د طالبانو او پاکستان ترمنځ له ترینګلتیاوو وروسته، د دواړو هېوادونو ترمنځ د سوداګریزو لارو د بندېدو له امله د پاکستان په کراچۍ بندر کې د افغان سوداګرو شاوخوا ۱۶ زره کانټینره وارداتي توکي بند پاتې دي. افغان سوداګر وایي، چې هره ورځ لسګونه زره ډالره زیان ور اوړي.
د کراچۍ په بندر کې د افغان سوداګرو په بند پاتې کانټینرونو کې غوړي، بوره او نور خوراکي او غئر خوراکي توکي بار دي. سوداګر په تمه دي، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ د اړیکو له نرمېدو وروسته به یاد سوداګریز توکي افغانستان ته ولېږدول شي.د طالبانو او پاکستان ترمنځ د شخړو تر رامنځته کېدو مخکې د افغانستان د سوداګرۍ لویه برخه د پاکستان له لارې ترسره کېده، خو اوس هر څه په ټپه ولاړ دي.یو افغان سوداګر چې نه غواړي نوم یې واخیستل شي، افغانستان انټرنشنل-پښتو ته وایي: «دا توکي زموږ د شخصي پانګې حاصل دي. هر کانټینر تر ۳۰ زره ډالرو یا تر دې هم زیات ارزښت لري، خو په دې دوه نیمو میاشتو کې د هر کانټینر نږدې نیمه بیه یوازې په ډمرچ کې ولاړه ده. که همداسې دوام وکړي، موږ به سراسر تاوانیان شو».
افغان سوداګر وایي، چې د طالبانو او پاکستان ترمنځ د شخړو او سیاسي مخالفتونو له امله یې سوداګریزې چارې له جدي زیان سره مخ شوې دي. د هغوی په وینا، د سوداګریزو لارو بندېدل، د توکو اوږدمهاله ځنډ او د بندرونو او ګمرکونو اضافي لګښتونه د دې لامل شوي، چې هره ورځ ورته مالي تاوانونه واوړي او د سوداګرۍ عادي بهیر یې له سختو ستونزو سره مخ کړي دي.
یادو افغان سوداګرو افغانستان انټرنشنل ـ پښتو ته ویلي، چې پاکستان د سوداګریزو لارو د پرانېستلو لپاره چمتووالی ښودلی، خو افغان طالبان د سوداګریزو لارو د پرانېستلو په بدل کې له پاکستان څخه د «قوي ضمانت» غوښتنه کوي.
یو بل افغان سوداګر چې نه غواړي نوم یې واخیستل شي، وایي: «طالبانو موږ ته ویلي دي چې پاکستان باید داسې تضمین ورکړي، چې که د دواړو هېوادونو ترمنځ هر ډول درنه جګړه رامنځته شي او یو پر بل توغندي او راکېټونه وولي، بیا هم باید سوداګریزې لارې بندې نهشي.»
د یاد سوداګر په وینا، طالبان پر پاکستان ټینګار کوي چې د تېرو دوه نیمو میاشتو په موده کې د لارو د بندېدو له امله د افغان سوداګرو ټول مالي زیانونه جبران کړي.
افغان سوداګرو ویلي، چې له پاکستان سره د سوداګریزو اړیکو د بېرته فعالولو په موخه یې خپلې غوښتنې او ستونزې د ملا هبتالله په ګډون د طالبانو تر لوړپوړو چارواکو رسولي، خو لا هم د حل په اړه هېڅ څرک نه ښکاري: «موږ دا موضوع تر وزارتونو، ملا برادر او د ملا هبتالله تر دفتر پورې رسولې، خو تر اوسه یې عملي حل نه دی موندل شوی. اوس نه پوهېږو چې څه وکړو.»
د پاکستان په کراچۍ بندر کې د توکو په بند پاتې کانټینرونو کې ډېره برخه د کندهاري سوداګرو ده. دوی ویلي، چې د تېرو دوو میاشتو په موده کې د اوښتي زیان سربېره، ولایتي ادارې لا هم د دوی غږ نه دی اورېدلی.
کندهاري سوداګر وایي، پاکستان اجازه نهورکوي چې د توکو بار بند پاتې کانټینرونه دې بېرته چابهار بندر ته انتقال او له هغه لارې افغانستان ته وارد کړي.
یو کندهاري سوداګر چې نه غواړي نوم یې په راپور کې ذکر شي، وایي: «موږ ته ویل کېږي چې کانټینرونه باید همدلته پاتې شي، ځکه چې افغانستان ته د انتقال امکان یې د پاکستان او طالبانو د ستونزو له امله نه شته او پاکستان یې بېرته شاته نه پرېږدي.»
افغان سوداګرو زیاته کړې، چې د لارو بندښت د پاکستان په زیان دی خو که لارې پرانېستل شي د دواړو لوریو سوداګر به ګټمن شي.
د لارو د بندښت له امله د روانو زیانونو په اړه یو افغان سوداګر افغانستان انټرنشنل-پښتو ته ویلي:«زموږ حساب دا دی چې ۱۰ سلنه زیان افغان سوداګرو ته رسېږي، خو ۹۰ سلنه زیان بیا د پاکستان اقتصاد او سوداګرو ته اوړي، د ډیمرچ پیسې هم د پاکستان حکومت ته نه رسېږي، بلکې ټولې یې بهرنۍ کمپنۍ اخلي.»
افغان سوداګرو ویلي، چې اوس یې د پاکستان پر ځای د ایران، ازبکستان او د منځنۍ اسیا د نورو هېوادونو سره د بدیلو لارو په توګه سوداګري زیاته کړې ده، خو یادې لارې د پاکستان په پرتله اږدې او لګښتونه یې ډېر دي.
په ورته مهال طالبانو ویلي، چې له پاکستان سره د سوداګریزو لارو بندښت په افغانستان کې پر خوراکي او نورو توکو هېڅ ډول منفي اغېز نهدی کړی. د اقتصادي چارو کارپوهان بیا وايي، چې د پاکستان له لارې واردېدونکي ځینې خوراکي توکي د پخوا په پرتله په نسبي ډول ګران شوي دي.
د تېر جمهوري نظام له پرځېدو وروسته، زرګونه پخواني سرتیري له دندو ګوښه او یو شمېر یې له هېواده بهر لاړل، خو ګڼ پخواني نظامیان چې د ملي پولیسو، ملي اردو او ملي امنیت په ادارو کې یې دنده ترسره کوله، په هېواد کې پاتې شول، مګر اوس له سختو اقتصادي ستونزو سره مخ دي.
افغانستان انټرنشنل ته له کندهار او هلمند څخه یو شمېر پخوانیو نظامیانو شکایت کړی، چې طالبان په دولتي او غیر دولتي ادارو کې د عادي دندې ترسره کولو اجازه هم نه ور کوي.
د علي محمد په نوم د تېر نظام د ملي پولیسو یو سرتیری چې د کندهار ښار په څلورمه امنیتي حوزه کې یې دنده ترسره کوله، وايي:«کله چې نظام سقوط شو، خپله وسله او ټول وسایل مې طالبانو ته وسپارل. ما ته طالبانو وویل، چې تاسې بېرته خپلې دندې ته رابولو، خو بیا یې زه ور ونه غوښتلم. څو ځله مې ځان ته بل ځای دنده پیدا کړې ده، خو طالبان چې کومې فورمې راکوي، امنیه قومانداني او استخباراتو ریاست کې زما فورمې نه امضا کوي او وايي، چې ته خو پخوانی چارواکی یې».
د تېر نظام دغه پخوانی سرتیری وايي، چې د کار په لټه کې یې له غیر قانوني لارو یو ځل پاکستان او بیا ایران ته سفر وکړ، خو ونه توانید، چې د خپل ژوند د ښه کولو لپاره امکانات چمتو کړي.
علي محمد وايي:«کله چې پاکستان ته ولاړم د ګلستان په سیمه کې مې د مڼو په یو باغ کې کار کاوه، هلته مو دوه میاشتې کار وکړ، خو په دغه موده کې طالبانو دوه ځله زموږ کور تلاشي کړی و او دوی داسې فکر کاوه، چې زه د کوم منفي فعالیت لپاره پاکستان ته تللی یم». هغه زیاته کړه، « زه بېرته کندهار ته راغلم، ځان مې طالبانو ته سپین کړ. بیا ایران ته ولاړم، هلته مې په یوه فابریکه کې کار کاوه، خو تر څلورو میاشتو وروسته بېرته کندهار ته راستون شوم».
نوموړی زیاتوي، چې پاکستان او ایران ته یې د کار په لټه کې سفرونه کړي وو، خو طالبانو څو ځله د یادو سفرونو په تړاو تحقیقات ور څخه کړي دي.
د علي محمد په څېر د تېر جمهوري نظام یو شمېر نورو پخوانيو سرتیرو هم افغانستان انټرنشنل ته له کړاوونو د خپل ډک ژوند په تړاو شکایتونه کړي دي.
د مصطفی اڅکزي په نوم د تېر جمهوري نظام یو بل سرتیری چې دمګړۍ په ایران کې اوسېږي وايي، په کندهار کې د طالبانو د استخباراتو ریاست دایمي څار او څیړنو دې ته اړ کړ، چې کندهار پریږدي.
نوموړی وايي، طالبانو د کندهار له پخوانیو چارواکو سره د اړیکو په تور څو ځله زنداني کړ.
مصطفی زیاتوي:« د نظام له سقوط وروسته ماته کندهار کې هېڅ کار او روزګار نه پیدا کېده، زما موبایل او زما ټول فعالیتونه څارل کېدل. تر سقوط وروسته شاه ولیکوټ ولسوالۍ ته ولاړم، د انځرو په باغ کې مې کار کاوه. هلته د ولسوالۍ طالبانو طعنه او پیغور راکاوه، زه مجبور شوم چې خپل اولادونه پرېږدم او ایران ته ولاړ شم».
یاد پخوانی نظامي وايي، چې په ایران کې د پاتې کېدو لامل یې د طالبانو له خوا ځورول او په دولتي او غیر دولتي ادارو کې د کار کولو اجازه نه ورکول و.
په ورته وخت کې په هلمند کې هم د تېر نظام پخواني نظامیان له ورته ستونزو سره مخ دي او وايي، په ادارو کې د کار کولو اجازه نه ورکول کېږي.
د وحیدالله په نوم یو پخوانی نظامي افسر وايي، چې له ښوونځي او عالي دارالمعلمین څخه په لوړه درجه فارغ شوی او وروسته یې په ترکیه هېواد کې نظامي زده کړې کړې دي.
نوموړی وايي، چې د طالبانو له واکمنېدو وروسته یې د پولیسو په ۵۰۵ بست زون کې د پولیسو اکاډمۍ کې د استادۍ دنده لرله، خو د جمهوري نظام له پرځېدو وروسته بېکاره شو.
هغه افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې په دولتي او غیر دولتي ادارو کې د دندې ترلاسه کولو لپاره یې ډېرې هڅې کړې، خو د استخباراتو او امنیه قوماندانۍ له لوري یې د دندې ترلاسه کولو تصدیق پاڼې نه د مينل شوې.
وحیدالله وايي:« په ادارو کې د دندې ترلاسه کولو لپاره ځینې باید د امنیه قوماندانۍ، استخباراتو او ځینو نورو ادارو له خوا باید تصدیق شي. خو زما دغه پاڼې امنیه قوماندانۍ او استخباراتو تصدیق نه کړې».
سره له دې چې نوموړی په نظامي برخه کې تجربه او زده کړې لري، خو اوس یې په لښکرګاه ښار کې د سوپ جوړولو کار ته مخه کړې ده.
طالبانو په ځلونو د عمومي عفوې او په دولتي ادارو کې د مسلکي کسانو د ګومارلو ژمنې کړې دي، خو ډیری کسان په دې باور دی، چې د طالبانو دغه ډول ژمنې یوازې شعاري بڼه لري او په حقیقت کې پخوانیو نظامیانو ته د دوی په ادارو کې د کار کولو اجازه نه ورکول کېږي.
