ترکیې ناټو کې د سویډن له غړیتوب سره د موافقې سند امریکا ته واستوه
د ترکیې د انادولو خبري اژانس د شنبې په ورځ خبر ورکړی چې دغه هېواد په ناټو کې د سویډن د غړیتوب د منلو سند امریکا ته استولی دی.
د ترکیې د انادولو خبري اژانس د شنبې په ورځ خبر ورکړی چې دغه هېواد په ناټو کې د سویډن د غړیتوب د منلو سند امریکا ته استولی دی.
په دې سند کې ترکیې په رسمي ډول د شمالي اټلانټیک د تړون په سازمان (ناټو) کې د سویډن له غړیتوب سره موافقه کړې ده.
د ترکیې له منظورۍ وروسته امریکا هم پر انقرې د F-16 جنګي الوتکو د پلورلو اعلان کړی.
ترکیې د ۲۰۲۱ کال په اکټوبر میاشت کې د خپل هوايي ځواک د عصري کولو لپاره د ۲۰ میلیارد ډالرو په ارزښت د امریکايي جنګي الوتکو او نور تجهیزات د پیرلو غوښتنه کړې وه.
د امریکا د بهرنیو چارو وزارت د دغه هیواد کانګرس ته د یوه رسمي لیک په استولو سره پر ترکیې د ۴۰ اف – ۱۶ جنګي جیټ الوتکو د پلورلو او د ۷۹ اف – ۱۶ جنګي جیټ الوتکو د عصري کولو په اړه خپل موافقت اعلان کړی دی.
د انادولو خبري اژانس د راپور له مخې، که د امریکا د کانګرس له لوري اعتراض ونه شي، په ۱۵ ورځو کې به پر ترکیې د ۲۳ میلیارده ډالرو په ارزښت د ۴۰ ایف - ۱۶ جنګي الوتکو د پلورلو بهیر پیل شي.
د افغانستان د اسلامي ګوند مشر ګلبدين حکمتيار د فلسطين د خلګو په اړه د هاګ د نړيوالې محکمې د پرېکړې هرکلی کړی او دايې د غزې د خلګو لپاره یوه معنوي بريا بللې ده. د هاګ محکمې اسرايیل ته امر کړی، چې په غزه کې د ټول وژنې د مخنیوي لپاره ټول اړین ګامونه پورته کړي.
د اسلامي ګوند مشر ګلبدين حکميتار د شنبې په ورځ پر اېکس خواله رسنۍ یو پیغام کې لیکي، چې د هاګ نړيوالې محکمې پرېکړه د فلسطين لپاره يوه معنوي لاسته راوړڼه ده.
نوموړي دغه پرېکړه د اسراييلو د انزوا په مانا بللې.
هغه زياته کړه: « په غزه کې د مظلومو فلسطينانو د وژنې په اړه د هاګ نړيوالې محکمې د پرېکړې هرکلی کوم، دا پرېکړه د غزې د مقاومتي مجاهدينو لپاره يوه معنوي بريا ده.»
حکمتيار ليکلي، چې په غزه کې دې د نسل وژنې مخنيوي وشي او غوښتنه یې کړې، چې په دې برخه کې دې عملي ګامونه واخيستل شي.
هغه ویلي: «په غزه کې د صهيونیسټانو د وحشيانه نسل وژنې د بندولو لپاره لا زياتو، ګټورو او عملي اقداماتو ته اړتيا ده.»
د هاګ نړۍوالې محکمې په پرېکړه کې اسراييلو ته امر شوی، چې په غزه کې دې د ټول وژنې د مخنيوي لپاره اړین اقدامات ترسره کړي؛ خو په پرېکړه کې د اوربند یادونه نده شوې.
د محکمې ټولو قاضيانو دا پرېکړه کړې او ويلي يې دي، چې د فلسطينيانو د وژل کېدو مخه بايد ونيول شي تر څو فلسطينان له فزيکي او رواني زيان وژغورل شي
د فلسطین بهرنیو چارو وزیر هم د هاګ نړیوالې محکمې له لوري اسراییل ته د موقتو اقداماتو د امر هرکلی کړی دی.
چینايي رسنۍ وايي، ښايي بیجینګ د طالبانو هغه هیله پوره نه کړي چې غواړي د بدخشان د واخان له لارې افغانستان د چین له پراخ اقتصاد سره وصل شي. سوت چاینا مارنېنګ پوسټ وايي، د واخان له لارې دا سړک د چین له کورواک سینکیانګ سره نښلي چې د ترهګرۍ پر وړاندې د چین د مبارزې اوله کرښه ده.
د چینایي رسنیو د رپوټ له مخې، طالبانو د افغانستان او چین ترمنځ خپل لومړنی سړک بشپړ کړ، خو شنونکي تمه لري چې بیجینګ به د ترهګرو او بېلتون غوښتونکو پورې تړلو امنیتي اندېښنو له امله خپل جنګ ځپلي ګاونډي ته د خپلې ځمکنۍ پولې د بشپړ لاسرسي په اړه له احتیاطه کار واخلي.
چینايي چارواکو وخت ناوخت له طالبانو سره په لیدنو کې د دې ډلې په هکله خپله اندېښنه ښودلې ده.
سوت چاینا مارنېنګ وايي، دې پروژې ته د بېجینګ د یوې شکمنې اقتصادي قضيې په توګه ګوري او له احتیاطه ور سره کار اخلي.
د طالبانو د کلیو او پراختیا وزارت وړمه ورځ وویل، د دې سړک ۴۰ کیلومتره برخه یې جوړه او څه کم لس کیلومتره به هم په نږدې وخت کې بشپړه شي.
خو شنونکي په دې باور دي، چې بیجینګ به د ترهګرو او بېلتون غوښتونکو پورې تړلو امنیتي اندېښنو له امله خپل جنګ ځپلي ګاونډي ته د خپلې ځمکنۍ پولې د بشپړ لاسرسي په اړه له احتیاطه کار واخلي.
اوسمهال، چین په سینکیانګ ایالت کې له افغانستان سره په پوله کې کوم ګمرکي تاسیسات نه لري او داسې څه یې نه دي ویلي چې د یوې رسمي سرحدي نقطې د جوړولو وړاندیز وکړي.
اوس یوازې د چین سرحدي ځواکونه د واخان دهلیز په ختیځ کې د وخجیر په سرحدي سیمه کې ګزمې کوي، چې دغه سړک به ترې تېرېږي.
په دغه پروژه شاوخوا ۳۷۰ میلیونه افغانۍ یا څه کم شپږ میلیونه ډالر- لګښت راغلی او د پخواني حکومت لخوا د چینایي پانګونو د راجلبولو په نیت پیل شوې وه.
د دې پنځوس کیلومتره سړک د جوړولو چارې د ۲۰۲۱ کال په می میاشت کې له بدخشان ولایت څخه پیل شوې خو ډېر ژر د طالبانو لخوا د افغانستان د واک د بیرته ترلاسه کولو له امله وځڼډېدې.
خو اوس د بدخشان لپاره د طالبانو والي محمد ایوب خالد باختر اژانس ته ویلي چې د سړک د جوړیدو چارې بشپړیدو ته نږدې شوي او د سړک قیر کول به ډیر ژر پیل شي.
د چین د لانژو په پوهنتون کې د سیاست او نړیوالو اړیکو د پوهنځي استاد ژو یونګبیاو وايي، طالبان د دې پروژې په بشپړولو سره غواړي خپلو ګاونډيانو ته وښيي چې دوی د افغانستان د اداره کولو توان لري.
هغه وايي: "دغه سړک پخپله په پراخه کچه په عملي توګه د کاریدو شونتیا او اقتصادي ارزښت نه لري." هغه زياته کړې چې افغانستان د واخان دهليز په لوړو غرونو کې د لويو لارو د جوړولو توان نه لري.
ښاغلی ژو وايي، چين په دغه سيمه کې ګمرکي تاسیسات نه لري، يوازې د وخجير لارې په اوږدو کې سرحدي پوله ساتي ځای پر ځای شوي، او داسې نه بریښي چې چین به دغلته پانګونه وکړي.
هغه وايي: "په دغه سیمه کې د سړک جوړول ډیر ګران او په لنډه موده کې هیڅ اقتصادي ګټه نشي رامنځ ته کولای."
چین د وخجیر سرحد د افغانستان د اورپکو او د چین د شینجیانګ سیمې ترمنځ د ترورېزم ضد لومړۍ کرښه ګڼي.
د روسیې د بهرنیو چارو د وزارت ویاندې د روسیې پولو ته څېرمه د ناټو پلان شوي تمرینونه " پار,ونکي" بللي او ویلي یې دي، چې دغه تمرینونه د پوځي پېښو خطر زیاتوي. ماریا زاخارووا خبرداری ورکړ، چې د « کلک مدافع» تمرین د اروپا لپاره «ناوړه پایلې» لرلی شي.
ناټو په اروپا او شمالي اتلانتیک کې له سړې جګړې وروسته خپل تر ټولو ستر پوځي تمرینات پیل کړي دي.
ټاکل شوې، چې دغه تمرین د دغه ایتلاف د غړو هېوادونو د څه باندې ۹۰ زرو ځواکونو سره د «مې میاشتې» تر پایه دوام وکړي.
د روسيې د بهرنيو چارو وزارت وياندې وويل، چې په دې تمرينونو کې به د ناټو د غړو هېوادونو ځواکونه د څو مياشتو لپاره د ناروې او رومانيا په خاوره کې د هغه هېواد پولو ته څېرمه فعاليت وکړي.
د هغې په خبره؛ « دا يو قصدي ګام دی، چې موخه يې د وضعت خرابول دي.»
د پوځي کميټې مشر راب باير په دې وروستيو کې د ناټو د تمريناتو پيل ته په اشارې سره وويل؛ « موږ باید پوه شو، چې دا خبره د ډاډ وړ نده، چې موږ به په سوله کې يو او له همدې امله موږ له روسيې سره د جګړې لپاره د ناټو ځواکونه چمتو کوو.»
هغه ټینګار وکړ، چې د ناټو اتحاد باید د جګړې لپاره چمتو وي او "د ناڅاپي پېښو تمه" وکړي.
د روسیې د بهرنیو چارو وزارت ویاندې د ناټو د دغه لوړپوړي چارواکي څرګندونو ته په اشارې سره وویل، چې د ناټو له نورو چارواکو يې هم ورته خبرې اورېدلې دي.
مېرمن زاخارووا وويل په دې توګه ناټو غواړي چې د میلیونونو اروپایانو او امریکایانو په سترګو کې خپل موجودیت او لوړ پوځي لګښتونه توجیه کړي او همدارنګه د « کيف رژيم لخوا زموږ د هېواد په وړاندي» د پيل شوې جګړې له «ناکاميو» د خلکو پام واړوي.
د روسیې د بهرنیو چارو وزارت ویاندې یادونه وکړه، چې د هغه هیواد «د ناټو پر هیوادونو د برید پلان نه لري.»
د ناټو تمرین
ناټو په اروپا او شمالي اتلانتیک کې له سړې جګړې وروسته خپل تر ټولو لوی پوځي تمرینات پیل کړي دي.
وروستی ورته تمرین په ۱۹۸۸ کې د شوروي اتحاد او لویدیځ ترمنځ د سړې جګړې په جریان کې ترسره شو.
سږ کال د سویډن په ګډون د دغه ایتلاف د غړو هېوادونو د څه باندې ۹۰ زرو ځواکونو تمرینات به د مې میاشتې تر پایه دوام وکړي.
له ۵۰ زیاتې جنګي بېړۍ، ۸۰ جټ الوتکې او ۱۰۰ زره جنګي وسایط به په اروپا او شمالي اتلانتیک سمندر کې په دې تمرین کې ګډون لري.
د «۲۰۲۴ کلک مدافع» تمرین کې به د ناټو غړي د اتحاديې لومړی سېمه یيز دفاعي پلان تمرين کړي، چې د روسيې احتمالي بريد ته د ځواب ويلو څرنګوالی توضيح کوي.
د ناټو په اعلامیه کې د روسیې مستقیم نوم نه دی یاد شوی؛ خو د ناټو په ستراتیژیک سند کې مسکو د ناټو د غړو پر وړاندې تر ټولو «مهم او مستقیم» ګواښ بلل شوی دی.
دا تمرین د ناټو د غړو هېوادونو لپاره د روسیې له خوا پر اوکراین له یرغل وروسته يوه مهمه پېښه ده، چې په تېرو ۷۰ کلونو کې د اروپا په خاوره کې تر ټولو ستره جګړه بلل کېږي.
د ایران رسنۍ وايي، د دغه هېواد د سیستان بلوچستان په سراوان ولسوالۍ کې نهه بهرني وګړي په یوه کور کې وژل شوي دي. د بلوڅانو د حقونو اداره وايي، دا کسان پاکستاني مزدوران و او په پېښه کې درې نور تپیان شوي هم دي.
د ایران مهر خبري اژانس وايي، دا کسان د سراوان ولسوالۍ په سیرکان سیمه کې نن سهار وژل شوي دي.
تر اوسه کومې ډلې د دې برید مسوولیت نه دی منلی.
په ایران کې د پاکستان سفیر مدثر ټیپو دا کسان مزودران بللي دي.
نوموړي دې کسانو پر وژل کېدو خواشیني ښودلې ده او له ایراني چارواکو یې په دې برخه کې د همکارۍ غوښتنه کړې ده.
مدثر ټیپو پرون ایران او د ایران سفیر پرون اسلام اباد ته ستون شو.
پر پاکستان د ایران له توغندیز برید وروسته اسلام اباد خپل سفیر ور بللی و.
ایران نږدې دوه اونۍ وړاندې د پاکستان د بلوچستان صوبې پر پنجګور توغندیز برید وکړ او په مقابل کې یې اسلام اباد هم د سیستان بلوچستان په سراوان کې توغندیز برید وکړ.
او اخر هم له ډېر رياستي فشار نه پس ماهرنګ بلوڅ اعلان وکړ چې اسلام اباد کې د دسمبر پر ۲۰ پېل کړی پرلت په ۲۳ جنورۍ ختموي. دا پرېکړه له هغه وروسته وه چې د اسلام اباد پريس کلب نه يو ليک لېږل شوی او پکې لیکلي و، چې مونږ ته د بلوڅ مظاهرينو د پرلت له امله ډېرې ستونزې دي.
دا ليک د رياستي لفافو د هغه زيړ صحافت څرګندونه کوي چې هغوی د اسلام اباد د سرکاري او رياستي حساسو ادارو پريس کانفرنسونو په لومړي صف کې ناسته کوي او قلمونه یې محتاط سرکاري لفظونه ليکي.
د بلوڅ پرلتوالو په حواله د اسلام اباد د پريس کلب دا ليک هم هغوی ليکلی چې د پاکستان دارالخلافه کې د بلوڅانو دا پرلت نور نشی زغملی ځکه چې ټولې نړۍ ته دا غږ ورسېد او په نړيوالو رسنيو د بلوڅ "مس پرسن" یا ورکو کسانو خبرې وشوې.
ماهرنګ بلوڅ د پرلت ختمولو اعلان او بلوچستان ته واپس تګ سره د دویمې مرحلې اعلاميه خپره کړه، چې پکې راغلي، ځای په ځای به جلسې کوي او لومړۍ جلسه به کوټه کې کوي.
دا یې د پرلت دویمه مرحله ده او ور سره د ولسي سياسي نظر خپلولوو هڅه ده، خو دا وخت د ټولټاکنو له امله دبلوڅ مظاهرينو غږ روستو لاړ او د احتجاج کومه تيزي چې پېدا شوې وه هغه يو ځل بيا سړه شوه.
د ټولټاکنو شور بيا ورپسې په نتايجو د سياسيګوندونو اعتراضات او په يوبل د دهاندلۍ یا درغلۍ تورونه لګول، بيا د نوي واک ترلاسه کولو لپاره په مرکز او صوبو کې د حکومتونو جوړولو خريدو فروخت او د اميدوارانو ځانته راکش کولو مرحله او بيا په ايوانونو کې سياسي کبډي اوږده سلسله ده.
په داسې سياسي الغاو تلغاو کې به د ماهرنګ بلوڅ غږته ولسونه پام ونه کړي او بله بنيادي ستونزه به دا وي چې د بلوچستان غوندې علاقو نه به د بلوڅ مظاهرينو غږ رسنيو داسې نه خپريږي، څنګه چې له اسلام اباد خپريده، ځکه بلوچستان کې د خپرونو وسيلې کمزورې دي او دومره حساس نازک خبر څوک نه اخلي.
د بلوڅ پرلتوالو خپلو علاقو ته بې نتيجې واپسي او بيا خپلو خپلو علاقو ته خپرېدل په هاغه معنا لري چې «تقسيم یې کړه او حکومت پرې وکا»
د بلوڅانو خپريدل خو د ټولو لپاره دومره د خطرې نه دي څومره چې د ماهرنګ بلوڅ او ورسره د نورو تعليميافته پېغلو جينکو لپاره خطرناک عوامل لري.
ځکه چې هم د دوی په وجه د بلوڅ پرلت والو غږ مقامي او بهرنو رسنيو ته ورسېد او د پاکستان د رياستي جبر څرګندونه وشوه.
د دې پرلت والو په وجه او په خصوصي توګه د ماهرنګ بلوڅ مخامخ راتلو سره هغې ته لکه د پلار او ورور پشان حالات جوړ شوي دي.
بله دا چې هغه په خپله مبارزه کې د سياسي ګوندونو حمايت او ملاتړ نه لري، ځکه چې دا ټول ګوندونه پارلماني سياست کوي او د بلوڅ مس پرسن ايشو یا د ورکو کسانو مسله د پارلماني سياست لپاره د اقتدار اتحاديه په توګه پکاروي.
لکه اختر مينګل لومړی له عمران خان سره د اقتدار اتحاديو او د بلوڅو دغه ستونزه به یې ورته بيا بيا د سياسي اتحادي فشار په توګه پېش کوله، خو د عمران خان بېوسي بلوڅو اتحاديانو ته هم ښکاره وه چې دا کار د منتخب سياسي جمهوري واکمنو په وس نه دی.
په دويم ځل له پي ډي ايم سره عدم اعتماد ملګرتيا هم له نتيجو ترلاسه کولو پرته پای ته ورسېده، ځکه چې دا اختيار نه پارلمان لري، نه سياسي جمهوري اقتدار دا فصله کولی شي، حتا چې عدالت هم په دې معامله پخه چوپه خوله ناست دی، لکه چې هېڅ يو طاقت له پیريانو سره د مقابلې وس نه لري.
چرته چې ولسي رایه دومره کمزورې وي، چې پارلمان په دې معاملو وس نه لري او چې عدليه هم دا فیصله نشي کولي نو هلته د پرلت والو غږ بغېر د رسنيو نه بل هېڅ لاره او وسيله نه ويني.
دغه لاره چاره هم د مقامي ملکي رسنيو کار نه دی، بلکې د بهرنیو رسنيو له لارې دغه غږ خپريږي ځکه چې په ملکي رسنيو هم د رياستي بنديزونو د غېر محسوس انداز يو فشار هر وخت موجود دی.
ثبوت یې د بلوڅ پرلتوالو پر ضد د اسلام اباد پريس کلب له لوري دغه ليک دی چې د پرلتوالو نه یې شکايت درج کړی دی او ماهرنګ بلوڅ د پرلت نه پاڅېدلې ده،ټول پرلتوال واپس بلو چستان ته تلي دي.
د دویمې مرحلې اعلان یې هم کړی دی، خو د هغوی اواز به هومره زورنه لري چې غږ یې د بلوچستان د وروستو پاتو علاقو نه را وخيږي، ځکه د ملکي مقامي رسنيو رسد نشته او که وي نو هغوی د بهرنیو رسنيو پشان کار نشي کولی.
له اسلام اباد نه واخله تر بلوچستان پورې د ماهرنګ بلوڅ او ورسره د ټولو اعلا تعليميافته جينکو لپاره ژوند ژواک کار روزګار يا تعليمي سلسلې جاري ساتل هم ګران ښکاري، ځکه چې په ايران کې کوم کسان په نښه کړی شوي دي هغوی د ترهګرو په فهرست کې شميرل شوي دي او ماهرنګ بلوڅ یې اعتراف کړی دی چې د هغوی وارثان پرلت کې ناست دي، په يو حساب دا د رياستي جبر خلاف باغيان دي او د وسله وال مزاحمت شکل لري.
دغه خبرې د بلوچستان حکومت د اطلاعاتو د څانګې وزير جان اڅکزي هم کړېدي چې ماهرنګ بلوڅ په پردۍ ايجنډې کار کوي. اشاره یې هند ته ده.
نګران وزيراعظم انوارالحق کاکړ هم د مس پرسن په حواله د استخباراتي شبکو ژبه وایي او په تېره اسمبلۍ کې یې په دې هکله وینا هم په ريکارډ موجود ده چې د بې درکه بلوڅانو اعداد شمار او ټول موقف د پوځ طرفداريښیي.
د نګران وزيراعظم په توګه د هغه انتخاب هم دغه تقرير ياديږي چې مقتدره ادارو ته " منظور نظر" خوښ شخصيت وګرځېد چې ذهن یې باوري دی او د يوې خاموشه مارشلا رول لوبوي.
که نګران وزيراعظم انوارالحق دی، که جان اڅکزی دی دواړه د باپ ډلې دي او د دواړو سياسي رول په هرچا څرګند دی چې په هره څانګه یې ناسته کړې ده، بد بختانه دواړو سره د پښتنو د لويو غټو قبيلو نوم تړلی دی، خو اسلام اباد د غټو قبيلو نومونه او خاصيتونه لکه د موسمونو بدلوي نو په سرکاري پښتنو خپل واردات داسې کوي لکه په اجرتي قاتلانو چې څوک بل وژني خو دا يو نفر وژل نه دي قامی وژنه ده.
اوس د بلوڅ پرلت والو د واپسۍ نه پس چې کوم نوی صورتحال مخې ته راځي، نو هغه د نګران وزيراعظم د خبرو پر ضد د مزاحمت کارو هغه دړکه هم د پام وړ ده چې انوارالحق کاکړ ته یې ويلي، دی ته به واپس بلوچستان ته اخر هم راځي.
د دې خبرې نه څرګنده ده چې يو سياسي شخصيت ته ولس کې ګرځېدل به څومره ګران وي، ځکه چې نګران وزيراعظم په اسلام اباد کی د پرلتوالو ملاقات څه چې د همدردۍ کلمات هم ادا کړي نه دي او پرلتوالو په زړونو کې خپګان یووړ.
بل خوا د پرلتوالو د واپسۍ نه پس ماهرنګ بلوڅ او نورو جينکو ژوند ژواک ته ستونزې ډېرې شوې، اسلام اباد ته راتګ یې انساني، اخلاقي، سياسي جمهوري حق دی، خو واپسي یې لکه د نورو پرلتونو بې نتيجې ده، خو دا واپسي نور حساسيت ځکه لري چې په اسلام اباد یې بهرنو رسنيو د لارې خپله مقدمه درج کړه چې په ټولو رياستي ادارو يو ګوزار دی.
د بلوڅ پرلت والو له واپسۍ نه پس چې د حالاتو په شيشه کې څه ښکاري، نو وسله وال بلوڅ به د مزاحمت په لور تېزو عملياتو ته را پاڅي، خو په عکس العمل به رياستي ادارې په ځان د لګېدلو الزامونو د سپا کولو لپاره هغه اوازونه په داسې طريقه خاموشوي چې مثال به یې د دې شعر پشان وي.
دامن پہ کوئی چھینٹ نہ خنجر پہ کوئی داغ
تم قتل کرو هو کہ کرامات کرو هو
یادونه: دا لیکنه د لیکوال خپل نظر دی او د افغانستان انټرنشنل - پښتو سیاست نه منعکسوي.
