د هند او کاناډا ترمنځ له هغه وروسته ناندرۍ ډېرې شوې چې لومړي وزیر جسټن تروډو تېره دوشنبه وویل، کره ادعاوې ښيي چې د هندي حکومت جاسوسانو په کاناډا کې د هردیپ سینګ نیجار په وژلو کې لاس درلود.
هرډیپ سینګ نیجار هغه سیک بېلتونپال مشر و چې د خالصتان په نوم خپلواک هېواد لپاره یې هلې ځلې کولې او څو میاشتې مخکې د کاناډا په بریټیش کولمبیا کې ووژل شو.
خالصتان غوځنګ څه دی؟
خالصتان غورځنګ له هند بېل خپلواک سیک هېواد غواړي او دا نظریه پر ۱۹۴۷ کال د هند او پاکستان د خپلواکۍ له وخت راهیسې چې د دواړو هېوادونو ترمنځ پنجاب سیمه بېلېدله روانه ده.
سیک مذهب په ۱۵ زیږېزه پېړۍ کې جوړ شوی او دا مهال نږدې ۲۵ میلیونه پیروان لری. سیکان که د هند د پنجاب اکثریت جوړوي، خو د د دغه هېواد لږکي دي او د ۱.۴ میلیارده وګړو دوه سلنه برخه یې جوړوي.
سیک بلیتونپال د خالصتان – چې د خالص یا سوچه مانا لري - په نوم په پنجاب کې د خپلواک هېواد غوښتنه کوي.
دا غوښتنه بیا بیا شوې او ډېره اوڅاره یې د ۱۹۷۰ او ۱۹۸۰ کلونو وه چې له امله یې تاوتریخوالی جوړ او پنجاب د یوې لسیزې لپاره فلج شو.
د هند غبرګون
د هند حکومت خالصتان یو امنیتي ګواښ بولي. د دغه حکومت او سیک بېلتونپالو ترمنځ خونړی ټکر پر ۱۹۸۴ کال پېښ شو.
بیا د هند لومړي وزیر اندرا ګاندي د سیکانو تر ټولو سپېڅلي زیارت طلايي مندر ته پوځ ولېږه چې وسلوال بېلتونپال مشر سنټ جرنیوال سینګ بهندرنوال او ملاتړي یې وباسي. دغه کار د ټولې نړۍ سیکان غوسه کړل.
څو میاشتې وروسته ګاندي په نوي ډېلي کې په خپل کور کې د خپل سیک ساتونکي له خوا ووژل شو.
پوځ هم د سیک وسلوالو د شړلو لپاره پر ۱۹۸۶ او ۱۹۸۸ کال په پنجاب کې عملیات وکړل.
سیک وسلوال د هند هوايي کرښې هغه بویینګ الوتکه کې په چاودنه تورن شول چې له کاناډا څخه نوي ډېلي ته روانه وه او له ایرلنډۍ سمندرغاړې سره نږدې پکې چاودنه وشوه او له امله یې ۳۲۹ کسان ووژل شول.
په پنجاب کې د تاوتریخوالی له امله لسګونه زره کسان ووژل شول او لا هم د هغه وخت ټپونه جوړ نه دي.
خالصتان غورځنګ اوس په هند کې لږ ملاتړ لري، خو په کاناډا کې چې له پنجاب بهر پکې ډېر سیکان اوسېږي او همدارنګه بریتانیا، اسټرالیا او امریکا کې هم د دې مذهب د ډلو څه ناڅه ملاتړ ور سره شته.
هند اوس ولې اندېښمن دی؟
سږني اپرېل کې هند د ځانګړي انداز مبلغ او بېلتونپال امرتپال سینګ د خالصتان نظریې د بیا ژوندي کولو په تور ونیو چې له امله یې بیا پنجاب کې تاوتریخوالی جوړ شو.
سږ کال هند پر کاناډا له دې امله نیوکه وکړه چې د اندرا ګاندي د ترور انځوریزې صحنې پرېډ ته یې ولې اجازه ور کړې ده. نوي ډېلي د اوتاوا دا کار د سیک بېلتونپالو د تاوتریخوالي د ستایلو په مانا وباله.
هند په کاناډا، بریتانیا، امریکا او اسټرالیا کې د خپلو ډیپلوماټیکو ماموریتونو مخ ته سیک بېلتونپالو او د دوی د ملاتړو له خوا رسېدلي زیان او د دوی مظاهرو نارام کړی او له کوربه هېوادونو ورته د لا ډېر امنیت غوښتنه کوي.
د هند او کاناډا اړیکې څنګه اغېزمنې شوې؟
په کاناډا کې هندي ډيپلوماټان بیا بیا وايي، اوتاوا د سیک توندرلارو او د خالصتانیانو له خوا د هندي ډيپلوماټانو او چارواکو د پرلپسې ځورولو په مخنیوي کې پاتې راغلې او دا د بهرنۍ پالیسۍ د فشار یو مهم ټکی دی.
د هند لومړي وزیر نرېندر مودي روانه میاشت په نوي ډېلي کې د جي شل سرمشریزې په اوږدو کې د کاناډا لومړي وزیر جسټن ټروډو سره لیدنه کې هم په کاناډا کې د سیک بېلتونپالو په هکله ژوره اندېښنه وښوده.
خو د اوتاوا له خوا نه دا چې په دې برخه کې کوم ګام نه دی پورته شوی، بلکې له هند سره یې د وړاندیز شوي سوداګریز تړون خبرې درولې دي.
د کاناډا د سوداګرۍ وزیرې ماری نګ هم نوي ډېلي ته خپل سوداګریز ماموریت ځنډولی دی.