په کابل ښاروالۍ کې د طالبانو د فرهنګي چارو مشر ولي ګل جواد وايي: «موږ باید په سیمه کې ځانونه له هغو هېوادونو سره پرتله نه کړو، چې تاريخ او کلتور نه لري». جواد زیاته کړه، چې په سیمه کې ځینې هیوادونه نورو ژبو ته تر خپلو ژبو لومړیتوب ورکوي.
په کابل ښاروالۍ کې د طالبانو د فرهنګي چارو مسوول ولي ګل جواد د یکشنبې پر ورځ (د لړم ۶ مه) نېټه د خصوصي سکتور له استازو سره د دې ډلې د لوحو د څارنې د کمېټې په غونډه کې وويل: «بهرنيو ژبو ته لومړيتوب ورکول د یوه هېواد د فرهنګ نشتوالی په ډاګه کوي»،
هغه زیاته کړه چې افغانان بډایه کلتور او خوږې ژبې لري.
دغه طالب چارواکي د کوم ځانګړي هېواد نوم وانه خيست.
هغه دا څرګندونې په کابل کې د پلورنځيو په لوحو کې د بهرنيو په ځانګړې توګه د انګريزي کلمو د مخنيوي اړوند بحث کې کړې دي.
ولي ګل جواد ټینګار کړی، چې افغانستان اوږد تاریخ او کلتور لري او اړتیا نه شته، چې د هیواد د ژبو په څنګ ته کولو سره بهرنیو ژبو ته لومړیتوب ورکړل شي.
طالبانو په ډېرو ولایتونو کې کميټې ټاکلي، چې په بهرنیو ژبولیکل شوې لوحې اصلاح کړي، خو په دې کې ډېر داسې اصطلاحات هم لرې کړای شوي، چې په نړیواله کچه عامې دي.
د افغانستان د لویو لارو موټر چلوونکي د ټول پلازا په نامه د طالبانو د مشر هبت الله اخوندزاده له هغه فرمان څخه سر ټکوي، چې له مخي یې پر ټولو لویو لارو د حق العبور په نوم پيسې اخستل کيږي.
طالبانو پر ګڼو لویو لارو د ټول پلازا (حق العبور) په نوم ځانګړې غرفې جوړې کړې او له موټرو نه د هغوی ډول ته په پام، له ۸۰ تر ۲۶۰۰ پورې افغانۍ راټولوي او ددې ډلې د ماليې وزارت ځانګړي حساب ته جمع کیږي.
د طالبانو ټولګټو وزارت تر دا مهاله د کابل – سالنګ، کابل - غزني، کابل – جلال اباد پر لویو لارو د ټولپلازا پلان عملي کړی او اوس يې د کابل – پکتیا او کابل- کندهار پر لارو د همدې غرفو د جوړېدو چارې پيل کړې دي.
طالبان وایي چې د ټول پلازا یا حق العبور په عوایدو د هېواد لویې لارې جوړوي.
د ټولګټو وزارت د معلوماتو له مخې، د کابل – غزني دویم لین سړک د رغونې لپاره له ۱۷ ډوله موټرو څخه له ۸۰ تر دوه زره او ۶۰۰ افغانۍ اخستل کیږي او دغه راز د کابل – جلال اباد او کابل- سالنګ پر لارو هم موټرو او د سړک څرنګوالي ته په پام حق العبور اخستل کیږي.
د طالبانو د ټولګټو وزارت ویاند محمد اشرف حق شناس وایي، د کابل په ارغندۍ، سروبي، سرخکان او غزني – پکتیا عمومي سړک یې د ټول پلازا یا حق العبور د راټولولو سیسټم فعال کړی او د کندهار په دامان ولسوالۍ کې به هم ژر فعال شي.
خو د لویو لارو موټر چلوونکي وایي، چې طالبان تر خدماتو وړاندې کولو ډېر له خلکو په يوه او بل نامه ماليات اخلي او دې مالیو خلک له ستونزو سره مخ کړي دي.
موټر چلوونکي غوښتنه کوي، چې طالبان دې دا حق العبور له ټرانسپورټي شرکتونو او هغو سوداګرو واخلي، چې له دوی سره یې پرې همغږي کړې ده.
د طالبانو حکومت اعلان کړی چې ددوی مشر د ټول پلازا په نامه دغه فرمان له اقتصادي کمیسیون سره د ټرانسپورټي شرکتونو او سوداګرو له ناستو او همغږۍ وروسته ور کړی دی.
طالبانو د کابل – جلال اباد د دویم لاین سړک د جوړولو چارې، چې ويل کيږي ۱۶ میليونه ډالرو ته اړتیا لري، تازه پیل کړې او دغه بودیجه هم د همدغه حق العبور له لارې تامین کیږي.
طالبان د ټول پلازا له ادرسه را ټول شوي عواید د ټولګټو پروژو د لګښتونو د تامین لپاره مهم بولي او وایي، چې دغه عواید به د سړکونو او پلونو په ساتنه او جوړونه ولګوي.
په ځینو ولایتونو کې د طالبانو سرچینې وايي چې دغې ډلې له یونېسف ادارې غوښتي چې د ګوزڼ ضد واکسینو اعلانات دې د داخلي رسنیو پرځای د جوماتونو ملا امامانو ته ورکړي. په ځینو ولایتونو کې د سیمه ییزو راډیوګانو مسوولان وايي چې له تېرو څو میاشتو راهیسې یې د پولیو اړوند اعلانات ځنډېدلي دي.
د کابل په ګډون په ځینو ولایتونو کې د طالبانو سرچینو نن یکشنبه «د لړم۶مه» افغانستان انټرنشنل ته وویل چې طالبانو په کابل کې تبلیغاتي مرکزونو ته ویلي چې د یونېسف اړوند د پولیو په اړه اعلانات د داخلي رسنیو پرځای د جوماتونو ملا امامانو ته ورکړي.
سرچینې زیاتوي، «طالبانو د اعلانونو ادارو ته ویلي چې د پولیو په اړه اعلانات په داخلي رسنیو کې اغیز نه لري او په دې برخه د جوماتونو ملاامامان کولای شي د منبر لارې د پولیو د اهمیت او ارزښت په اړه په خلکو کې عامه پوهای رامنخته کړي».
د ځینو داخلي ټلویزیونونو او راډیوګانو مسوولان وايي چې له تېرو دریو میاشتو راهیسې یېد نامعلومو دلایلو له امله د پولیو اړوند سوداګریز اعلانات ځنډېدلي دي.
یو شمېر رسنۍ نیوکه کوي، چې د طالبانو په راتلو سره پر دوی د لګېدلو محدویتونو ترڅنګ اوس ورنه د اعلاناتو د خپرولو او مالي امکاناتو سرچینې هم اخستل کیږي، چې له دې کار سره به پاتې داخلي رسنۍ هم خپلې دروازې وتړي.
د ترلاسه شویو معلوماتو له مخې، د ملګرو ملتونو د ماشومانو د ملاتړ صندوق «یونېسف» د پولیو اړوند تبلیغاتي اعلانونه د اعلاناتو او تبلیغاتو ځايي ادارو ته ورکوي او هغوي دا اعلانونه د افغانستان پر داخلي رسنیو وېشي.
د طالبانو مشر مولوي هیبت الله امر کړی، چې کور په کور دې د ماشومانو د ګوزڼ ضد واکسین کمپاین ودرول شي او دغه کمپاین دې په جوماتونو کې ترسره شي.
د افغانستان انټرنشنل - پښتو څېړنیز راپور ښيي، چې په افغانستان کې په ۲۰۱۸ کال کې ۲۱، په ۲۰۱۹ کې ۲۹، په ۲۰۲۰ کال کې ۵۶، په ۲۰۲۱ کال کې څلور، په ۲۰۲۲ کال کې دوه، په ۲۰۲۳ کال کې شپږ او په روان ۲۰۲۴ کال کې ۲۲ د پولیو مثبتې پېښې ثبت شوې دي.
د روغتیا نړۍوال سازمان د ۱۴۰۳ کال د تلې پر نهمه په یوه راپور کې ویلي، چې د زمري له ۳۱مې د وږي تر نهمې نېټې پورې په کندهار او هلمند ولایتونو کې، چې د طالبانو مرکزونه ګڼل کیږي، د پولیو درې نوې پېښې ثبتې شوې
په کندهار کې د طالبانو له مشرانو سره د خصوصي ټلویزیونونو د استازو ناسته بې نتیجې پای ته رسېدلې ده.
کابل کې د دوو خصوصي ټلویزیونونو سرچینو افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې تېره اونۍ د خصوصي ټلویزیونونو مسوولانو په کندهار کې د طالبانو له مشرانو سره د ساکښو موجوداتو د انځورونو د خپراوي او تصویري رسنیو د راتلونکي او شته اندېښنو په تړاو ناسته کړې ده.
په دې ناسته کې د کابل د یو شمېر خصوصي ټلویزیونونو رییسانو او مسوولانو ګډون کړی و.
یوې سرچینې افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې په کابل کې د طالبانو د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت د ټلویزیونونو له استازو او د ژورنالېستاتو د دفاع سازمانونونو سره په ناستو کې د امر بالمعروف قانون د ۱۷مې مادې په برخه کې د خپلې بې وسۍ له امله په غیر مستقیم ډول معذرت غوښتی او هغوی ته یې مشوره ور کړې، چې پر دې مساله پخپله کندهار کې د طالبانو له مشرتابه سره وغږيږي.
سرچینه وايي، چې « تېره اوونۍ د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت په همغږۍ د خصوصي ټلویزیونونو یو شمېر مسوولان کندهار ته لاړل چې د طالبانو له مشرانو سره د ټلویزیونونو د راتلونکي په اړه وغږیږي». خو سرچینه وايي، « د طالبانو مشرانو د خصوصي رسنیو د مسوولانو دلایلو ته مثبت ځواب نه دی ویلی».
د امر بالمعروف قانون د ۱۷مې مادې له مخې د ساکښو موجوداتو انځور اخستل او خپرول حرام دي او په ګڼو ولایتونو کې د انځوریزو رسنیو پر خپرونو بندیز لګېدلی.
یوې بلې سرچینې، چې ددې ناستې په جریان کې ده، د ټلویزیوني خپرونو دوام ته هیله مندي وښوده او ویې ویل، چې په دې ناسته کې د طالبانو له مشرانو سره د ټلویزیوني رسنیو اندېښنې شریکې شوې او هغوی ظاهرا ډاډ ورکړی چې ټلویزیونونه نه تړل کیږي، خو رسنوال وايي، «پر انځورونو بندیز د ټلویزیونونو تدریجي تړل کېدو ته لاره پرانیزي».
سرچینې وايي، چې د رسنیو مسوولان او د ژورنالیستانو ددفاع سازمانونه غواړي د بېلابېلو مراجعو له لارې کندهار کې د طالبانو مشران، په ځانګړې توګه مولوي هیبت الله اخوندزاده دې ته وهڅوي، چې په دې برخه کې نرمښت راولي. د سرچینې په وینا، په دې برخه کې یو ګام د یوه ګډ کمیسیون یا کمیټې جوړول دي، چې د طالبانو له بېلابېلو مشرانو سره وغږيږي، خو دا چې د پرېکړې مرجع کندهار کې د طالبانو لوی مشر دی، ددې هڅو پایلې هم ناڅرګندې دي.
د افغانستان د خصوصي ټلویزیونونو مسوولانو ددې ناستې بشپړ جزئیات تر اوسه نه دي ډاګیز کړي، خو ژورنالیستان او د رسنیو کارکوونکي ددغه قانون د پلیتابه له اړخه خورا اندېښمن دي.
د طالبانو د امر بالمعروف نوي قانون پخپله د طالبانو په منځ کې هم نارضایتۍ راټوکولې دي.
تېره اوونۍطالبانو ته یوې نږدې سرچینې افغانستان انټرنشنل ته وویل، چې د حقاني د ډلې اړوند کسان چې له رسنیو سره ښې اړیکې پالي، پر رسنیو د نویو بندیزونو مخالف دي.
د حقاني ډلې اړوند کسانو د ساکښو پر انځورونو د بندیز په غبرګون کې ددې ډلې د بنسټګر مولوي جلال الدین حقاني یوه پخوانۍ ویډیو خپره کړه چې په اوسمهالو شرایطو کې د ویډیو او انځور اړتیا پکې توجیه کوي.
په دې ویډیو کې جلال الدین حقاني د ویډیو او انځور اخستل په یو ډول جایز ګڼي او وايي، چې علماوو د نیمه انځورونو اجازت ورکړی او ده هم د اړتیا پر بنسټ خپلو کسانو ته د کمرو او فلمونو اخستلو اجازه ور کړې ده.
د طالبانو مشر مولوي هیبت الله اخوندزاده په کابل کې د میشتو طالبانو له بې اعتنایي وروسته اوس ددې قانون د پلیتابه چارې د امر بالمعروف او نهی عن المنکر وزارت ته سپارلې دي او پخپله یې مستقیمه څارنه کوي.
د یادې ډلې امر بالمعروف وزارت په رسمي ډول په کابل او ولایتونو کې د ساکښو موجوداتو د فلمونو او انځورونو د اخستلو او نقاشۍ پرضد کمپاین پیل کړی او په شاوخوا ۱۰ ولایتونو کې د ټلویزیوني خپرونو مخه نیول شوې ده.
په دایکندي کې د طالبانو د والي دفتر وايي، چې ددې ډلې د دایکندي والي نجیب الله رفیع دولتي مامورینو ته د "امربالمعروف" قانون "تدریس او تشریح" کوي.
د دايکندي ولايت مقام د يکشنبې په ورځ د لړم په ٦مه په یوه اعلایمه کې ویلي، چې د دولتي کارکوونکو لپاره د امربالمعروف د "تدريس او تفسير" ټولګي هره ورځ نيم ساعت په پام کې نيول شوي دي.
د دایکندي والي نجیب الله رفیع د دې ټولګي د تنظیم پر مهال ملکي مامورینو ته وویل چې د امربالمعروف په قانون کې د اسلام او شریعت احکام شامل شوي او تطبیق یې یقیني دی.
شنونکي وايي، چې دغه قانون د وګړو ډیری اساسي حقونه او ازادۍ تر پښو لاندې کوي.
دغه قانون د ښځو غږ "عورت" بللی او له هغوی غواړي چې خپل مخونه هم پټ کړي.
غه قانون د ساکښو موجوداتو د انځورونو فلم اخستل او خپرول او د موسیقۍ هر ډول تولید، خپراوی او اوریدل هم منع کوي.
دا جنجالي قانون د طالبانو د امربالمعروف وزارت چارواکو ته واک ورکوي، چې په ښار کې د خلکو څارنه او کنټرول وکړي.
له دې وړاندې په دایکندي ولایت کې طالب چارواکو د دغه قانون له پلي کېدو وروسته د دولتي تلویزیون خپرونې بندې کړې وې.
د طالبانو امربالمعروف وزیر د دغه قانون د پلي کولو لپاره ولایتي سفرونه پیل کړي دي.
په کابل کې د چين سفير د طالبانو د کرنې، اوبولګونې او مالدارۍ وزارت له چارواکو سره لیدنه کې ویلي،چې بیجنګ په نړيواله کچه د طالبانو ملاتړ کوي.
د طالبانو د کرنې، اوبولګونې او مالدارۍ وزارت د یکشنبې پر ورځ په يوه اعلاميه کې د دوی د مرستیال وزير صدراعظم عثماني او په کابل کې د چين د سفير ژواووشېنګ د ليدنې خبر ورکړی.
په اعلاميه کې راغلي، چې دواړو لوريو د نشه يي توکو د بديل کښت، کرنيزو محصولاتو ته د بازار موندنې او د چين او کابل د اړیکو د پراختيا په تړاو خبرې کړې دي.
په کابل کې د چین سفير ژواووشېنګ زياته کړې، چې چين ته د افغانستان صادرات ورځ تر بلې زياتيږي: «چين له افغانستان څخه د تازه او وچې مېوې په ځانګړې توګه د انارو او جلغوزيو د صادراتو هرکلى کوي او له همدې امله چين د افغانستان پر صادراتي محصولاتو لوړه ګمرکي تعرفه نه لري».
په کابل کې د چین سفارت تر اوسه د دې ليدنې جزئیات نه دي شریک کړي.
چين او طالبانپه خپلو منځونو کې پراخې اړيکې لري او دواړو خواوو د کانونو د قراردادونو په ګډون په ګڼو برخو کې د همکاریو تړونونه لاسلیک کړي دي.