په کندهار کې د طالبانو د کرنې، اوبو لګولو او مالدارۍ رياست ویاند وایي، چې سږ کال له کندهار څخه ۶۱،۲۵ کيلو ګرامه زعفران بهرنيو هېوادونو ته صادر شوي دي. محمد حنيف حقمل رسنيو ته ويلي، چې د زعفرانو ډېره برخه متحده عربي اماراتو، هند، کاناډا، جرمني او ازبکستان هېوادونو ته صادر شوي.
په کندهار کې د طالبانو د کرنې، اوبو لګولو او مالدراۍ رياست ویاند محمد حنيف حقمل د یکشنبې په ورځ رسنيو ته ويلي، چې سږ کال د زعفرانو په صادراتو کې د تېر کال په پرتله ۲.۵ برابره زياتوالۍ راغلی دی.
نوموړي ویلي، چې د کندهار زعفرانو د کورني بازار تر ترڅنګ نړيوال مارکېټ ته هم لار موندلې ده.
طالبانو په وار وار له کروندګرو غوښتي، چې زعفران د کوکنارو ښه بديل دی او باید کروندې يې زياتي شي.
خو په ورته وخت کې بیا کروندګر او د ځمکو خاوندان د خپلو حاصلاتو له پاره د بازار له نشتوالي څخه سر ټکوي.
کروندګر وایي، چې د زعفرانو او نورو کښتونو بازار سوړ؛ خو د تاریاکو بازار ګرم دی او دا چې خلګ د تاریاکو د اخیستو له پاره د دوی کورونو ته ورځي په لوړه بيه یې پلوري.
دغه وزارت پر اېکس خواله رسنۍ خپور کړي پیغم کې لیکلي، چې د دې ګرځنده قطعې په رامنځته کېدو سره به د کندز ښار ترڅنګ لرو پرتو سیمو کې بېړنیو پېښو ته چټکه رسیدګي وشي.
طالبانو په دې وروستیو کې په ځینو ولایتونو کې بېړنیو پېښو ته د رسیدګۍ په موخه د موټر سایکل سپرو طالبانو ګرځنده قطعې جوړې کړي دي.
د روانې میاشتې په لومړیو کې په ننګرهار کې د طالبانو امنيه قوماندانۍ هم د موټر سایکل سپرو طالبانو سل کسيزه ګرځنده قطعه په نمايشي ډول خلکو ته وښودله.
د طالبانو امنیتي مسوولان وایي، چې دا کار يې د امنيت د ټنګښت، د وسله والو غلو او جنایي پېښو د مخنيوي په موخه تر سره کړی دی.
د دغو ګرځنده قطعو په جوړېدو سره بیا د خلکو ترمنځ اندېښنې هم رامنځته شوي دي.
دوی مخکې هم له افغانستان انټرنشنل سره په خبرو کې ویلي و، چې ډېر کله د طالبانو په جامه کې غلا، جنایي پېښې او انسان تښتونې د موټر سایکل سپرو له خوا کېږي.
اخوا د یو شمېر نورو راپورونو له مخې، د طالبانو ډېری وسله وال مخالفين زيات مهال پر موټرسایکلونو وسله وال او غلچکي بريدونه کوي، چې د ډېریو بریدونو موخه د طالبانو امنیتي کسان وي.
سره له دې چې طالبانو پخوا له افغان امنیتي ځواکونو سره هم په نښتو او عملیاتو کې له موټر سایکلونو کار اخیسته او د پخواني حکومت له خوا بیا د موټرسایکلونو په کارونې سخت محدودیتونه هم لګیدلي و، خو دغه ډله اوسمهال بیا په رسمي توګه د امنیت د ټینګښت او پېښو ته پر وخت سره د رسیدګۍ په موخه له موټرسایکلونو کار اخلي.
که څه هم د موټر سایکلونو په واسطه جنایي او امنیتي پېښې په اسانۍ سره کېږي، خو طالبانو د روان کال د چنګاښ په میاشت کې د کابل په ګډون د هېواد په لويو ښارونو کې د امنيتي او جنايي پېښو د مخنيوي په موخه د موټر سايکلونو د ثبتولو د پیل خبر ورکړ.
د طالبانو د کورنيو چارو وزارت اړوند د ترافیک پوليسو ادارې له خلکو غوښتي و، چې خپل موټرسایکلونه ثبت او د چلولو اجازه یې تر لاسه کړي.
د روغتیا نړۍوال سازمان د ۱۴۰۳ د تلې نهمه په یوه راپور کې ویلي، چې د زمري له ۳۱مې د وږي تر نهمې نېټې پورې په کندهار او هلمند ولایتونو کې د پولیو درې نوې پېښې ثبتې شوې.
دغه سازمان وايي، د روان کال له پیل راهیسې په افغانستان کې د پولیو ۲۲ پېښې ثبتې شوې دي.
د طالبانو حکومت روغتیا وزارت د روان کال د تلې په دویمه نېټه وویل، چې کور په کور د پولیو واکسین بند شوی او له دې وروسته به «جومات په جومات» ماشومانو ته واکسین ورکړل کېږي.
د روغتیا نړۍوال سازمان د دوشنبې په ورځ د تلې نهمه په یوه خپاره کړي راپور کې ویلي چې په افغانستان کې د پولیو درې نوې پېښې د کندهار له میوند او غورک او د هلمند ولایت له نهر سراج ولسوالۍ څخه ثبتې شوې دي.
د دغه راپور له مخې، د روان کال له پیل راهیسې د پاکستان په بلوچستان، سند، خیبر پښتونخوا، پنجاب او اسلام اباد کې د تلې تر ۱۱مې نیټې پورې د پولیو ۲۶ پېښې ثبتې شوې دي.
تېر کال یوازې په افغانستان کې د پولیو شپږ او په پاکستان کې هم شپږ پېښې ثبتې شوې وې.
افغانستان او پاکستان تر اوسه پورې د پولیو په له منځه وړلو کې پاتې راغلي دي. له پرلهپسې ننګونو سره سره، طالبانو په دې وروستیو کې په افغانستان کې د پولیو واکسین کمپاین وځنډاوه.
پولیو له یوه څخه بل ته یو لېږدېدونکی ویروس دی چې په ټولییز ډول د پنځو کلونو څخه کم عمره ماشومان اغېزمنوي، خوسپارښتنې کیږي، هغه څوک چې واکسین شوي نه وي په ګوزڼ د اخته کېدو احتمال یې ډیر وي.
ولې د طالبانو حکومت کور په کور د پولیو واکسین کمپاين بند کړ؟
اسوشیېټېډ پرېس د ۱۴۰۳د وږي ۲۶مه دملګرو ملتونو له قوله خبر ورکړی و، چې طالبانو په افغانستان کې د ګوزڼ ضد واکسین کمپاین وځنډاوه. په خبر کې د کمپاین د ځنډولو لامل نه و په ډاګه شوی او نه هم طالب چارواکو په دې اړه کومه تبصره کړې وه.
د دغه خبر تر خپرېدو دوه ساعته وروسته د طالبانو عامې روغتیا وزارت په افغانستان کې د پوليو واکسين د بندېدو خبرونه رد کړل او ویې ویل، چې داسې کوم ګام نه دی اخیستل شوی.
د اسوشیېټېډ پرېس له خبر ټیک دوه ورځې وروسته د وږي میاشتې ۲۸مه نېټه برېتانوۍ ګارډین ورځپاڼې راپور خپور کړ، چې په کندهار کې د پولیو کمپاین د «طالب مشرانو د ځای د افشا کېدو» له وېرې ځنډول شوی.
په دغه راپور کې د ماشومانو د ګوزڼ ضد واکسین کمپاین چلوونکو ګارډین ته ویلي وو، چې طالبانو په ټول افغانستان کې د واکسین کمپاین د مېرمنو د ګډون او امنیتي اندېښنو له امله ځنډولی.
هغوی ګارډین ته ویلي وو، چې په کندهار کې طالب مشران له دې وېرې چې د هغوی د استوګنې سیمې افشا نه شي او امنیتي ګواښ ورته پېښ نه شي دغه کمپاین یې ځنډولی دی.
طالبانو تر دې مخکې په کابل کې د ۲۵۰ هغو مېرمنو مخه نېولې وه چې په دغه کمپاین کې یې برخه اخیستله.
د ګوزڼ ضد واکسین د کمپاین یوه چارواکي ګارډین ته منلې وه، چې طالبانو د یو لړ امنیتي اندېښنو او په کمپاین کې د ښځو د ګډون له امله دغه کمپاین «د لنډ مهال لپاره» ځنډولی دی.
دغه چارواکي وړاندې ویلي: «د کندهار ولایت چې د طالب مشرانو اصلي ټاټوبی دی، هغوی دا اندېښنې لري چې ګواکې د کمپاین پر مهال به د هغوی استوګنځایونه د بهرنیو ګواښونو سره مخامخ شي.»
د راپورونو له مخې، ځینو استخباراتي کړیو د ترهګرو د پټنځایونو په موندلو کې چې له هغې ډلې د القاعده شبکې د مشر اسامه بن لادن استوګنځای هم و د همدغو کمپاینونو له لارې پېژندل شوی و.
خپله طالبان په دې اړه څه وايي؟
خو بل پلو د طالبانو په عامې روغتیا وزارت کې د پولیو ضد کمپاین د برخې مشر ډاکټر عبدالقدوس بریالي رسنیو ته ویلي، چې د پولیو کور په کور کمپاین بندولو پرېکړه د طالبانو مشر د کندهار د دیني عالمانو شورا او د سوېلي ولایتونو کندهار، هلمند او روزګان د استازو په غوښتنه کړې ده.
هغه وايي، يوازې د پولیو واکسین ضد کمپاینبڼه بدله شوې او دغهکار هم د سیمې د خلکو غوښتنه شوی دی.
خو افغانستان انټرنشنل پښتو په بېلابېلو ولایتونو کې له خپلو ښځینه او نارینه سرچینو سره اړېکه ټينګه کړې او دا یې ترې پوښتلي چې ایا دوی غواړي چې د پولیو ضد واکسین کمپاین بند شي؟ په ځواب کې یې ټولو پوښتل شويو سرچینو د (نه) ځواب ورکړی او ویلي یې دي چې دوی د پولیو ضد واکسین کمپاین ملاتړ کوي.
موندنې ښيي، چې له دغو درېیو ولایتونو پرته د افغانستان په نورو سیمو کې تر اوسه پورېکوم چا د کور په کور واکسین کمپاین مخالفت نه دی کړی.
د روغتیا نړۍوال سازمان هم طالبان نه دي قانع کړي چې دغه واکسین څومره اړین دی؟
د روغتیا نړۍوال سازمان یوه استازي افغانستان انټرنشنل پښتو ته ویلي، چې د پولیو واکسین کمپاین پر ځنډولو د طالبانو له تازه پرېکړې خبر دي او هڅه یې دا ده چې د طالبانو عامې روغتیا وزارت د پولیو کمپاین برخې سره خپلې همکاري او همغږۍ ته دوام ورکړي چې په هره بڼه وي خو چې د پولیو واکسین کمپاین روان وساتي.
که څه هم د روغتیا نړۍوال سازمان د پولیو د مخنیوي او له منځه وړلو لپاره کور په کور د واکسین کمپاین تر نورو ښه لاره بولي خو بیا یې هم طالب چارواکي په دې نه دي قانع کړي چې کور په کور کمپاین ته دوام ورکړي.
د روغتیا نړۍوال سازمان د اړیکو مسوول اولیور روزنبایر وړاندې وايي، «د کور په کور پولیو کمپاین یوه ښه تجربه وه خو دا چې اوس بند شوی نو جومات په جومات کمپاین باید ترسره شي چې ماشومان له واکسین پاتې نه شي.»
نوموړی زیاتوي چې:«مونږ د کور په کور پولیو کمپاین له لارې تر ۲۰۲۱ کال پورېښې لاسته راوړنې لرلې چې ډېر ماشومان مو له ګوزڼ ژغورلي دي.»
هغه وايي، د پوليو د مخنيوي نړۍوال نوښت(جي پي اي ای) هڅه کوي چې د طالبانو عامې روغتیا وزارت د ملي عملیاتي مرکز سره خپلې همغږۍ او همکارۍ ته دوام ورکړي چې د افغانستان په سوېلي او ختیځو ولایتونو کې د پولیو ناروغۍ د مخنیوي لپاره چټګ ګامونه واخلي او ټولو ماشومان د دغه وایرس په وړاندې په خپل وخت واکسین شي.
په افغانستان کې د پولیو وایرس نن او پرون!
د روان ۲۰۲۴ کال په سپټمبر میاشت روغتیا نړۍوال سازمان یو راپور خپور کړ چې په کې له ۲۰۱۸ کال را نیولې د ۲۰۲۴ کال تر سپټمبر میاشتې پورې د پولیو تایید شوې مثبتې پېښې ښيي، دغه راپور زیاتوي چې په افغانستان کې تر ټولو کمې د پولیو ناروغۍ مثبتې پېښې په ۲۰۲۲ کې (دوه) او تر ټولو ډېرې پېښې په ۲۰۲۰ کې (۵۶) یادې شوې دي.
د ډبلیو ایچ او سازمان په راپور کې راغلي، چې د افغانستان په بېلابېلو ولایتونو کې په ۲۰۱۸ کې ۲۱ پېښې، په ۲۰۱۹ کې ۲۹ پېښې، په ۲۰۲۰ کې ۵۶ پېښې، ۲۰۲۱ کې څلور پېښې، په ۲۰۲۲ کې دوه پېښې، ۲۰۲۳ کې شپږ پېښې او ۲۰۲۴ کې تر اوسه پورې ۲۲ مثبتې پېښې ثبتې شوې دي.
دغه سازمان وايي، د طالبانو له مشرانو سره یې خبرې روانې دي او هڅې کوي چې د پولیو واکسین کمپاین د ښه ترسره کولو لپاره د افغانستان په ټولو سیمو کې ماشومان د دغه وایرس په وړاندې واکسین کړي.
د دغه سازمان د معلوماتو له مخې چې د تېر جمهوري حکومت پر مهال له دې سره سره چې په ډیرو سیمو کې د جګړې او وسله والو د مخالفتونو له امله دغه کمپاین له خنډونو سره مخ و خو وايي بیا هم په منظم ډول روان و او تر ډیرو سیمو ماشومانو ته دغه واکسین رسیده.
په دغه سازمان کې سرچینو افغانستان انټرنشنل پښتو ته ويلي، چې که دا مهال په ټول افغانستان کې جګړه نشته خو د ښځینه مبلغانو او کارکوونکو د نشت له امله او په ځینو ولایتونو کې د کلتوري ستونزو له امله دغه کمپاین په ښه ډول نه ترسره کیږي.
په پاکستان کې د پولیو پېښې ډیرېدل ولې پر افغانستان اغېز لري؟
روان ۲۰۲۴ کال په پاکستان کې د پولیو ۳۹پېښې خپرې شوې دي، چې له ډلې یې ۱۸ په بلوچستان، اوه یې په سند، درې په خیبر پښتونخوا او یوه، یوه پېښه په پنجاب او اسلام اباد کې ثبتې شوې دي.
تر دې وړاندې د پاکستان د پوليو د مخنیوي پروګرام په روانه مياشت کې د دغه هېواد په ۱۱۵ ولسوالیو کې د پوليو ضد کمپاين پیل کړی و، چې په ترڅ کې يې ۳۳ مېليونه له پنځو کلونو کم عمره ماشومانو ته د پوليو واکسين څاڅکي ورکړل شول.خو دغه پروګرام په ځینو نا امنو سیمو کې د پام وړ ننګونو سره هم مخامخ دی.
روغتیاپالان او د پولیو برخې پوهان وايي، چې د پولیو وایرس له یو څخه بل ته لېږدېدونکی دی، دوی وايي چې په دې وروستیو کې له پاکستانه د افغان کډوالو په زور او بې مهاره ایستلو سره دغه ناروغي د افغان کډوالو له لارې له پاکستان څخه د افغانستان ختیځو او سوېلي ولایتونو ته لېږدیدلې ده چې نښې یې له ورایه څرګندې دي.
روغتیاپالان وايي، که په یو کس کې د پولیو وایرس موجود وي نو په غایته موادو کې یې له بدن څخه وځي او د ناپاکه اوبو په ویالو یا ځمکې لاندې د اوبو زېرمو کې له یو څخه بل ته ځي.
د پاکستان د روغتیا ملي اداره وايي چې ددغه هېواد د بېلابېلو سيمو په ناپاکو اوبو کې يې تېره مياشت د پولیو وايرس ۳۰چاپیریالي نمونې موندلې دي.
روغتیاپالان وايي چې پوليو يوه ويروسي ناروغي ده چې درملنه نه لري او يوازې واکسين کولاى شي چې ماشومان له دغې ناروغۍ څخه وژغوري. روغتیاپالان ټینګار کوي چې اړینه ده چې تر پنځو کلونو پورې عمر لرونکي ټول ماشومان باید هر ځل د پولیو د کمپاين پر مهال واکسین شي.
ولې له دومره نړۍوالو هڅو سره بیا هم د پولیو ناروغي مخه نه نیول کیږي؟
په افغانستان او پاکستان کې په پرلهپسې ډول د پولیو ناروغۍ ضد واکسین ورکول کېږي خو بیا هم دا ناروغي له منځه نه ده تللې او لا هم په کور دننه او نړۍوالې روغتیايي ادارې د پولیو د تازه پېښو راپورونه ورکوي.
د روغتيا ادارې وايي، د دې یو ستر لامل کلتوري ستونزې دي چې لا همځینې میندې او پلرونه خپلو ماشومانو ته د پولیو ضد څاڅکي نه ورکوي، يا ځينې ماشومان له روغتياپالانو څخه د پوليو ضد کمپاين پر مهال پاتې کیږي.
اوس مهال په نړۍ کې افغانستان او پاکستان هغه دوه هېوادونه دي چې لا هم د پولیو ویروس په کې له منځه نه دی تللی او ماشومان ترې اغېزمن دي.
یو شمېر روغتیاپال په سوېلي ولایتونو په ځانګړې ډول کندهار کې د ګوزڼ پېښو ډېرېدو یو لامل د کور په کور واکسین نه کېدل یادوي.
دوی وايي، روغتیایي خدمتونه کمزوري دي ځکه چېنا مسلکي کارکوونکي ګمارل شوي، د واکسن تطبیق ټکنی شوی او په ځینو برخو کې د ښځینه کارکونکو دمخنیوي له امله واکسین په سمه توګه نه تطبیقیږي.
په کلیوالي سیمو کې د ښځینه واکیسناتورانو کموالی او نشتوالی یو بل خنډ دی چې په ځینو سیمو کې کورنۍ نه غواړي «پردی کس» د دوی دروازېته ودریږي.
په پاکستان کې بیا په لرې پرتو سیمو کې وسله والې ډلې د پولیو واکسین کمپاین مخه نیسي او پر کارکوونکو او د هغوی پر امنیتي کسانو بریدونه کوي چې دغه کمپاین په سیمو کې پلی نه کړي.
د روغتیا نړۍوال سازمان وايي، افغانستان کې یې د پولیو کمپاین له پلې کېدو پاتې شو
د روغتیا نړۍوال سازمان وايي، په پام کې وه چې د سپټمبرمیاشتې لپارهد پولیو د مخنیوي کمپاین د افغانستان په ۱۶ ولایتونو کې پیل شي، خو وايي د بڼې بدلېدو په اړه له تازه پرېکړې وروسته په ټول افغانستان کې دغه کمپاین تر نا څرګندې نېټې ځنډول شوی.
دغه سازمان وايي، د پلان له مخې په دغه کمپاین کې د ننګرهار، لغمان، نورستان، کونړ، کندهار، هلمند، زابل، روزګان، غزني، پکتیا، لوګر، میدان وردګ، پکتیکا، خوست، کابل او فراه ولایتونو کې پیلېده چې لږ تر لږه اتو میلیونو ماشومانو ته چې عمرونه یې له پنځو کلونو کم وي واکسین وشي.
روغتیا نړۍوال سازمان وايي، په افغانستان کې د طالبانو حکومت له مشرانو سره په خبرو بوخت دي چې ځنډول شوی کمپاین بېرته پیل شي، خو تر اوسه پورې یې د بېرته پيل لپاره نېټه نه ده په ډاګه شوې.
د روغتیا برخې شنوونکي په دې اړه څه نظر لري؟
د روغتیا د برخې پوهان وايي، چې د پولیو ناروغۍ تر نورو موسمونو په ګرمۍ کې زیاتیږي او نورو ته سرایت یې ډیر وي.
په افغانستان کې د یونېسف د پولیو د له منځه وړلو پروګرام د عامه اړیکو پخوانی مسوول سید کمال شاه افغانستان انټرنشنل پښتو ته وویل چې، دغه ناروغي هر کال له مئ میاشتې تر اکتوبر میاشتې پورې ډیره خپریږي.
هغه وايي، اوس د کور په کور پولیو کمپاین پر ځای په جوماتونو کې تطبیق کیږي چې دغهکمپاین سل په سلو کې پایله نه شي لرلای بلکې پایله به یې کمه وي او ځینو سیمو کې کیدای شي بیخی بند شي.
ښاغلی شاه وايي، چې د خلکو پوهاوی تر هرڅه زیات مهم دی خو د خلکو پوهاوی او د مسولیت احساس ددې او ورته ناروغیو په منخنیوي او له منځه وړلو کې خورا مهم دی. هغه وايي کله چې خلک پوهاوی ونه لري د واکسین تقاضا کمیږي.
راتلونکې ته اندېښنې:
په ټوله کې دې ته ګوته نیول کیږي چې د طالبانو حکومت مشران د پولیو واکسین کمپاین ته پاملرنه نه کوي او ان تازه یې د دغه کمپاین مخه نیولې چې د افغانستان په ځینو هغو سیمو کې چې د پولیو پېښې په کې تازه په نښه شوې دي د پولیو پر ضد کمپاین یو مخ بند کړی دی.
دا مهال له پاکستانه د افغان کډوالو په جبري ډول او بې مهاره ایستل د دې لامل شوي چې دغه ناروغي د افغان کډوالو له لارې له پاکستانه افغانستان ته ولیږدول شي، د دې یو بل لامل دا کیدای شي چې د پولیو د مخنیوي کمپاین کور په کور بند شوی چې په دې سره له دغې ناروغۍ مخنیوی کمیږي او دغه ناروغي به زیاتیږي.
یو بل ستر لامل چې نن یې ډیره یادونه کیږي هغه داده چې خلک په دې برخه کې کم پوهاوی لري او د پوهاوي په برخه کې یې ځینې کلتوري ستونزې او د طالبانو حکومت د سیمه ییزو چارواکو له لوري د کمپاین مخنیوی کیږي چې په دې سره د واکسین غوښتنه کمیږي او د پولیو د مخنیوي کمپاین کمزوری کیږي چې د پولیو وایرس به په ماشومانو کې ډیر شي او په دې سره به یو ډیر شمېر ماشومان اغېزمن کړي.
