو اصولو ته له پام پرته معامله کړې ده.
د یاد ګوند په خبرپاڼه کې ویل شوي دي: « خلګ په دغه خیانت پوه شوي او پوهېږي، چې د دوی په حق کې خیانت شوی دی.»
د دوحې په مذاکراتو کې د امریکا پخواني استازي له افغانستان انټرنشنل سره په مرکه کې ویلي، لاهم وختي دی چې د طالبانو د فعالیت په اړه کومې پایلې ته ورسېږو.
نوموړي د طالبانو د منفي او مثبتو کړنو په اړه داسې ویلي: (د تېر پرتله اوس د افغانانو وژنه کمه شوې، خلک له جګړو ستړي شوي او امریکا هم د افغانانو له وژلو ستړې شوې وه.»
