د ملګرو ملتونو د نشه یي توکو او جرمونو دفتر تازه رپوټ څرګندوي چې په ۲۰۲۴ کال کې د اپین تولید ۴۳۳ټنو ته رسېدلی، چې د ۲۰۲۳ کال په پرتله ۳۰ سلنه زیاتوالی ښيي، خو لا هم د ۲۰۲۲ کال په پرتله ۹۳ سلنه کم دی. رپوټ وایي، اوس دوه پر درېیمه برخه نشه يي توکي د هېواد په شمال ختیز کې تولیدیږي.
د ۲۰۲۴ کال په اوږدو کې کروندګرو پر ۱۲,۸۰۰ هکټاره ځمکه کوکنار کرلي، چې د تېر کال په پرتله ۱۹ سلنه زیاتوالی ښيي، خو لا هم تر بندیز مخکې کچې ته نه ده رسېدلې.
د کوکنارو د حاصلاتو ارزښت په ۲۰۲۴ کال کې ۲۶۰ میلیونه ډالرو ته رسېدلی، چې د تېر کال په پرتله ۱۳۰ سلنه زیاتوالی ښيي، خو لا هم د ۲۰۲۲ کال د بندیز مخکې ارزښت په پرتله ۸۰ سلنه ټیټ دی.
د ملګرو ملتونو د نشه یي توکو او جرمونو دفتر اجرایه رییسې غاده فتحي والي ویلي چې"د کوکنارو د کرکېلې او تولید دوامداره کمښت نوي فرصتونه او پېچلې ننګونې رامنځته کوي."
هغې زیاته کړې چې نړیوالو هڅو ته اړتیا ده څو ډاډ ترلاسه شي چې دا کمښت د مصنوعي نشه یي توکو لکه میتافېټامین په تولید منتج نه شي. هغې دا هم ویلي چې د قانوني او اقتصادي بدیلونو په موخه باید نړیواله ټولنه له هغو کلیوالو ټولنو سره مرسته وکړي چې د کوکنارو په کر او د اپینو په تولید پورې تړلې دي.
د کرکیلې بدلون او اقتصادي ستونزې
افغان کروندګرو د غنمو او پنبو په څېر بدیل فصلونه کرلي او مخکینۍ شاړې ځمکې یې ابادې کړې دي، خو له دې سره سره، کوکنار لا هم تر ټولو زیات عاید ورکوي او د غنمو په پرتله ۶۰ چنده ډېر عاید لري.
یاده اداره وایي، چې دا اقتصادي توپیر دا اندېښنه زیاتوي چې ځینې کروندګر د قانوني او ګټورو بدیلونو د نشتوالي له امله ممکن بېرته د کوکنارو کرکېلې ته مخه کړي.
رپوټ دا هم په ډاګه کړې چې د کوکنارو د کر جغرافیه بدله شوې ده. اوس د افغانستان دوه پر درېیمه برخه کوکنار د هېواد په شمال ختیزو ولایتونو کې تولیدېږي، چې دا له سوېل لوېدیزو سیمو څخه پام وړ بدلون دی.
د مصنوعي نشه یي توکو د ډېروالي ګواښ
که څه هم درملو ته اړ ناروغان تر ډېره اوپییټ ډول توکي کاروي، رپوټ خبرداری ورکړی چې د محرکاتو اړوند اختلالاتو د درملنې تقاضا زیاته شوې او په افغانستان کې مصنوعي توکو لکه میتافېټامین ته لاسرسی مخ پر ډېرېدو دی.
د ملګرو ملتونو د نشه یي توکو او جرمونو دفتر د یاد سازمان له پراختیا پروګرام سره په ګډه د افغانستان د نشه یي توکو د درملنې د خدماتو وړتیاوې او سرچینو په اړه یو رپوټ خپور کړی او ښيي چې د هېواد په ۳۲ ولایتونو کې د درملنې خدمات موجود دي، خو د خدمتونو په وېش، لاسرسي، په ځانګړې توګه ښځینه ناروغانو ته د لاسرسي په برخه کې ګڼ توپیرونه موجود دي.
راتلونکې او ګواښونه
یادې موندنې سره له دې چې د کوکنارو په کر او د اپینو په تولید کې کمښت مهمه لاسته راوړنه بولي، پر کلیوالو ټولنو اقتصادي فشارونه او د مصنوعي نشه یي توکو د تولید زیاتېدو احتمال لوی ګواښونه بولي.
غاده فتحي والي وایي، “نړیواله مرسته ضروري ده چې دغه پرمختګ دوام ومومي او افغانستان د میتافېټامین د تولید مرکز ونه ګرځي،”. والي وویل چې "دا د کلیوالو خلکو لپاره د دوامدارو عوایدو او د هېواد په کچه د نشهيي توکو د درملنې خدماتو د پیاوړتیا لپاره یوې ګډې هڅې ته اړتیا لري."
