د خبریالانو مرکز: پر رسنیو د محدودیتونو د لرې کېدو لپاره دې پر طالبانو فشار راوړل شي

د افغانستان د خبریالانو مرکز د دوحې ناستې له ګډونوالو غوښتي، چې پر رسنیو او خبریالانو د طالبانو د فشارونو د لرې کېدو په موخه دې په دغې ډلې فشارونه راوړل شي.

د افغانستان د خبریالانو مرکز د دوحې ناستې له ګډونوالو غوښتي، چې پر رسنیو او خبریالانو د طالبانو د فشارونو د لرې کېدو په موخه دې په دغې ډلې فشارونه راوړل شي.
یاد مرکز د یکشنبې په ورځ (د سلواغې ۲۹مه) د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره د دوحې د ناستې په اړه ویلي، چې په دې ناسته کې باید د خبریالانو او رسنیو اندېښنو ته لومړیتوب ورکړل شي.
د افغانستان د خبریالانو مرکز زیاته کړې، چې پر طالبانو باید فشار راوړل شي؛ تر څو دغه ډله د خبریالانو له نیولو څخه لاس واخلي او د تاوتریخوالي او د رسنیو د ټولنې د غړو له حقونو څخه د سرغړونې قضیې دې وڅېړي.
د افغانستان د خبريالانو مرکز په افغانستان کې د ازادو رسنيو د پياوړتيا، د بيان د ازادۍ د وضعيت د ښه والي او معلوماتو ته د خلکو د لاسرسي په برخه کې د نړۍوال پيوستون او اجماع غوښتنه هم کړې ده.
دغه مرکز په خپله اعلاميه کې ليکلي، چې د دوحې په غونډه کې د مدني ټولنې د استازي لطف الله نجفي زاده له لارې خپلې غوښتنې ملګرو ملتونو ته رسوي.
دا غونډه نن د ملګرو ملتونو د سرمنشي انتونیو ګوترېش په کوربتوب د قطر په پلازمینې دوحه کې پیل شوې ده.
سره له دې، چې یادې غونډې ته د طالبانو استازي هم بلل شوي وو، خو دغې ډلې تېره ورځ وویل چې ملګرو ملتونو د دوی شرطونه نه دي منلي، ځکه بې ګټې ګډون نه کوي.
د ویلو ده، چې طالبانو په تېرو څه باندې دوو کلونو کې لسګونه خبریالان نیولي او په ځینو مواردو کې یې شکنجه کړي هم دي.

د افغانستان د ازادۍ جبهه وایي، چې وسله والو یې د یکشنبې په ماښام په کابل کې په یو برید کې درې طالبان وژلي او دوه نور یې ټپپان کړي دي.
دغې جبهې پر اېکس ټولنیزې شبکې خپور کړي پیغام کې لیکلي، چې نن یکشنبه یې د کابل ښار په څلورمه امنیتي حوزه کې ګلسرخ څلورلارې ته څېرمه د طالبانو پر پوستې برید کړی چې په پایله کې یې ۳ طالب وسله وال وژلي او دوه نور یې ټپیان کړي دي.
دغه جبهه زیاتوي؛ د دې پوستې طالبانو تېره اونۍ په څو مساپر وړونکو موټرو ډزې کړې وې او د تلاشۍ په پلمه یې مېرمنې او نجونې ځورولې وې.
طالبانو لا د دغې برید په اړه څه نه دي ویلي.
افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د دغه برید پخلی نه کوي؛ خو په دې وروستیو کې د طالبانو د مخالفو جبهو له خوا پر طالبانو د بریدونو د پېښو خبرونه ورکول کیږي.

په قطر کې د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونوله خوا د رابلل شوې غونډې په درشل کې د بښنې نړۍوال سازمان مشر د افغانانو او په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو د حقونو د خوندیتوب لپاره د اقداماتو د ترسره کولو غوښتنه کړې ده.
دیپروسا موچینا ویلي: "د دوحې غونډه د ټولو افغانانو او په تېره بیا د ښځو او نجونو د حقونو د خوندیتوب لپاره د یوه متحد او ګډ اقدام د ترسره کولو یو مهم فرصت دی. د معافیت فرهنګ چې د طالبانو روانې بشري سرغړونې یې ممکنې کړي باید په سمدستي توګه پای ته ورسیږي."
دغه دوه ورځنۍ غونډه په نېږدې یو کال کې په قطر کې د افغانستان په اړه دویمه جوړېدونکې ناسته ده، سره له دې چې لومړنۍ ناستې ته طالبان نه وو وربلل شوي؛ خو د دې ناستې اجڼډا تر ډېره د طالبانو په مشرۍ د افغانستان له اوسنۍ ادارې سره پر نړۍوالو اړیکو راټوله ده.
د بښنې نړۍوال سازمان مشر وايي: "طالبانو د افغانستان د حاکمانو په توګه، د نړۍوالو قوانینو په اړه د دغه هېواد مکلفیتونه له پامه غورځولي او په هېواد کې يې د بيان ازادي، د سوله ییزو غونډو حق او عدالت ته لاسرسی سخت محدود کړی دی."
هغه د ښځو او نجونو په وړاندې د طالبانو زیاتېدونکي توپیري چلند غندلي او اندېښنه یې ښودلې، چې طالبان غواړي چې د مېرمنو او نجونو حضور په عام ژوند کې له منځه یوسي.
هغه زیاته کړې:"د ښځو او نجونو د حقونو په اړه د طالبانو توپیریز محدودیتونه، چې ښکاره موخه یې په عام ژوند کې د ښځو د حضور ختمول دي، په وروستیو میاشتو کې ډېر شوي دي."
ښاغلي موچينا زیاته کړې: "نړۍواله ټولنه په افغانستان کې د بشري حقونو وضعيت ته په کتو نه شي کولی، چې د معمول په توګه افغانستان سره خپلو اړیکو ته دوام ورکړي."
نوموړی وايي: "په دوحه کې د ملګرو ملتونو سرمنشي، د ملګرو ملتونو لوړ پوړي چارواکي او ټول ځانګړي استازي چې په دې ناسته کې له سیمې او نورو هېوادونو څخه ګډون کوي باید ټینګار وکړي، چې طالبان سمدستي ټول هغه بندیزونه لرې کړي، چې د ښځو او نجونو حقونه محدودوي او ټول هغه کسان خوشې کړي چې دوی په خپل سر نیولي او بندي کړي یې دي."
د بښنې نړۍوال سازمان د نهو نورو سازمانونو په ګډون، د فېبرورۍ په اوومه نېټه د ملګرو ملتونو سرمنشي انتونیو ګوترش ته یو لیک استولی و او له هغه څخه یې غوښتي وو، چې د دوحې په غونډه کې د ښځو د بشري حقونو د مدافعانو په ګډون د افغان مدني ټولنې فعال ګډون یقیني کړي. په ټولو بحثونو کې د ښځو د حقونو پر مرکزي موضوع تمرکز وکړئ.
د طالبانو ډلې د واک د تر لاسه کولو راهیسې د مېرمنو د حقونو په اړه د خپلو کړو ژمنو خلاف، په ښځو او نجونو باندې محدودیتونه لګولي دي.
طالبانو ښځې او نجونې د کار کولو له حقه محرومې کړي او له شپږم ټولګي پورته یې زده کړو ته نه پرېږدي، دغې چارې د نړۍوالې ټولنې او د بشري حقونو د سازمانونو تر منځ لویې اندېښنې راپورته کړي دي.

د ایران، المان او فرانسې محصول (میده ګل) دا فلم چې د برلیناله په ۷۴ فسټیوال کې خپریږي، د هغې افغانې کډوالې د ژوند په اړه جوړ شوی، چې ایران ته له خپلې کورنۍ سره کډواله شوې او غواړي چې د بوکس لوبې اتله شي.
په دغه فلم کې انځور شوي چې میده ګل هڅه کوي د کورنۍ د ذهنیت، د جنسي ځورونې تجربه او د کډوالو پر وړاندې د شاوخوا کسانو دښمني د دې د هیلو پر وړاندې خنډ و نه ګرځي.
په کیسه کې راغلي، چې یاده نجلۍ شپه او ورځ زیار باسي ترڅو د بوکس د ټولګي لګښت یې پرته له دې، چې مور او پلار یې خبر شي، خپله برابر کړي.
نوموړې نه یوازې په رېنګ کې د بریالیتوب په اړه فکر کوي، بلکې د ژوند د ستونزو پر وړاندې د درېدو په اړه هیله لري.
د فلم په یوه برخه کې انځور شوي، چې څنګه ښځې خپل حق تر لاسه کړي او په ځانګړې توګه هغه ځوانې مېرمنې چې د ازادۍ د تر لاسه کولو په هڅه کې له تیارو څخه تښتي.
په دې فلم کې ښودل شوي، چې ښځې کولی شي خپل ځواک وپېژني.
دا فلم په داسې حال کې د افغانو نجونو د ځواک او مبارزې ښودلو په موخه خپریږي، چې له څه باندې دوه نیمو کلونو راهیسې د افغانستان ښځې د ژوند تر ټولو تیارې شپې او ورځې تجربه کوي.
تر اوسه د افغان ښځو پر وړاندې د طالبانو څه باندې پنځوس فرمانونه صادر شوي، چې له مخې یې د افغان ښځو پر زده کړو، کار کولو، ورزش، سفر او داسې نورو لومړنیو حقونو بندیزونه لګیدلي دي.
که څه هم د ښځو پر وړاندې د طالبانو له تاوتریخوالي ډک چلند په نړۍواله کچه غبرګونونه له ځانه سره لري؛ خو بیا هم د طالبانو په تګلاره کې د پام وړ بدلون نه دی راغلی.

په فراه کې د شېخ ابو نصر فراهي بندر د طالبانو د کمېسارۍ مسوولين وايي، چې له ایران سره يې اړيکې ښې دي او تر دې مهاله یو میليون او ۶۰۰ سوه زره ټنه بېلابېل مواد هېواد ته وارد شوي دي. د دې بندر اداري مرستیال وايي، چې له افغانستانه څخه هم ایران ته ۳۸۰ ټنه بېلابيل توکې صادر شوي دي.
د فراه د شیخ ابونصر فراهي بندر د طالبانو د کمېسارۍ اداري مرستیال محمد عالم افګار د یکشنبې په ورځ په يوه ويډيويي مرکه کې ويلي، چې د ایران هېواد سره يې پر پوله د سوداګرۍ او تګ راتګ په برخه کې اړېکې ښې دي.
نوموړي زياتوي، چې له ایران څخه يې په زيات شمېر د سون توکي، خوراکي او غيري خوراکي موادو په برخه کې د صادراتو او وارداتو کچه هم لوړه شوې.
د هغه په خبره: « پر بندر د تګ راتګ او ترانزيټ پر دروازو ۱ ميلیون ۶ سوه زره ټنه مواد له ایران څخه راغلي دي، له افغانستان څخه هم ۳۸۰ ټنه مواد صادر شوي دي.»
افګار دا ونه ويل، چې د صادراتو او وارداتو دغه شمېر په څومره وخت کې لوړ شوی دی.
د نوموړي په خبره، چې د ایران پولې ته نږدې شاوخوا ۴ نيم زره کسان په کار بوخت دي.
افګار وايي؛ د صادراتو پر مهال يې يو شمېر کسان هم د لرغونو اثارو د قاچاق په تور نيولي او په جدي توګه د قاچاق مخه نيسي.
نوموړي په دې اړه نور جزیيات نه دي ورکړي.
طالبان وايي؛ د ایران سره تر ټولو مصروفه او د ګڼې ګونې لومړۍ دروازه په هرات، دویمه په نيمروز ولایت هم لري، چې په زیات شمېر کسان تګ راتګ او کاروبار پرې کوي.
په افغانستان کې واک ته د طالبانو په رسېدو د ایران او طالبانو اړيکې اوس مهال تر بل هر وخت مناسبي ښکاري، ځکه په ډېرو سياسي، فرهنګي او سوداګريزو ناستو کې دواړه يو بل ته بلنې ورکوي.

د انتقالي عدالت د همغږۍ ډله د افغانستان په اړه د دوحې د ناستې له ګډونوالو غواړي؛ تر څو د جګړو د قربانیانو د فعاله ګډون ضمانت وکړي.
دغې ادارې په یوه اعلامیه کې د غونډې پر نه هر اړخیزوالې نیوکه وکړه او ټینګار کوي، چې د جګړې قربانیان باید په هر بهیر کې حضور ولري.
د بشري حقونو دغه بنسټ په خپله اعلامیه کې غوښتي، چې د عدالت لپاره دې قربانیانو د استازو تمه دې تضمین شي.
په دې اعلامیه کې د انتقالي عدالت د همغږۍ ډلې د افغانستان د اوسني او راتلونکي په اړه په ټولو بحثونو او بهیرونو کې د قربانیانو پر وړاندې د مبارزې پر اهمیت ټینګار کړی دی.
د اعلامیې په یوه برخه کې راغلي: "دا ډاډ باید تر لاسه شي، چې نه یوازې د قربانیانو غږ اوریدل کیږي، بلکې د خبرو اترو او پرېکړو په برخو کې هم مرکزي رول ورکول کیږي، چې د ریښتینې ټول ګډونه او عادلانه حل لپاره لاره هواره کړي."
دغې ډلې دا هم لیکلي، چې له حقایقو او عدالت غوښتنې پرته پخلاینه ناشونې ده.
د انتقالي عدالت د همغږۍ ډلې په دې اعلاميه کې ليکلي، چې په ۲۰۰۱ کال کې د بن په کنفرانس کې عدالت د سياسي هوکړې قرباني و او دغه نظر د تاوتريخوالي د له منځه وړلو او د تلپاتې سولې فرصت ګډوډ کړ.
د دې ډلې په اعلامیه کې ټینګار شوی، چې د دوحې په ناسته کې باید ښکېلې خواوې داسې چوکاټ ته ژمن وي، چې د جګړې قربانیان د سولې او ملت جوړونې د هڅو په مرکز کې ځای پر ځای کړي.
دې ډلې لیکلي، چې افغانستان یوازې عدالت ته پر ژمنیتا کولی شي هیله من وي، چې د ښکیلتیاو له سیوري وتلی شي.
د دوحې غونډه د ۲۷ هېوادونو د استازو په حضور او د ملګرو ملتونو د سرمنشي په کوربه توب د افغانستان په اړه د طالبانو د استازو له شتون پرته ترسره شوې ده.
