په نیمروز کې د طالبانو د بهرنیو چارو ریاست د پنجشنبې په ورځ ( د ډسمبر په ۲۱مه) وویل، چې د ایران له زندان څخه تر ۲۰۰ زیات افغان بندیان خوشې شوي او په نیمروز کې طالب چارواکو ته سپارل شوي دي.
یار محمد حقیار وویل، چې دغه کسان د «قانوني اسنادو د نه لرلو» په جرم بندیان وو.
حقیار زیاته کړه، چې تېره اونۍ هم د ایران له زندانونو څخه ۱۹۳ افغان بندیان خوشې او افغانستان ته وسپارل شول.
د ایران د بهرنیو چارو وزارت د رسمي شمېرو له مخې، دا مهال شاوخوا ۶ زره افغانان په ایران کې بندیان دي.
خو تر اوسه د دغو کسانو د تورونو او جرمونو په اړه معلومات نشته.
څه موده وړاندې د طالبانو د لومړي وزیر اقتصادي مرستیال د ایران د کورنیو چارو له وزیر څخه وغوښتل هغو بندیانو چې سپک جرمونه ترسره کړي دغې ډلې ته وسپاري.
عبدالغني برادر احمد وحیدي ته وویل، چې دغه بندیان دې د بند پاتې موده د افغانستان زندانونو کې تېره کړي.
د اسوشییتید پرس خبري اژانس د راپور له مخې؛ د طالبانو د لوړو زده کړو وزارت یو چارواکي د پنجشنبې په ورځ ویلي، د هر عمر افغان نجونې په دیني مدرسو کې د زده کړو اجازه لري؛ خو دغې ډلې له شپږم ټولګي پورته او په پوهنتوني زده کړو بندیز لګولی.
یوه ورځ وړاندې د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړې استازې روزا اوتونبایوا امنیت شورا او خبریالانو ته ویلي وو، چې دوی داسې شواهد ترلاسه کړي چې له مخې نجونې کولی شي چې په دینې مدرسو کې زده کړې وکړي.
اوتونبایوا ویلي وو، چې دا څرګنده نه ده چې د مدرسو په درسي مفرداتو کې څه شامل دي، کوم معیاري نصاب لري چې عصري علومو ته پکې ځای ورکړل شوی وي که نه او دا چې څومره نجونې کولی شي چې په مدرسو کې درس ووايي.
طالبان په نړۍواله کچه د پوهنتون په ګډون، د شپږم ټولګي وروسته د نجونو پر تعلیم د بندیز لګولو له امله غندل شوي دي.
دینې مدرسې د شپږم ټولګي وروسته د نجونو د تعلیم د دوام لپاره د یو شمېر محدودو انتخابونو له ډلې یوه ده.
د طالبانو د پوهنې وزارت ویاند منصور احمد په یو پیغام کې اسوشییتید پرس خبري اژانس ته ویلي، چې په دولتي مدرسو کې د انجونو لپاره د عمر هېڅ محدودیت نه شته او د هر عمر نجونوې کولی شي چې هلته زده کړې وکړي. نجونې د خپل عمر له مخې په بیلابیلو ټولګیو کې زده کړې کولی شي.
هغه وویل: "که د یوې نجلۍ عمر د ټولګي سره په مطابقت کې نه وي او عمر یېډیر لوړ وي، بیا هغې ته د زده کړو اجازه نه ورکول کیږي. مدرسې هم ښوونځيو ته ورته اصول لري او د پوخ عمر میرمنیو ته په ابتدايي صنفونو کې د درس ویلو اجازه نه ورکول کیږي." د هغه په وینا، په خصوصي مدرسو کې د عمر محدودیت نشته او د هر عمر نجونې یا میرمنې کولای شي پکې درس ووايي. یعنې هغه نجونې چې عمر یې ډېر دی او دینې زده کړې یې نه دي کړي، د دې اصولو له مخې نه شوی کولی چې په دولتي مدرسو کې درس ووايي.
په افغانستان کې شاوخوا شل زره مدرسې شته چې له دې جملې څخه ۱۳۵۰۰ یې د طالبانو تر کنټرول لاندې دي.
د منصور احمد په وینا؛ خصوصي مدرسې له جوماتونو یا کورونو څخه خپل فعالیت کوي. نوموړي په دې اړه جزییات ورنه کړل چې د هېواد په مدرسو کې څومره نجونې زده کړې کوي او دا چې د نجونو پر تعلیم له بندیزونو وروسته دا شمېر لوړ شوې ده.
افغانستان په نړۍ کې یوازینی هېواد دی چې د نجونو پر تعلیم یې محدودیت لګولی دی.
د افغانستان د لوړو زده کړو وزیر ندا محمد ندیم پخوا ویلي وو، چې په پوهنتونونو کې د نجونو پر تعلیم بندیز، په ګډه د نجونو او هلکانو د تعلیم د دوام د مخنیوي لپاره اړین و او بل دا چې په پوهنتونو کې ځینې مضامین د اسلام له اصولو سره په ټکر کې وو.
د افغانستان د وروستي جمهوري دولت ولسمشر محمد اشرف غني د "ژوند لار"د غږیزو پروګرامونو په دویمې خپرونې کې ویلي، چې له پاکستانه د غچ اخیستنې مخالف نه دی خو غچ باید منطقي واخیستل شي. نوموړي دا هم ویلي، چې د جمهوریت په لومړیو څوارلسو کلونو کې نېږدې یو میلیون هېکټاره ځمکه غصب شوې ده.
پخواني ولسمشر اشرف غني که څه هم د پخواني ولسمشر حامد کرزي نوم وانه خیست؛ خو د هغه د واکمنۍ د څوارلسو کلونو په یادولو یې زیاته کړې ده، چې د افغانستان نفوسو ته په لیدو د افغانستان ځمکه کمه او له بله خوا د ځینو زوراکو له خوا د غصب شوې ځمکې دعوې به ستونزمن حالت وي.
هغه زیاته کړې، چې په لومړیو څورالسو کلونو کې په افغانستان کې لوی غصب شوی دی.
نوموړي پر افغانانو غږ کړی، چې جبري راستنېدونکو کډوالو ته دې خپله غېږ پرانیزي او له هغوی سره دې مرسته وکړي.
پخواني ولسمشر په افغانستان کې له فرهنګي او فکري اړخه د کډوالو ادغام ته په اشارې سره وویل، چې د جمهوریت له پیله د کډوالو راتګ یو شمېر فکري ټکرونه رامنځته کړل.
نوموړي وویل: "زه کټ مټ په کابل پوهنتون کې د دانشګاه او پوهنتون د کلیمو پر سر له جنجال سره مخ شوم او ما هغه وخت ورته وویل، چې دا د پوهې او علم ځای دی او یوازینی شی چې زه دلته نه وینم هغه پوهه ده، هسې یو ډنډ مو جوړ کړی دی".
هغه زیاته کړه، چې په کابل کې پوهنتون کې یې د دغو اصطلاحاتو پر سر جنجال له منځه یوړو؛ خو یو شمېر تلویزونونو په لوی لاس د افغانستان ملي اصطلاحات له منځه یوړول او سرچپه یې کړل.
پخواني ولسمشر وویل، چې پرته له دې چې افغانان یو بل ومني، بله لار نه لري او هڅه باید وشي چې د یو بل منلو ته غاړه کېښودل شي.
هغه وویل، چې په پاکستان کې له ګڼو کډوالو څخه د هغوی شتمنۍ پاتې کیږي او اړتیا ده، چې پر وړاندې یې یو منسجم ملي غږ رامنځته شي، چې له بده مرغه تر اوسه پورې دا غږ کمزوری دی.
د اوبو مدیریت
پخوانی ولسمشر وايي، چې په نړۍ کې چاپیریال په ډېر بېړني ډول په بدلون کې دی او هڅه باید وشي، چې د بندونو د جوړېدو لپاره راتلونکي زر کلونه په نظر کې ونیول شي او که چېرې په ډیزاین کې احتیاط ونه شي، ښايي ستونزې راولاړې کړي.
هغه وویل: "هر چېرې خلک وايي، چې د فلاني بند سروې داود خان مرحوم کړې وه، یا امریکایانو کړې، ما دا ټول وکتل، پرته له ابتدايي سروې بل هېڅ نه وو."
پخوانی ولسمشر د کونړ د بند په اړه وايي، چې باید د بند د ډیزاین او سروې په اړه دقیق فکر وشي او تر ټولو مهممه مساله د کابل بند د اوبو ده، چې باید مدیریت شي.
نوموړي وویل: "د کونړ سیند دوه برخې لري، اوبه هم راځي او هم موږ ته راځي، که نړۍوالې پېسې غواړئ هغه د دواړو هېوادونو موافقې ته اړتیا لرو، له همدې امله ما د کجکي بند لپاره له نړۍوالو پېسې وانه خیستې او په خپلو پېسو مې جوړ کړ".
هغه د ډاکتر ناکامورا کارونو ته په اشارې سره وویل، چې د اوبو د استفادې په برخه کې له برېښنا پرته د نوموړي ترسره شوې لارې چارې یوازینۍ لارې دي.
د ټولنیزو رسنیو د کارکوونکو په استناد د هغې پوښتنې په ځواب کې چې له پاکستانه باید د کونړ بند په جوړېدو غچ واخیستل شي، محمد اشرف غني وویل، چې له پاکستانه که د غچ اخیستنې مساله وي، نو باید یو شمېر پوښتنو ته ځواب ورکړل شي او په دې پوی شو، چې له پاکستانه غچ اخیستل کومې پایلې لري.
هغه وویل: "زه له پاکستانه د غچ اخیستنې مخالف نه یم، خو غچ باید منطقي واخیستل شي، که غچ اخلو تاوان یې کډوالو ته رسیږي، ضرور ده چې موږ ټولې خواورې دقیقې ارزیابي کړو او ځان پیاوړی کړو".
نوموړي پر افغانانو غږ وکړ، چې ملي شتمنۍ وساتئ او پاکستان ته د افغانستان د ملي شتمنیو د قاچاق مخه ونیسئ.
هندوستان د افغانستان د اوسني وضعیت په اړه اندېښنه ښودلې. په ملګرو ملتونو کې د هندوستان دایمياستازي ویلي، چې د یوه ټول شموله او انتخابي حکومت جوړښت، له ترهګرۍ سره مبارزه او په افغانستان کې د ښځو، ماشومانو او لږکیو د حقونو خوندیتوب د دې هېواد لپاره “بېړني لومړیتوبونه” دي.
روچیرا کمبوج د چهارشنبې په ورځ د افغانستان د وضعیت په اړه د امنیت شورا یوې غونډې ته په وینا کې وویل، چې د افغانستان د یوه مترقي ګاونډي او د دې هېواد د خلکو د ملګري او د یوه داسې هېواد په توګه چې افغانستان کې د سولې په تامین کې مستقیم رول لري، هندوستان لا هم د افغانستان د وضعیت په اړه اندېښمن دی.
کمبوج وويل: "زموږ په بېړني لومړيتوبونو کې د افغانانو لپاره د بشري مرستو برابرول، د يوه ټول شموله او انتخابي حکومت جوړښت، د ترهګرۍ او نشه يي توکو له قاچاق سره مبارزه او د ښځو، ماشومانو او لږکيو د حقونو خوندیتوب شامل دي."
هندوستان تر اوسه د طالبانو حکومت په رسمیت نه دی پېژندلی او په کابل کې یې د یوه ریښتیني ټول شموله حکومت پر جوړېدو او د نورو هېوادونو پر ضد د افغانستان د خاورې پر نه کارېدو یې ټینګار کړی دی.
د خوړو نړۍوال پروګرام سره له دې چې په یوه کال کې له ۱۸،۴ میلیونه افغانانو سره د خوراکي توکو د مرستو خبر ورکړ؛ خو وایي چې د بودیجې د کمښت له امله یې ۱۰ میلیونه کسان د خوراکي توکو د مرستو له بهیر څخه حذف کړي دي.
د خوړو نړۍوال پروګرام نن پنجشنبه (د لیندۍ ۳۰مه) پر اېکس پاڼه د یوې ویډیو په خپرولو سره ویلي، چې د بودیجې د کمښت له امله زرګونه کسان د دې ادارې د مرستو له بهیر څخه بې برحې شوي دي.
دغه سازمان ویلي، چې په دې موده کې ۹،۳ میلیونه ښځې او ۱۰،۶ میلیونه ماشومان د دغه سازمان له مرستو برخمن شوي دي.
د دغې ادارې له خوا د خپرې شوې ویډیو له مخې؛ تېر کال ۱،۵ میلیونه زده کوونکو خوراکي توکي تر لاسه کړي دي.
د خوړو نړۍوال پروګرام وايي، چې په دې موده کې يې د پياوړتيا په برخه کې شپږ زره ښځو او شل زره او پنځه سوه بزګرانو مسلکي زده کړې تر لاسه کړي دي.
دغه سازمان ویلي، چې د اقلیم د کړکیچ د اغیزو د کمولو او د خلکو د ځواکمنولو په موخه یې د هېواد په بېلابېلو سیمو کې څه باندې ۲۶۰ د اوبو کانالونه، ۳۰ کیلومتره محافظتي دیوالونه او ۲۲ زیرمې او واړه بندونه جوړ کړي دي.
د خوړو نړۍوال پروګرام وايي؛ دغه مرستې د دغه سازمان د همکارانو په ملګرتیا سره د افغانستان له خلکو سره شوي او په کار ده چې داسې راتلونکی رامنځته شي، چې په افغانستان کې هېڅوک وږي نه وي.
د دغه سازمان یوه چارواکي په دې وروستیو کې خبرداری ورکړی و، چې که له افغانستان سره مرستې دوام ونه کړي، په افغانستان کې به د ښځو ځپل او قحطي نوره هم زیاته شي.
یوې امنیتي سرچینې افغانستان انټرنشنل ته ویلي، د پاکستان وروستیو بریدونو کې ښکېل یوه ځانمرګي تر برید وړاندې د طالبانو کورنیو چارو وزیر په نوم یو غږیز پیغام لېږلی. په دې پیغام کې چې یوه کاپي یې افغانستان انټرنشنل ته هم رسېدلې، د طالبانو غړی له افغانستانه بهر پر «جهاد» ټینګار کوي.
هغې امنیتي سرچینې چې دغه غږیز پیغام افغانستان انټرنشنل ته لیږلی وايي، دا غږ د طالبانو د یوه غړي دی چې د پاکستان په وروستیو ناامنیو کې لاس لري.
په دې غږیز پیغام کې د طالبانو غړی سراج الدین حقاني ته وايي، له حقاني سره یې د دې لپاره بیعت نه و کړی چې په کابل کې د اسلامي نظام له ټینګښت وروسته به «جهاد» ودروي.
هغه ټینګار کوي چې له افغان طالبانو سره یې ځکه بیعت کړی و چې اسلامي نظام په هر ځای کې حاکم شي.
په دې غږیز پیغام کې سراج الدین حقاني ته د «خلیفه صاحب» په نوم اشاره شوې او ورته ویل شوي چې ته زموږ مشر یې او تر قیامته به زموږ مشر پاتې شې.
د طالبانو دغه غړی له سراج الدین حقاني او هغو کسانو ته چې د فدایي ملګرو په نوم یې یادوي، وايي: پاڅیږی او هغه دښمن په نښه کړی چې ستاسو په زړه یې تجاوز کړی دی.
نوموړي د طالبانو د کورنیو چارو له وزیر او د دغې ډلې له غړو وغوښتل چې پاڅیږی او د استشهادیانو صفونه مضبوط کړی.
طالبان معمولاً ځانمرګو بریدګرو ته "فدايي" او "شهید" وايي.
په دې پیغام کې د طالبانو غړی د سراج الدین حقاني له نږدې کسانو د پیغامونو د نه پاملرنې او له هغه سره د ناوړه چلند له امله ګیله کوي.
هغه د "مهاجرو ملګرو" په نوم د کسانو یادونه کړې چې ښايي د تحریک طالبان پاکستان (ټي، ټي، پي) غړي وي.
په دې غږیز پیغام کې ویل شوي: په طبیعي توګه، مهاجر ملګري په وړو خبرو خپه کیږي.
د طالبانو دې غړي له سراج الدین حقاني غوښتي دي چې «مهاجر ملګري» یې وساتي او که نه شي کولای له هغوی سره دې خدای پاماني وکړي.
طالبانو تر اوسه د دې غږیز پیغام د محتوا په اړه څه نه دي ویلي.
د دې غږیز پیغام اصلي مخاطب سراج الدین حقاني په افغانستان کې د طالبانو اوسنی د کورنیو چارو وزیر او د پخواني افغان حکومت پر ضد د دغې ډلې د شل کلنې جګړې پر مهال د حقاني ډلې مشر و.
ښاغلی حقاني د طالبانو د ځانمرګو بریدونو د تشکیلاتو مسوول دی.
د هغه نوم په تیرو شلو کلونو کې د ځانمرګو د روزنې، د بریدونو په تجهیز او کولو کې د خپل رول له امله مشهور شوی دی.
د طالبانو د کورنیو چارو وزیر د ۱۴۰۰ کال په کپ میاشت کې په کندهار ښار کې غونډې ته وویل، چې په تیره یوه نیمه لسیزه کې د دوی د ډلې حقاني شبکې غړو ۱۰۵۰ غړو ځانمرګي بریدونه کړي دي.
راپورونه ښيي چې په افغانستان کې د طالبانو له واکمنۍ وروسته په پاکستان کې د ناامنیو او خونړیو بریدونو کچه لوړه شوې ده.
اسلام اباد پر افغان طالبانو تور پورې کوي چې د تحریک طالبان پاکستان مشرانو او ځواکونو ته یې پوځي وسلې او پناه ځایونه ورکړي دي.
پاکستاني چارواکي دا هم وايي، چې د پاکستان په بېلابېلو ښارونو کې په خونړیو بریدونو کې د افغان طالبانو غړي لاس لري.
په وروستۍ پیښه کې، د روانې میاشتې د لیندۍ په ۲۱مه نیټه د خیبر پښتونخوا ایالت په ډیره اسماعیل خان کې لږ تر لږه ۲۳ پاکستاني پوځیان په یوه ځانمرګي برید کې ووژل شول.
د دې پېښې مسووليت تحریک جهاد پاکستان پر غاړه اخیستی، چې ډېری یې د تحریک طالبان پاکستان یوه څانګه بولي.
له برید وروسته د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت په اسلام اباد کې د طالبانو د سفارت شارژدافیر احضار کړ او د دغه برید د عاملینو د نیولو غوښتنه یې وکړه.
د طالبانو ویاند "ذبیح الله مجاهد" د پاکستاني چارواکو د هغو څرګندونو په غبرګون کې چې د پېښې عاملین یې طالبان ښودلي، ویلي چې دا برید له افغانستانه نه دی شوی او د طالبانو له واکمنۍ سره هېڅ تړاو نه لري.
له دې وړاندې افغانستان انټرنېشنل ته يوه ويډيو رسیدلې وه، چې ښيي دغه بريد د حسن شاکر په نوم د يوه کس له خوا شوى، چې د افغان طالبانو غړى او د هلمند ولایت د موساکلا اصلي اوسېدونکى دى.
د طالبانو دغه غړي په دیره اسماعیل خان کې له برید مخکې یوې ثبت شوې ویډیو کې له خپلو خپلوانو غوښتي چې غمجن نه شي او "دوه رکعته د شکرانې لمونځ وکړي".