د افغانستان په هرات کې د چارشنبې ورځې په زلزله پسې د ایران د خراسان رضوي ولایت په تایباد کې سهارني ښوونځي او پوهنتونونه رخصت شول. د راپورونو له مخې په هرات کې د سهارنۍ زلزلې له امله یو کس مړ او تر ۱۱۷ ټپیان شوي دي.
د ایران خراسان رضوي ولایت له افغانستان سره پر پوله پروت دی او د مرګونې زلزلې په څېر د نن زلزه هم په دغه ولایت کې حس شوې ده.
د دې ولایت په تایباد کې د ښوونې روزنې مشر وايي، په زلزله پسې د زدکوونکو د والدینو د اندېښنې له امله ښوونیزې او پوهنیزې ادارې رخصت شوې.
د ایران ایسنا خبري اژانس وايي، د نننۍ زلزلې له امله په خراسان رضوي کې تلیفوني کرښې خرابې شوې وې، خو بېرته جوړې شوې.
لا هم په دغه ولایت کې د زلزلې د مرګ ژوبلې راپور نه دی ور کړل شوی.
هرات کې پنځه ورځې وړاندې زلزله کې تر دوو زرو کسان مړه او همدومره ټپیان شوي دي.
دغه سازمان پر خپل ایکس پاڼه لیکلي، له شنبې ورځې وروسته نن سهار یو ځل بیا تر ټولو سختې او زورورې زلزلې چې د رېښتر په کچه ۶،۳ درجې ښودل شوې، ۱۱۷ کسان ټپيان کړي چې د هرات حوزوي روغتون ته وړل شوي. بې پولې ډاکټران وايي، د هرات د حوزوي روغتون سره یې د نورو روغتیايي توکو مرسته هم کړې.
د افغانستان په لویدیځ کې د ورستۍ زلزلې له امله له سلو د ډیرو کسانو د ټپي کېدو تر څنګ لسګونه کورونه ویجاړ شوي دي.
د چهارشنبې په سهار درې پرله پسې ټکانونو چې مرکز یې د هرات ښار ته څیرمه ښودل شوی، د یاد ولایت د رباط سنګي ولسوالۍ تر څنګ د یو شمیر نورو سیمو اوسیدونکو ته زیانونه رسولي دي.
په ټولنیزو پاڼو د هرات ولایت څخه ځېنې ویډیو ګانې او انځورونه خپاره شوي او لیدل کیږي چې ګڼ کورونه ویجاړ شوي دي.
له هرات څخه سرچینې وايي، د چهار شنبې سهار د زلزلې له امله ۵۰۰ پسونه او کورني حیوانات هم مړه شوي.
د طالبانو تر واک لاندې د باختر اژانس د معلوماتو له مخې د هرات په ننۍ زلزله کې د یاد ولایت انجیل، رباط سنګي او ګلران ولسوالیو کې مالې او ځاني زیانونه اوښتي دي.
په ننۍ زلزله کې په هرات ښار کې د هرات د مرکزي جامع جومات او د اختیارالدین د لرغونې کلا ځینې برخې هم زیانمني شوي دي.
د تېرو څلور ورځو راهیسې د هرات ولایت اوسیدونکې د زلزلې له وېرې د شپې مهال له خپلو کورونو بهر ویده کیږي.
د هرات ننۍ زلزله چې د ریښتر په کچه ۶،۳ درجې وه تر لومړنۍ زلزلې پنځه ورځې وروسته وشوه.
پنځه ورځې وړاندې زلزلې له امله تر دوه زره ډیر کسان مړه او نېږدې همدومره ټپیان شوي دي
د طالبانو د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت د چهارشنبې په ورځ د( تلې ۱۹مه) په اېکس پاڼه لیکلي، چې له پاکستانه تر ۵۰۰ زياتې کورنۍ هېواد ته راستنې شوې دي. دغه وزارت لیکلي، چې د ننګرهار ولايت د کډوالو چارو رياست د (تلې په ۱۸مه) له پاکستانه د ۵۱۷ کورنيو د ستنېدو خبر ورکړی.
دغه وزارت زیاتوي، چې د ننګرهار ولايت د تورخم د کډوالو چارو د مشر د مالوماتو له مخې۵۱۷ کورنۍ، چې دوه زره او ۸۱ تنه کېږي د تورخم له لارې هېواد ته راستنې شوې او د کډوالو چارو ادارې کې له نومليکنې وروسته د مرستو د ترلاسه کولو په موخه د کډوالۍ نړۍوال سازمان ته ورپېژندل شوې.
ورته مهال د طالبانو د کډوالو او بېرته ستنېدونکو چارو وزارت د چهارشنبې په ورځ د (تلې په ۱۹مه) په اېکس پاڼه لیکلي، چې له ايرانه هم تر درې زرو زيات افغان کډوال هېواد ته ستانه شوي دي.
دغه وزارت لیکلي، چې له ايرانه درې زره او ۱۴۰ تنه افغان کډوال د (تلې په ۱۸مه) په خپله خوښه او جبري توګه هېواد ته ستانه شوي.
دغه وزارت زیاته کړې، چې د اسلام کلا د سرحدي مشر په وینا په دغو ستنو شویو کډوالو کې کورنۍ هم شاملې دي چې له ډلې يې ۲۸۲ تنه یې د مرستو ترلاسه کولو په موخه د کډوالۍ نړۍوال سازمان ته ور وپېژندل شوې، چې ورسره د خوراکي او نورو توکو مرستې وشوې.
د کډوالو د ستنېدو لړۍ په داسې حال کې چټکه شوې، چې په دې وروستیو کې دغه دواړو هېوادونو اعلان وکړ چې له دې وروسته به ناقانونه کډوال له خپلو هېوادونو باسي.
په خیبرپښتونخوا کې د ښوونې او روزنې ادارې په یوې خپرې شوې خبرپاڼه کې راغلي:« د ښه نیت په توګه د افغان کډوالو زدهکوونکو لپاره د هغو فیسونو معافیت اعلانوو، چې په کې د ازموینې، داخلې، نوم لیکنې او کډوالۍ فیسونه شامل دي.»
د راپورونو له مخې دغه پرېکړه د خېبرپښتونخوا صوبې د مردان د منځنۍ او ثانوي تعليمي ادارې لهخوا شوې ده.
خبرپاڼه زیاتوي:«د پاکستان دغه اقدام نه یوازې د افغان ځوانانو د زدهکړو د ودې لپاره د دوی ژمنې روښانه کوي؛ بلکې د دواړو هېوادونو ترمنځ د پیوستون او نیکمرغۍ د سمبول په توګه هم کار ورکولای شي.»
د فیس معاف کولو په خبرپاڼه کې راغلي:« پاکستان د ستونزو په وخت کې د خپلو افغان وروڼو او خویندو سره د ملګرتیا او ملاتړ لاس اوږدوي.»
په دې وروستیو کې د پاکستان حکومت اعلان کړی، چې ناقانونه او هغه کډوال چې د پیسو په بدل کې یې د پېژندګلوۍ کارټونه اخیستي دي له دغه هېواده باسي.
د پاکستان په پلازمېنه اسلام اباد کې افغان کډوال شکایت لري، چې د دغه اعلان وروسته حکومت په ښوونځیو فشار راوړی چې افغان کډوال ماشومان دې ښوونځي ته نه پرېږدي.
افغان فعاله زینب چې د اسلام اباد ښار اوسېدونکې ده وایي:« له هغه وروسته چې حکومت د ناقانونه کډوالو د اېستلو اعلان وکړ، اوس د ماشومانو ښوونځی مې وایي چې دوی نور د زدهکړو اجازه نه لري.»
هغه وایي:« دولتي ښوونځیو کې یې اجازه نه ورکوله، ورور مې راته له کاناډا پیسې واستولې چې خپل ماشومان په شخصي ښوونځي کې شامل کړم؛ خو اوس پولیسو ښوونځیو ته ویلي، چې بې ویزو ماشومانو ته به د زدهکړې اجازه نه ورکوئ او اوس مې هغه پیسې هم نه راکوي.»
د پاکستان په بېلابېلو سیمو او بېلابېلو صوبو کې بېلابېل قانون چلیږي او د چا چې څه ډول خوښه وه هماغه شان قانون پلې کوي؛ خو په دغسې حالت کې افغانان وایي، چې هک حیران دي څه وکړي او چا ته له ګېلو مانو ډک زړونه تش کړي.
د پاکستان د بهرنیو چارو موقت وزیر وایي، لا هم په افغانستان کې نجونو او مېرمنو ته د هغوی حقونه نهدي ورکړل شوي او د ترهګرۍ سره د مبارزې په برخه کې هم پرمختګ نه تر سترګو کېږي.
جلیل عباس جېلاني چې د اذربایجان په پلازمېنه باکو کې د اقتصادي همکاریو سازمان (ای سي او) په ناسته کې خبرې کولې دا یې هم وویل:« لا هم په افغانستان کې د پراخ بنسټه حکومت نښې نښانې نه لیدل کېږي، چې ټول ولسونه په کې برخه ولري.»
هغه د خبرو په بله برخه کې بیا د طالبانو حکومت له فساده پاک وباله او زیاته یې کړه:« د کوکنارو د کرکیلې په برخه کې لاسته راوړنې لري او د پخوا پرتله په کې امنیتي وضیعت مخ په ښه کېدو دی.»
هغه د افغانستان له ټولو ګاونډیو هېوادونو وغوښتل، چې د دغه جګړه ځپلي هېواد په اقتصادي پرمختګ کې ونډه واخلي او د کاسا ۱۰۰۰ پروژې، د افغانستان ټرانس د اوسپنې پټلۍ او ټاپي پروژو په عملي کولو کې رغنده ونډه واخلي، ځکه د هغه په وینا «د دغو پروژو ګټه د سیمې ګردو هېوادونو ته رسېږي او د سیمې هېوادونه یو له بل سره نښلوي.»
خو په دغې ناسته کې د افغانستان د داسې ګاونډیو هېوادونو استازو هم برخه لرله، چې لا هم په افغانستان کې د روان وضعیت له امله اندېښمن دي.
ګاونډي تاجکستان تل دا نیوکه کړې، چې لا هم د افغانستان له پولو د نشهیي توکو پریمانه قاچاق کېږي او هلته د بشري حقونو او نورو قومونو، سیاسي ډلو او لږکیو له حقونو سرغړونه کېږي، هغه څه چې طالبان یې نه مني.
په دغه راپور کې ولولې کوچۍ په دې اړه معلومات راغونډ کړي، چې ایا زلزله ځپلي اروایي ملاتړ ته اړتیا لري؟ او ولې ارواپوهان وایي، چې له زلزله ځپلو سره همدردي یا خواخوږي وکړئ؟
زلزله هم د نورو طبیعي پېښو په شان په خلکو کې وېره خپروي او د اروپوهانو په وینا، هغه زلزله ځپلي چې په دغو پېښو کې یې د کورنیو غړي له منځه تللي، د نورو پېښو په شان په ډېرو کې د ټروما لامل کېږي.
په دې اړه د پوهتون استاد او ارواه پوه شرف الدین عظیمي وایي:« ټروما نه یوازې په اغېزمن شویو کسانو؛ بلکې په نورو هغو کسانو کې چې د دغو کسانو وضعیت ګوري پیدا کېږي. د دغو کسانو سره باید اروایي مرستې وشي، باید د دوی درملنه وشي او اروایي مشورې ورکړل شي. که دغه ټروما په دوی کې پاتې شي؛ نو د اوږدمهال لپاره د دوی په چارو، احساساتو او کړنو اغېز کوي او دغه ټروما نه یوازې دا چې پر دوی ان په راتونکې کې د دوی پر ماشومانو هم اغېز کوي.»
پوښتنه دا ده، چې په دغه حالت کې خلک باید څه وکړي؟
په لومړي سر کې باید خپلو خبرو ته پام وکړي، یانې داسې خبرې چې په اغېزمنو کسانو بد اغېز کوي باید له کولو یې ډډه وکړو.
د اروایي اړخه له دوی څخه د قرباني شویو خپلوانو په اړه ډېر ونه پوښتو، چې څو تنه د کورنۍ غړي مو له لاسه ورکړي او څه ډول حالت لرئ؟
ښاغلی عظیمي د رسنیو د اغېز په اړه داسې وایي:« موږ د ځېنو خبریالانو او یوټیوب چلوونکو له خبري پوښښه منندوی یو، دوی نه یوازې دا چې د اغېزمنې شوې سیمې په اړه له موږ سره مالومات شریکوي، دغه موضوع یې ملي کړه او مرستو لپاره یې خلک راجلب کړل؛ خو د یوه سپین ږېري چې د کورنۍ ټول غړي یې له لاسه ورکړي او ژاړي دغه پوښتنې چې د کورنۍ څومره غړي دې له لاسه ورکړي؟ څه احساس لرې؟ دا ډېرې بې منطقه پوښتنې دي، چې په غم کې ډوب له یوه غمجن کسه یې وپوښتو.»
هغه وایي:« هرات له اروایي اړخه د سټرس په لوړه کچه کې دی. په دغو سیمو کې د بې وزلۍ فشارونه زیات شوي دي.»
هغه زیاتوي:« پېښې او ناورینونه د خلکو اروایي حالت له کنټروله باسي، داسې حالت کې وېره، بې وسي، اندېښنې او بې کفایتي رامنځته کېږي.»
ښاغلی عظیمي وایي:« د داسې پېښو پرمهال باید د خلکو شخصي حریم ته هم پاملرنه وشي، د راپور ورکولو پرمهال باید د چا شخصي حریم ته زیان ونه رسېږي چې په وروستۍ پېښه کې دغه اخلاقي مسایل په پام کې ونه نیول شول.»
که اروایي ملاتړ اړین دی، اوسمهال د ژغورونکو ډلو ترڅنګ ولې نه لېدل کېږي؟
نوموړی د دغې پوښتنې په ځواب کې وایي:« چې د داسې پېښو پرمهال د ژغورونکو ډلو ترڅنګ باید د عامې روغتیا وزارت یوه اروایي ډله هم سیمې ته واستوي؛ ترڅو اغېزمن شویو کسانو سره په اروایي برخه کې مرسته وکړي، چې د دغو کسانو اروایي حالت سم شي. تراوسه د عامې روغتیا وزارت هیڅ یوې سیمې ته داسې کومه ډله نه ده استولې؛ خو په ورته پېښو کې یې شتون اړین دی.»