له پاکستانه خپرېدونکې جنګ ورځپاڼه وايي، چې د پاکستان د اسعارو بهرنۍ زېرمې کافي نه دي او دا مهال ننګوونکی انفلاسیون رامنځته شوی، چې له امله به یې دغه هېواد په راتلونکو پنځو کلونو کې ۱۲۰ میلیارده ډالرو بهرني پور ته اړتیا وي.
راپور زیاتوي، چې په راتلونکو پنځو کلونو کې ۱۲۰ میلیارده ډالره ناخالص بهرني پور اړتیا د پاکستان د بهرنیو اسعارو د زېرمو له ۱۲۶ تر ۲۷۴ سلنه زیات دی.
په راپور کې ویل شوي، چې پاکستان به د دېوالیه کېدو له ګواښ سره مخ وي او له دغه بحرانه د وتلو په پار اړینه ده، چې ۱۲۰ میلیارده ډالره بهرنی پور واخلي.
په جنګ کې د خپور شوي راپور له مخې، د پاکستان د اقتصادي پراختیا انسټیټیوټ په بېړني راپور کې ویل شوي، چې د پاکستان د سوکالۍ او اقتصادي پرمختګ د ډاډ ترلاسه کولو لپاره د اقتصادي سیسټم سمون ته اړتیا لیدل کیږي.
د راپور له مخې، په روان مالي کال کې به پاکستان ته ۲۲ میلیارده او ۸۰ میلیونه ډالر، په راتلونکي مالي کال کې ۲۴ میلیارده او ۹۰۰ میلیونه ډالر، په ۲۰۲۵-۲۶ ۲۰ مالي کال کې ۲۲ میلیارده او ۲۰۰ میلیونه ډالره، په ۲۰۲۶-۲۷ مالي کال کې ۲۴ میلیارده او ۶۰۰ میلیونه ډالر او په ۲۰۲۸ مالي کال کې ۲۴ میلیارده او ۹۰۰ میلیونه ډالر بهرني پور ته اړتیا لري.
په راپور کې راغلي، چې په راتلونکو پنځو کلونو کې د پاکستان د اسعارو ذخیرو لپاره د بهرني تمویل اړتیا ډېره ده.
راپور زیاتوي، چې د روان مالي کال لپاره ۵۰۶.۷۰٪، د راتلونکي مالي کال لپاره ۲۷۳.۶۰٪، ۲۰۲۵-۲۶ مالي کال لپاره ۱۷۰.۸۰٪، د ۲۰۲۶-۲۷ مالي کال لپاره ۱۴۵.۶۰٪ او ۲۰۲۷-۲۸ مالي کال لپاره۱۲۶.۴۰ ٪ بهرنۍ مرسته اټکل شوې ده.
دا راپور پر داسې مهال خپور شوی، چې په پاکستان کې د پانګونې د پراختیا کچه وروستیو شلو کلونو ته په پام تر ټولو ټیټې کچې ته رسېدلې ده.
په ورته وخت کې پاکستان له ای ایم ایف څخه د پور غوښتنه کړې؛ خو د پاکستان لومړي وزیر شهباز شریف بیا ویلي، چې د پور اخیستو شرایط ستونزمن دي او د پاکستان حکومت باید اماده ګي ورته ونیسي.
د اباسین په اوبو د بند تړلو دغه پروژه پاکستان او چین په ګډه په مخ بیايي، پر دې برسیره چینايي انجنیران له داسو نه پورته پر اباسین د یوه بل غټ نوي بند په جوړیدو هم کار کوي چې دیامر باشا نومیږي.
له پېښې وروسته د پاکستان لومړی وزیر شهباز شریف، جمهور رئیس اصف علي زرداري او نور لوړپوړي دولتي چارواکي د تسلیت لپاره په اسلام اباد کې چینايي سفارت ته ورغلل.
دوی چینایانو ته دا ډاډ هم ورکړ چې د انجنیرانو وژونکي به ژر د قانون منګلو ته وسپارل شي، خو داسې معلومیږي چې د خپلو اتباعو د مرګ په تازه پیښو د چین د حکومت اندیښنه ډیره ژوره ده.
له دې نه وړاندې هم څو څو ځله په پاکستان کې چینايي کارمندان په بلوچستان، کراچۍ او د پښتونخوا په مختلفو سیمو کې د ترهګرو په بریدونو کې وژل شوي دي.
په تیرو پنځو کلونو کې په پاکستان کې کارکوونکو چینایانو باندې ټول شپږ څانمرګي بریدونه شوي دي چې په دغو پیښو کې ۱۷ چینایان او ۱۳ پاکستانیان وژل شوي دي.
د کال ۲۰۲۲ د اپریل په میاشت کې چې کله د کراچۍ په پوهنتون کې دوه چینايي ښوونکي په یوه ځانمرګي برید کې ووژل شول نو ۴۰ چینايي معلمان د مصونیتي مسایلو په وجه له پاکستان بیرته خپل هیواد ته لاړل.
له دغسې پیښو وروسته هر وار د پاکستان چارواکي چین ته ډاډ ورکوي چې د دې نه پس به هغوی په پاکستان کې د چینایانو د مصونیت لپاره داسې کوټلي ګامونه پورته کړي چې په جدي توګه د دغسې غمیزو مخنیوی وشي، خو بیا هم په پرله پسې بریدونو کې ترهګر د چینایانو پر وژلو بریالي کیږي او داسې معلویږي چې ورو ورو د چینایانو زغم پای ته رسېږي.
د پاکستان د انګلیسي ژبې ورځپاڼی دي نیوز په یوه ګزارش کې راغلي دي چې له پاکستان د مصونیتي مسایلو په وجه ۹۹۱ چینايي انجنیران بیرته خپل هیواد ته د تللو پلان لري.
دا کار به د پاکستان د اوبو زیرمه کولو او بریښنا د تولیدولو پر دوو غټو پروژو ستر منفي اغیز وکړي.
د اوبو د بند جوړولویوه بله پروژه چې چینایان پکې کار کوي، د پښتونخوا له چارسدې سره نزدې د مومند بند د اعمار پروژه ده.
د مومند بند د جوړولو د کار اداره کوونکي عاصم روف دي نیوز ورځپاڼې ته ویلي چې د هغوی په پروژه کې هم ۲۵۰ چینايان کار کوي، خو په دغه سیمه کې امنیتي اوضاع بده نه ده او چینایان له دې ځاید تللو پلان نه لري.
د داسو بند د اعمار په پروژه کې ۷۴۱ چینایان او شپږ زره پاکستانیان په کار بوخت دي.
د کوهستان ضلعې په پورتنۍ برخه کې د جوړیدونکي دغه بند کار د پاکستان د اوبو او بریښنا د انکشاف موسسې واپډا او د ګیژیبو ګروپ په نوم چینايي شرکت تر مینځه د یوه قرارداد په اساس له ۲۰۱۸ راهیسې په مخ روان دی.
دا بند په دوو مراحلو کې جوړېږي چې د بریښنا ابتدايي تولید به یې د ۲۰۲۴ تر اخیره پیلیږي او وړومبۍ مرحله به یې په کال ۲۰۲۵ کې تکمیل شي.
د دویمې مرحلې د تکمیل نه وروسته به دغه بند ټول ۴۳۲۰ میګاواټه بریښنا تولیدوي او د دې بندد ټول لګښت اندازه ۴.۲۷۸ میلیارده ډالره ده.
لکه چې وړاندې وویل شول، که د دغې پروژې نه ۷۴۱ چینایان، چې زیاتره یې انجنیران دي، خپل هیواد ته بیرته ولاړ شي، نو د بند د جوړولو کار به په ټپه ودریږي او دا به د بند د جوړولو لګښت د لوړیدلوسره سره د پاکستان د بریښنا د اړتیا پوره کول هم وځنډوي، چې پاکستان ته ډېر اهمیت لري.
د دیامر باشا بند هم د اباسین په اوبو جوړیږي. د دې بند د اوبو ذخیره به د ګلګت بلتستان په دیامر نومې سیمه کې وي او د بریښنا د تولید فابریکه به یې د کوهستان ضلعې په باشا نومې سیمه کې وي، چې په پښتونخوا کې پرته ده، ځکه ورته دیامرباشا بند ویل کیږي.
د دغه بندله جوړېدو سره به له اوبو ۴۸۰۰ میګاواټه بریښنا تولیدېږي. دا به ۱۰. ۵ کیوبک کیلومتره د څښاک او کرنې اوبه هم ذخیره کوي.
د پاکستان د پوځ شرکت د فرنټیر ورکس اورګنایزیشن او د چاینا پاور پخ نوم چینايي شرکت په ګډه دیامرباشا بند جوړوي.
په ۲۰۰۸ کې د دیامرباشا بند د لګښت اندازه ۱۲.۶ میلیارده ډالره وه، چې اوس څه لوړه شوې ده او د ځنډ په صورت کې نوره هم لوړیدی شي.
له پلان سره سم د دغه بند کار به په ۲۰۲۸ کې تکمیل شي.
د دیامر باشا د پروژې عمومي رییس نزاکت حسین دي نیوز ورځپاڼې ته ویلي چې په دغه پروژه کې ۵۰۰ چینايي کارمندان او ۶۰۰۰ پاکستاني اتباع کار کوي.
هغه وویل چې پاکستانیان به تر څو چې امکان ولري، کار ته ادامه ورکوي، خو دا طبیعي خبره ده چې د چینايي انجنیرانو او د چینايي تخنیک په غیاب کې به کار په مخ بوتلل اسان نه وي، د پروژې لګښت به لوړیږي او ورسره به د عمران او انکشاف عمومي پرمختګ هم وځنډیږي.
د پاکستان او چین تر منځه سیاسي او ستراتیژیکو اړیکو د شلمې پیړۍ په دویمه نیمايي کې ډیره وده کړې وه او دواړو ګاونډیو هیوادونو څه نه څه اقتصادي اړیکې هم لرلې، خو د دوی تر منځ په ۲۰۱۴ کې په اقتصادی اړیکو کې هغه وخت په دراماتیکه توګه پراختیا راغله چې د سي پېک په نوم د چین او پاکستان اقتصادي کورېډر د جوړیدو کار پیل شو.
د سي پیک د جوړولو په وسیله چین په پاکستان کې د ۶۲ میلیارده ډالرو سرمایه ګزاري کوي.
په کال ۲۰۱۳ کې چین د کمربند او لارې د ابتکار خپله عظیمه نړیواله پروژه اعلان کړه چې د چینایانو د وینا سره سم هدف یې د اسیا، اروپا، افریقا او د امریکا د وچو په منځ کې د ځمکنیو او بحري لارو په جوړولو سره په نړۍ کې اقتصادي همکارۍ ته وده ورکول دي.
د چین او پاکستان تر منځ جوړیدونکی تجارتي کورېډور یا دهلېز هم د دغې سترې پروژې مهمه برخه ده.
پورته ذکر شوي بندونه او پر دې برسیره نورې سوونه پروژې د سي پیک برخه دي، خو د ترهګرو بریدونه د سي پیک د جوړیدلو کار په مجموع کې تهدیدوي.
دغه چیلنج د چین او پاکستان د اړیکو راتلونکی په خطر کې غورځوي او په پاکستان کې د خارجي سرمایه ګزارۍ د امکاناتو مخه نیسي، چې دغه ټول پرمختګونه په ژور اقتصادي بحران د اخته پاکستان لپاره د خطر زنګونه دي.
یادونه: پورته مقاله د لیکوال خپل نظر څرګندوي، افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د چا د نظر ملاتړ نه کوي.
نوموړي زیاته کړې، چې احمد هنایش پر پښو او سر زخمي شوی او دا مهال په روغتون کې تر درملنې لاندې دی.
یاد خبریال د پېښې د نوعیت په اړه څه ونه ویل او نه هم د پاکستان حکومت په رسمي ډول د دغې پېښې په اړه څه ویلي دي.
په ټولنیزو شبکو کې د احمد هنایش پر وینو ککړ تصویر خپور شوی او د ټولنیزو شبکو کاروونکو ویلي، چې د نوموړي روغتيايي وضعیت نازک دی.
احمد هنایش چې نېږدې شل کاله یې له ازادي راډیو سره په کابل او پروان کې د خبریال په توګه کار کاوه، د جمهوري دولت له سقوط وروسته اسلام اباد ته کډوال شوی و.
نوموړی نه یوازې دا چې د ازادي راډیو خبریال و، بلکې په پروان او پنجشېر ولایتونو کې یې دوه سیمه ییزې راډیو ګانې هم لرلې.
تر اوسه ازادي راډیو هم په رسمي ډول د خپل خبریال د ټپي کېدو په اړه څه نه دي ویلي.
