د ایټالیا د فلورانس پوهنتون او د وینټو مرستندویه موسسې مسوولانو د بامیان لپاره د طالبانو له والي سره په لیدنه کې د اړمنو او څمڅو کې اوسېدونکو کورنیو لپاره د ۱۰۰ کورونو د جوړولو ژمنه وکړه.
دغه کورونه د باميان په مرکز کې د ۳۰۰زره امريکايي ډالرو په لګښت جوړيږي.
د طالبانو تر کنټرول لاندې د باختر اژانس د راپور له مخې؛ د وينټو موسسه د کورونو د جوړولو تر څنګ د باميان په مرکز کې د زرګران ښارګوټي د بيا جوړولو پلان هم لري.
په دې پلان کې د ښار دننه د څاګانو، کوڅو او سړکونو جوړول شامل دي.
د کور جوړولو پروژه به د ایټالیا د حکومت په مالي مرسته او د بامیان ولایت د طالبانو د ښار او کور جوړونې ریاست تر څارنې لاندې پلې شي.
د ترکیې د پېښو او بېړنیو حالاتو مدیریت چارواکو ویلي، چې د افغانستان خلکو ته خپل «د مهربانۍ اورګاډی» چې له ۶۰۰ ټنو څخه ډېر د مرستې محموله او ۴۳ واګونو پکې شته لېږي. دا اورګاډی به په ۱۵ ورځو کې افغانستان ته ورسیږي.
دغه ریل ګاډی د ترکیې د کورنیو چارو وزارت د چارواکو، د دغه هېواد د پېښو او بېړنیو حالاتو د مدیریت او د نا دولتي سازمانونو د استازو په شتون سره د سې شنبې په ورځ له انقرې څخه د افغانستان په لور روان شو.
د اناتولي خبري اژانس لیکلي، چې په افغانستان کې له وروستیو سېلابونو وروسته د ترکیې د طبیعي پېښو او بېړنیو حالاتو مدیریت د ۱۷ نورو نا دولتي سازمانونو په همکارۍ ۶۰۰خیمې او ۶۱۹ ټنه د خوراکي توکو، حفظ الصحې او کمپلو په ګډون د مرستو رسولو مواد دغه هېواد ته استولي دي.
د ترکیې د کورنیو چارو مرستیال وزیر منیر کارالو اوغلو وویل، چې د سېلاب ځپلو افغان کورنیو د اړتیاو د پوره کولو لپاره د دغه هېواد روغتیايي مرستې تېره اونۍ هم د الوتکې له لارې افغانستان ته رسېدلې دي.
د ترکیې د طبیعي پېښو او بېړنیو حالاتو د مدیریت مشر اوکای ممیش وویل، چې دغه مرستې د طالبانو د چارواکو په غوښتنه له سېلاب ځپلو سره شوې دي.
د اناتولي خبري اژانس لیکلي، چې په ۲۰۲۲کال کې په افغانستان کې له داخلي ناکراریو او پرله پسې زلزلو وروسته ترکیې د مهربانۍ ۱۹ اورګاډي چې ۸ زره او ۲۴۱ ټنه بشري مرستې پکې شاملې وې، افغانستان ته استولي دي.
په افغانستان کې د وروستیو سېلابونو له امله سلګونه کسان مړه شوي او زرګونه کورونه ویجاړ شوي دي.
په دې وروستیو کې په افغانستان کې د ملګرو ملتونو استازولۍ وویل؛ یوازې په بغلان ولایت کې د سېلابونو له امله ۶۰زره کسان اغېزمن شوي دي.
د طالبانو د ریاست الوزرا سیاسي مرستیال په کابل کې د ایران سفارت له ډېپلوماتانو سره په کتنه کې وویل، چې د ایران پخواني ولسمشر ابراهیم رییسي له طالبانو سره ښې اړیکې درلودې.
ملا عبدالکبیر چې نن په کابل کې د ایران سفارت ته د ابراهیم رییسي او ورسره مل پلاوي د مړینې له امله د غمشریکۍ په موخه ورغلی و، زیاته کړه چې هیله لري تر دې وروسته هم دا ډله له ایران سره ښې اړیکې ولري.
د طالبانو ریاست الوزرا د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره د ملا کبیر له قوله لیکلي: "ارواښاد رییسي له طالبانو سره ښې اړیکې ټینګې کړې وې او امید دی، چې له دې وروسته هم د افغانستان او ایران ترمنځ دوستانه اړیکې لا غښتلې شي."
د خبرپاڼې له مخې؛ د طالبانو د ریاست الوزرا سیاسي مرستیال دغه راز د تعزیت په موخه اېښودل شوي کتاب کې هم لاسلیک وکړ.
دا په داسې حال کې ده، چې د طالبانو د ریاست الوزرا اقتصادي مرستیال او د بهرنیو چارو وزیر د ایران د ولسمشر ابراهیم رییسي د جنازې په مراسمو کې د ګډون په موخه د یوه پلاوي په مشرۍ نن تهران ته ولاړل.
ایران د ابراهیم رییسي او د هغه د ملګرو د جنازې لپاره ۳ ورځني مراسم جوړ کړي دي.
د ابراهیم رییسي او د هغه د ملګرو د تدفین رسمي مراسم د سې شنبې په ورځ په تبریز کې پیل شول او وروسته یې جسدونه تهران ته ولېږدول شول.
د طالبانو له واکمنۍ وروسته د افغانستان او ایران اړیکې:
پر افغانستان د طالبانو له واکمنۍ وروسته ایران یو له هغو لومړنیو هېوادونو څخه و، چې له طالبانو سره یې سیاسي او اقتصادي اړیکې پیاوړې کړې.
اسلامي جمهوریت په تهران کې د افغانستان سفارت د طالبانو استازو ته وسپاره او تر هغه وروسته یې له دغې ډلې سره خپلې ډېپلوماتیکې او سوداګریزې اړیکې هم پیاوړې کړې.
ایراني چارواکو تل هڅه کړې؛ څو د سیمې له هېوادونو سره د طالبانو لپاره د مثبت تعامل زمینه برابره کړي.
څه موده مخکې د افغانستان په چارو کې د ایران د مخکیني ولسمشر ځانګړي استازي هم ویلي وو، چې دغه هېواد هڅه کوي څو د طالبانو حکومت په یوه ستراتیژیک ملګري بدل کړي.
سره له دې چې د طالبانو او ایران ترمنځ اړېکې ښې بلل کیږي؛ خو وخت ناوخته بیا د دواړو لورو ترمنځ ترینګلتیاوې هم رامنځته شوې دي.
د ایراني چارواکو او طالبانو تر منځ د اوبو پر سر څو ځلې لفظي شخړې رامنځته شوې دي.
دې موضوع ان وخت ناوخته سرحدي وسله والو شخړو ته هم زمینه برابره کړې ده.
ایراني چارواکو تل ټینګار کړی، چې د ایران حقابه باید ورکړل شي کنه دا هېواد به پر طالبانو فشار راوړي.
څه موده مخکې د ایران په ولسي جرګه کې د ملي امنیت د کمېسیون یوه غړي وړاندیز کړی و، چې ایران دې له هغو اوبو او برېښنا څخه پر طالبانو د فشار په توګه کار واخلي، چې ایران یې د افغانستان سرحدي سیمو ته ورکوي.
هرات یو له هغو ولایتونو څخه دی، چې له ایران سره پر پوله پروت دی او د دغه هېواد له وارداتي برېښنا څخه ګټه اخلي.
د دې ترڅنګ له تېر یوه کال راهیسي ایران له دې هېواده زرګونه افغانان هم په جبري توګه واېستل، چې دا مساله له پراخو نیوکو او غبرګونونو سره مخ شوه.
په افغانستان کې د داعش ډلې نفوذ او د نشه یي توکو کر او قاچاق هغه دوه نور موارد دي، چې د دواړو هېوادونو ترمنځ یې ستونزې جوړې کړي دي.
ایران له طالبانو شکایت کوي، چې دا ډله په جدي توګه د یادو پدېدو په وړاندې اقدام نه کوي او طالبان بیا وایي، چې په افغانستان کې د نشه یي توکو کر او قاچاق ختم شوی او داعش ډله هم په افغانستان کې نشته.
د امریکا د مشرانو جرګې د بهرنیو اړیکو د کمېټې مشر د طالبانو له خوا د امریکا د نغدو مرستو کارول د منلو وړ نه بولي. مایکل مکال د بایډن له ادارې وغوښتل، چې طالبانو ته د امریکايي مالیه ورکونکو د پیسو د انتقال د مخنیوي لپاره سمدستي اقدامات وکړي.
د دغه امريکايي سناتور په اعلاميه کې چې د سې شبنې په ورځ د (غبرګولي لومړۍ) نېټه خپره شوه، ويل شوي، چې تېر کال يې د افغانستان د بيارغونې لپاره د امريکا له ځانګړي پلټوونکي ادارې (سيګار) څخه وغوښتل، چې له افغانستان سره د امریکا له مرستو څخه د طالبانو د مالي ګټو په اړه راپور ورکړي.
سیګار په یوه نوي راپور کې اعلان کړی، چې د امریکا متحدو ایالتونو تر لسو میلیونو ډالرو زیاته مالیه طالبانو ته ورکړې ده.
په دې راپور کې راغلي، چې که په افغانستان کې مرستندويه موسسې طالبانو ته پېسې ور نه کړي، ښايي د هغوی بانکي حسابونه او دفترونه وتړل شي او نومونه يې د هغو سازمانونو له لېست څخه وایستل شي، چې په افغانستان کې د فعالیت اجازه لري.
ښاغلي مکال د دې راپور په ځواب کې وويل، چې له افغانستانه د امريکايي ځواکونو له وتلو راهيسې امریکا د طالبانو له خوا د رامنځته شوي بشري ناورين د مخنيوي لپاره له ۲،۸ ميليارده ډالره مرسته کړې ده.
دغه امریکايي سناتور وايي، چې د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته د مالي مرستو په تخصیص سره دا د حیرانتیا خبره نه ده، چې د امریکايي مالیه ورکوونکو ۱۰.۹ میلیونه ډالره پیسې طالبانو ته ورکړل شوې دي.
د خپلواکو څارونکو سازمانونو او رسنیو ډېری راپورونه دا په ګوته کوي، چې طالبان ممکن د خپلو نظامي فعالیتونو او مالي شبکو د ملاتړ لپاره مالي مرستې وکاروي، چې د افراطیت ملاتړ کوي.
امریکايي چارواکو په تېره بیا جمهوري غوښتونکو مخکې له دې اندېښنه ښودلې وه، چې طالبان به افغان ولس ته د امریکا له بشري مرستو ناوړه ګټه پورته کړي.
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو پخوانی استازی اخضر ابراهیمي وايي؛ د ۲۰۰۱ کال د ډسمبر په میاشت کې د بن له غونډې وروسته بهرني چارواکي او افغان مشران له طالبانو سره د خبرو اترو پلوي نه وو.
ښاغلي ابراهیمي زیاته کړه، چې د بن په غونډه کې د طالبانو ګډون ممکن نه و؛ ځکه چې دا ډله له افغانستانه شړل شوې وه.
هغه زیاته کړه، چې طالبانو د بن په غونډه کې ګډون نه و منلی او امریکا هم دغې ډلې ته په غونډه کې د ګډون اجازه ورنه کړه.
د بن غونډه د ۲۰۰۱ کال په ډسمبر مياشت کې د ملګرو د ملتونو په منځګړیتوب او نظارت په جرمني کې جوړه شوې وه، چې اکثره جهادي ډلو او د امریکا مذاکره کوونکو په کې برخه درلوده.
د دې غونډې په پایله کې د افغانستان د اسلامي جمهوریت تر نامه لاندې د طالبانو له لومړي رژیم وروسته په افغانستان کې د یوه نوي سیاسي نظام د رامنځته کېدو لامل شو.
د ملګرو ملتونو دغه تجربه لرونکی ډېپلوماټ د امریکا د سولې له انسټیټیوټ سره په مرکه کې چې د سې شنبې په ورځ خپره شوه وویل: « د ۲۰۰۱ کال په ډسمبر کې چې زه کابل ته لاړم، ښکاره پوښتنه دا وه، چې دا خلک (طالبان) د هېواد ۹۵ سلنه خاوره کنټرولوي، دوی چېرته دي؟
ایا موږ اړتیا نه لرو، چې دوی ومومو او له دوی سره خبرې وکړو، چې دوی اوس څه فکر کوي او څه به وکړي؟»
اخضر ابراهیمي څرګنده کړه، چې دغو پوښتنو ته د بهرنیو چارواکو او افغان مشرانو په ګډون د هر چا ځواب منفي و.
له لاسه ورکړل شويو فرصتونو قيمت
ښاغلي اخضر د خپلو خبرو په یوه برخه کې زیاته کړه، چې په وروستیو کلونو کې پوه شو چې د ۲۰۰۲ کال په لومړیو کې ځینو طالب مشرانو د افغانستان د هغه وخت ولسمشر حامد کرزي ته یو لیک لیکلی و.
د هغه په وينا؛ طالبانو په دغه ليک کې کرزي ته ليکلي وو، چې د ده حکومت به په رسميت وپېژني، يوازې په دې شرط چې د دې ډلې غړي بېرته خپلو کليو ته ستانه شي او په عزت سره ژوند وکړي.
د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو پخوانی استازی وايي؛ ولسمشر کرزي د طالبانو د لیک په اړه ورته یوه کلمه هم نه وه ویلي.
ښاغلي اخضر وویل: «د فرصتونو له لاسه ورکول د ورځې په پای کې په قيمت تمامیږي.»
اخضر ابراهیمي د ۱۹۹۷ او ۲۰۰۴ کلونو تر منځ د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړی استازی و.
نوموړی اوسمهال د سوریې لپاره د ملګرو ملتونو او عرب اتحاد استازی دی.
د طالبانو رییسالوزرا ملا محمد حسن اخوند په تازه حکم کې ویلي، چې د دغې ډلې د مالیې وزارت دې له سېل ځپلو سره د مرستې لپاره ډالري او افغاني حسابونه جوړ کړي. ملا حسن اخوند زیاتوي، د دغو حسابونو په جوړېدو سره به اړمنو کسانو ته په سمه توګه د مرستو د رسولو لپاره یو روڼ ادرس موجود وي.
د طالبانو چارو ادارې نن د ملا حسن دا حکم خپور کړی، چې پکې راغلي له سېل ځپلو سره د مرستې لپاره دا حسابونه باید د مالیې وزارت په سوداګریزو بانکونو کې جوړ شي او راټولې شوې مرستې دې په د افغانستان بانک کې وساتل شي.
د دې حکم له مخې راټولې شوې مرستې به د ریاست الوزرا د هدایت له مخې د يوې کمېټې له لارې د تدارکاتي، بودیجوي، تخصيصاتي او تادياتي مراحلو څخه پرته وکارول شي.
د طالبانو رییسالوزرا ملا محمد حسن اخوند په دغه حکم کې د هېواد له ملي او نړیوالو مرستندویه بنسټونو غوښتي، چې د زیانمنو کسانو د لاسنیوي لپاره د دې حسابونو له لارې مرستې وکړي.
پر افغانستان د طالبانو له واکمنۍ وروسته څو ځلې په هېواد کې لویې مرګونې طبیعي پېښې رامنځته شوې، چې د طالبانو ادارې د امکاناتو د نشتون له امله ورته سمه رسېدګي نه ده کړې.
په تېرو دوو کلونو کې په خوست، پکتیا او هرات ولایتونو کې زلزلې او د بغلان په ګډون په څو شمالي ولایتونو کې د وروستیو سېلابونو له امله زرګونو کسانو ته ځاني او مالي زیانونه واوښتل، خو تر اوسه ددې پېښو زیانمن د سرپناه له نشتون او لسګونو نور ستونزو سره مخ دي.
له دې سره، د خلکو له مرستو څخه د طالبانو ناوړه استفاده او د بهرنیو ادارو د مرستو په چارو کې ددې ډلې لاسوهنې هم نیوکې راپارولې دي.
څه موده مخکې د ملګرو ملتونو د ماشومانو وجهي صندوق په یوه راپور کې ویلي وو، چې د بشري مرستو په چارو کې د طالبانو لاسوهنه یو له هغو مهمو عواملو دی، چې د دوی د کارونو د بهیر د پڅېدو لامل شوی دی.
پر یونېسف سربېره د افغانستان د بیارغونې لپاره د امریکا ځانګړي څارونکي هم تر دې وړاندې د امریکا کانګرس ته په استماعیه غونډه کې ویلي و، چې د نړیوالو بشري مرستو اصلي برخه د طالبانو له خوا تالا کېږي.
طالبانو په ځلونو د دغې ډلې د ادارو له خوا د بشري مرستو د وېش په بهیر کې د لاسوهنې ادعا ناسمه بللې ده او وایي، چې د نړیوالو له خوا د بشري مرستو د وېش په بهیر کې طالبان لاسوهنه نه کوي، بلکې پرې څارنه کوي.