ایلیټ ای. کوهین، د جانز هاپکنز پوهنتون پخوانی استاد ــــ له اسد، د هغه له کورنۍ، نږدې کسانو او ممکن د هغه له علوي فرقې وروسته په دې کې تر ټولو ستر بایلونکی ایران دی. په منځني ختیځ کې د نیابتي ځواکونو لپاره څو لسیزې زغمناک کار چې پر اسراییل متمرکز و، په بشپړ ډول له منځه تللی.
کله چې د حماس مشر یحیی سنوار د ۲۰۲۳ کال د اکتوبر پراوومه د اسراییل پر وړاندې د "الاقصی توپان عملیات" پیل کړل، هدف یې دا و چې یو ځواکمن ملت-دولت ته درنه ضربه ورکړي او دا کار یې وکړ، خو هغه دولت چې د دغه برید له امله زیانمن شو، اسراییل نه و، بلکې ایران و، چې د حماس تر ټولو لوی ملاتړی دی.
دا د مترقي تفکر یوه دایمي تېروتنه ده، چې باور لري جګړې په سیاسي معنادارو عواقبو نه منتج کیږي. د منځني ختیز د تېرو ۱۵ میاشتو بهیر بله کیسه بیانوي. د اکتوبر پر اوومه د اسراییل له سختې صدمې وروسته، تل ابیب حماس سخت وځاپه او هغه ګواښ یې پای ته ورساوه چې حماس د یوه منظم پوځي ځواک په توګه رامنځته کړی و. اوس په غزه کې ننګونه بشري او اداري کړکېچ دی، نه امنیتي. په همدې ډول، اسراییل په لبنان کې حزبالله هم کمزوری کړ او هغوی یې اړ کړل چې د زرګونو پلیو سرتېرو او منځپوړې او جګپوړې مشرتابه تر له لاسه ورکولو وروسته د اوربند منلو ته غاړه کیږدي. په همدې حال کې، په اوکراین کې د ولادیمیر پوتین ظالمانه خو ناکامه جګړه د هغه نور ستراتیژیک هدفونه کمزوري کړل. د اوکراین جګړې په سوریه کې د مسکو د پښې ځای چې په منځني ختیز کې یې تر ټولو اصلي مورچل و، تخلیه کړی او په دې سیمه کې پر روانو پېښو د روسیې اغیز یې کم کړی.
دې ټولو هغې صحنې ته لاره اواره کړه چې په تېرو دوو اونیو کې یې په زړه پورې پېښې رامنځته کړې. د سني بنسټپالو ملېشې « هیئت تحریر الشام» په حلب، حماه، حمص، او دمشق کې پرمخ لاړې او د سوریې د بشار الاسد رژیم یې ړنګ کړ. تهران او مسکو په دې برخه کې هیڅ نه شوای کولای.
تر ټولو ډېر ایران زیان ولید
له اسد، د هغه له کورنۍ، نږدې کسانو او ممکن د هغه له علوي فرقې وروسته په دې کې تر ټولو ستر بایلونکی ایران دی.
په منځني ختیځ کې د نیابتي ځواکونو جوړولو لپاره [ د ایران] څو لسیزې زغمناک کار، چې په ځانګړې توګه پر اسراییل متمرکز و، په بشپړ ډول له منځه تللی. حماس هېڅکله د تهران یو مطلق لاسپوڅی نه و، خو له ایران څخه یې وسلې او روزنه ترلاسه کوله او له حزبالله سره یې، چې د ایران یو ډېر پیاوړی او وفادار ځواک دی، همغږي درلوده.حزب الله د اسد رژیم خلاف د ۲۰۱۲ کال جګړو د مسیر په تغییرولو کې مرسته کړې وه.
حزبالله په سوریه کې په خپل شدید حضور له پنځو زرو څخه تر لس زرو پورې سرتیري لرل، خو دوی یوازې نه وو. ایران په زرګونو نور کسان د ملیشه ځواکونو په اډانه کې روزلي او تنظیم کړي وو، چې د سوریې حزبالله، او له عراق، افغانستان او پاکستان څخه مختلفې شیعه ډلې پکې شاملې وې. اوس ټول په تېښته دي.
ایران، سره له دې چې د خپل ګډ تاریخ او کلتور له امله یو پیاوړی ملت دی، پوځي ځواک یې نسبتاً کمزوری دی. ایران د نیابتي جګړو په برخه کې ډېرې پانګونې کړې او په عراق کې د متحده ایالاتو پر وړاندې د بري په ګډون یې پاموړ بریاوې ترلاسه کړې دي، خو د حماس او حزبالله له ماتې او د اسد رژیم له سقوط سره، تهران نه جبرانېدونکي زیانونه زغملی دي. اوس نور لبنان ته ځمکنۍ لار نه لري؛ خپل تر ټولو منظم، ښه مجهز او اغېزناک نیابتي ځواکونه یې له لاسه ورکړي؛ پر اسراییل د برید په دوه مستقیمو هڅو کې یې ناکامي زغملې او د غچ اخستونکي برید په ترڅ کې یې د خپلې هوايي دفاع سیستمونو لویه برخه له لاسه ورکړه.
روسیې هم ستر زیان ولید
روسیې ته ګرانه ده، چې د څو لسیزو په اوږدو کې په طرطوس بندر او حمییم هوایي اډه کې له جوړو کړو تاسیساتو عملیات وکړای شي. په لیبیا کې یې تبروک بندر ته د سمندري لاسرسي موندلو هڅې کړې، خو تر اوسه یې هغه زیربناوې نه دي جوړې کړې چې یووخت یې په سوریه کې درلودې. روسیه، لکه ایران، د خپل ملاتړي د سقوط له امله سپکاوی زغملی دی، او اوس د سوریې د هغه ولس له تلپاتې دښمنۍ سره مخ دی چې په بې رحمانه ډول یې ځاپه.روسیه هم د ایران په څېر د خپل مشتري په سقوط سره زهیره شوې او د سوریې د وګړو په ځپلو کې د مرستې له امله چې وروسته یې په اوکراین کې هم دا لارې چارې وکارولې، له له تلپاتې دښمنۍ سره مخ دی.
د ترکیې بریاوې
که په دې ټولو کې یو ګټونکی وي، هغه ترکیه ده، چې هیئت تحریر الشام یې حمایه کاوه، که څه هم بشپړ کنټرول یې پرې نه درلود. د ترکیې خپل نیابتي ځواک(د سوریې ملي اردو) له اسد سره د جګړې پرځای ډېری د سوریې په ختیځ کې د کردي ملیشو پر بریدونو تمرکز کړی و.
د سوریې د بېلابېلو ډلو او سوبمن هیئت تحریر الشام له حضور نه دا درک وړ ده، چې ترکیه به د بهرني ځواکمن لوبغاړي په توګه پاتې شي. د تحریر الشام بری ترکیې ته نه یوازې دا فرصت ورکوي چې له خپلو کمپونو درې میلیونه سوري کډوال بېرته واستوي، بلکې د نوي عثماني نفوذ د پراخولو زمینه هم برابروي. دا به په زړه پورې وي چې وګورو، ایا ترکیه د دې بري له انګېزې په ګټه اخستنې سره په سوریه او عراق کې پر کردي ځواکونو برید کوي، که په لیبیا کې خپل دریځ لا پیاوړی کوي، چیرې چې انقره د رسمي حکومت ملاتړ کوي.
په لیبیا کې هم ترکیې ځان د روسیې پر وړاندې، چې د باغي قوماندان خلیفه حفتر ملاتړ کوي، لاسونه ډېر غځولي دي.
اسراییل، د خپلو ګواښونو سره سره
اسراییل، که څه هم د خپلو پولو پر سر له بنسټپالو او د رجب طیب اردوغان ترکیې له اړخه اندېښمن دی، خو د حزبالله د انزوا او د روسیې د وتلو په اړه ښايي خوښ واوسي. اسراییل ددې باور لپاره دلایل لري چې سوري سیالې ډلې به پر یوه داسې هېواد چې د اکتوبر پر اتمه له تصوره لوړ راڅرګند شو، د برید پرځای پر خپلو کورنیو مسالو تمرکز او جګړه کوي. پر دې سربېره اسراییل په لبنان او سوریه کې چې نور د متحدو دولتونو په څېر عمل نه لري، له بېلابېلو قومي او مذهبي ډلو سره د اړیکو یو اوږد تاریخ لري.
د دې ډرامې په ډېرو برخو کې د متحده ایالاتو رول هېڅ نه و، خو په ځینو برخو کې یې لږ اغېز درلود.
د سوریې په ختیز کې کردي متحدان، چې له زرو کم امریکایي ځانګړي ځواکونه یې ملاتړ کوي، په دې جګړه کې یوه کوچنۍ ونډه درلوده، خو د اسلامي دولت (داعش) د پاتې شونو په کنټرول کې تر دې ډېر مهم رول لوبولی شي.
د راتلونکې لپاره پیچلي شرایط
دا ټول یو هیښند او په حیرانوونکي ډول پیچلی سیاسي وضعیت وړاندې کوي. خو سره له دې چې د جګړې لوګي لا هم د سوریې د ویجاړو شویو ښارونو پر سر خواره دي، ځینې شیان روښانه دي.
لومړی، دا چې ډېر غیر محبوب دیکتاتور رژیمونه له ظاهري ځواک سره سره ډېر زیانمن وي. ډېرو لږو کسانو د اسد رژیم د ناڅاپي سقوط تمه درلوده. د ایران په ګډون نور استبدادي دولتونه ممکن اوس له بهرنیو قدرتونو سره د تعامل په برخه کې ډېر نرم شي او په کور دننه لا ډېر شکمن شي.
د جګړې په اړه د حیرانتیا یو درس، چې هر څو کلونه وروسته زده کېږي، د نامحسوسو شیانو مرکزي رول دی، لکه د پوځي ځواک په ارزونه کې تنظیم، پلان جوړونه، د جګړې اراده او مشرتابه. که چا د سوریې په اړه د ستراتیژیکو مطالعاتو نړیوال انسټیټیوټ وروستی راپور لوستی وي، نو هیڅکله به یې فکر نه و کړی چې شاوخوا لس زره کسیزې ملېشې به د یوه ۱۳۰ کسیزه پوځ پر وړاندې چې د حزبالله او نورو ملیشو زرګونه اضافي ځواکونه او څلور زره روسي عسکر پکې شامل دي، بریالۍ کیږي، خو دا پېښه وشوه.
که څه هم جګړې یوه برخه ستونزې یا ستراتیژیک شرایط ختموي، خو عموماً نوې ستونزې رامنځته کوي.
په دې قضیه کې، ایران خپلې څو وسلې له لاسه ورکړې، خو نورې پاتې دي. له درنو ماتو وروسته، دا رژیم باید سخت وېرېدلی وي، په ځانګړي ډول چې د یوه وروستي فدرالي تور له مخې ایران د منتخب ولسمشر ډونالډ ټرمپ د وژلو دسیسه هم جوړه کړې وه. دا ممکن ایران دې ته اړ کړي چې له متحده ایالاتو سره نرم چلند غوره کړي او د دې شواهد لا هم شته دي.
په ورته وخت کې، د ایران ستراتیژیکې کمزورۍ او زیانونه تهران ته سخت انګېزه ورکوي چې د اتومي وسلو د ترلاسه کولو هڅه وکړي.
په پای کې، متحده ایالات یو ځل بیا په منځني ختیز کې د پاتې کېدو لپاره په خپل اوږدمهاله ارمان کې ناکامه شوي؛ هغه هیله چې د اوباما ادارې وختونو ته رسېږي. د بایډن ادارې د سوریې لپاره د اوربند غوښتنې بېځایه او بېاغېزې وې. په ۲۰۲۱کال کې د خپلو افغان متحدانو د سقوط په وړاندوینه کې ناکامي او په اوکراین کې له دې زیات د څه کولو ناتواني چې کیف له ماتې وژغوري، ښيي چې د ستراتیژیک فکر زوال څنګه د ښه نیت او خوبونو په ارمانونو بدلېږي.
د ټرمپ دریځ
د شنبې په ورځ ټرمپ په دې پېښو کې مداخله وکړه: "سوریه یو ګډوډ ځای دی، خو زموږ دوست نه دی او متحده ایالات باید هېڅ په دې کې ښکېل نه وي." هغه ولیکل: "دا زموږ جګړه نه ده. پرېږدئ خپله پرمخ لاړ شي، داخل نه شئ".
خو له سوریې د لرېوالي دا غوښتنه هلته زموږ پوځي حضور ته پام نه کوي او دا پوښتنه نه ځوابوي چې له خپلو کرد متحدانو او د داعش په ولکه کې د هغوی له زرګونو بندیانو سره باید څه وشي. خو نوی دولت تر دې له سترې ستونزې سره مخ دی: که ایران په رښتیا د اتومي وسلو لاره ونیسي، د ټرمپ سپینه ماڼۍ باید تصمیم ونیسي چې د مخنیوي لپاره یې له درندو بم اچوونکو کار اخلي او که نه. دا کېدای شي له فارس خلیج اخوا د اتومي وسلو د پراختیا لامل شي او ښايي اړتیا وي چې په دې اړه زر تصمیم ونیول شي.
د یوه مشهور قول په تعبیر، موږ ممکن د منځني ختیځ په اړه لېوالتیا ونه لرو، خو منځنی ختیځ زموږ په اړه لېوالتیا لري.
د تېرو اونیو پېښې ښايي ټرمپ دې ته وهڅوي چې دا وخت په ریښتیا د پوځ په داخل کې د نظري اختلافاتو د تعقیب لپاره مناسب نه دی. که پیټ هېګسېت د دفاع د وزیر په توګه تایید شي، هغه ښايي دا زده کړي چې ښځینه پیلوټانې هم د نارینه پیلوټانو په څېر د بم غورځولو وړتیا لري.
یادونه: د مقالې محتوا د لیکوال نظر دی، د افغانستان انټرنشنل پالیسي نه منعکسوي.
سرچینه: دې اتلانتیک
د نومبر پر۲۷مه د وسله والو مخالفو ډلو یو ایتلاف چې د هیئت تحریر الشام په مشرۍ و، په شمال لویدیځه سوریه کې پر حلب او ادلب بریدونه پیل کړل. په لږه موده کې، دوی دمشق ته ورسېدل، په داسې حال کې چې ولسمشر بشار الاسد او د هغه کورنۍ په نامعلوم لوري وتښتېدل.
د سوریې رژیم د پوځ د وېشل کېدو بهیر حیرانوونکی او ګړندی و. دا حالت د افغانستان سقوط ته ورته و، کله چې طالبانو د امریکایي ځواکونو له وتلو وروسته کابل ونیو او همدارنګه په عراق کې، کله چې داعش وسله والو ځواکونو په ۲۰۱۴ کال کې د موصل ښار په څو ورځو کې ونیو.
د هیئت تحریر الشام (HTS)، طالبانواو داعش بریاوې د هغوی د داخلي یووالي، چې ابن خلدون یې د "عصبیت" په نوم یادوي او د هغوی د مخالفینو د ناکامۍ له امله وې.
د افغانستان او عراق د پوځونو په څېر، فساد او درغلګرو شبکو د سوریې پوځ ته زیان ورساوه. ددې ترڅنګ د الاسد ناکامې حکومتدارۍ، مشروعیت نشتوالي او د رژیم نه محبوبیت د سوریې پوځ بې وسه کړی و چې د منظمو وسله والو ډلو پر وړاندې مقاومت وکړي.
مشري او ټیټ مورال
کلونه د سوریې اپوزیسیون د داخلي اختلافاتو او خپلمنځي جګړو له امله ضعیف و، چې دې حالت د رژیم لپاره د خپلو واکونو د ساتلو زمینه برابره کړه. خو له۲۰۲۰ وروسته، جګړه "کنګل شوې" ګڼل کېده، چې دغه وضعیت اپوزیسیون په ځانګړې توګه هیئت تحریر الشام ته د بیا منظمېدو او ځواکمنېدو فرصت ورکړ.
سره له دې چې کلونه اپوزیسیون له ستونزو سره مخ و، خو دوی د جګړې روحیه او د رژیم پر وړاندې د مقاومت هیله ونه بایلله.
د ابن خلدون په وینا، دا ډول داخلي یووالی او عصبیت د بریا لپاره کلیدي دي. هغه د دې مفکورې وضاحت د مغولي مشر امیر تیمور له پرمختګونو څخه اخیستی و، چې یوازې په مرکزي اسیا کې یې پراخې سیمې نه وې نیولې، بلکې د هند ځینې برخې، فارس، عراق او اناتولیا ځینې برخې یې هم لاندې کړې وې.
په ۱۴۰۰[میلادي]کال کې، د تیمور ځواکونو حلب چور کړ او بیا یې چټک برید وکړ چې حماه او حمص یې ونیول. بالاخره، د همدغه کال په دسمبر کې دمشق له جګړې پرته د تیمور پر وړاندې تسلیم شو، په داسې حال کې چې غیرمحبوب مملوک سلطان له ښاره په حیرت وتښتېد.
په سوریه کې د اپوزیسیون په حالت کې، د هغوی مورال یوازې د داخلي یووالي له امله نه، بلکې د دې تصور له امله لوړ شو چې دوی د ملي ازادۍ لپاره جګړه کوي.له بلې خوا، د سوریې پوځ له ټیټ مورال سره مخ و. د دوی په لیکو کې زیاتره عسکر مجبور شوي عسکر وو، چې له نیولو او شکنجې وروسته خدمت کولو ته اړ شوي وو.
د سوریې ۱۳۰ زره پوځ د ۳۰ زره یاغي جنګیالیو پر وړاندې د بري لږ چانس درلود. د سوریې پوځ داسې وپاشل شو لکه څنګه چې د افغانستان پوځ د طالبانو د لږو ځواکونو پر وړاندې وېشل شوی و او لکه څنګه چې د عراق پوځ د داعش د لږ شمېر جنګیالیو پر وړاندې ماه وخوړه.
په حقیقت کې لویې شمېرې د پوځ د داخلي ستونزو د پټولو لپاره کارېدې. د سوریې پوځ – لکه د عراق او افغانستان پوځونه – په پراخ فساد کې ډوب وو. د "خیالي عسکرو" ستونزه پکې عامه وه او د پوځ په لیکو کې جعلي نومونه شاملېدل څو افسران اضافي معاشونه ترلاسه کړي.
د فاسدې کورنۍ سلسلې زوال
کله چې مصر په ۱۹۷۹ کال کې له اسراییل سره د سولې تړون لاسلیک کړ، هغه مهال د سوریې ولسمشر حافظ الاسد – چې د بشار الاسد پلار و – له عربي پوځي اتحادونو څخه په بشپړه توګه لاس واخیست او په خپلواکه توګه یې یو لوی پوځي ځواک جوړ کړ.
شوروي اتحاد سوریې ته د ټانکونو، توپونو، او الوتکو یوه لویه برخه وسایل ورکړل، څو د اسراییل پر وړاندې خپل امنیت ډاډمن کړي. دغه راز، سوریې د اسراییل د اټومي پروګرام پر وړاندې د انډول لپاره د کیمیاوي وسلو پروګرام هم پیل کړ، خو دا وسلې هېڅکله د اسراییلي پوځ پر وړاندې په یوه دودیزه جګړه کې ونه کارول شوې. پر ځای یې، دا ځواک د سوریې د خلکو پر وړاندې وکارول شو – لومړی د حافظ الاسد په واکمنۍ کې د حماه پاڅون پر مهال، او وروسته د ۲۰۱۱ کال د سوریې انقلاب په لړ کې د بشار الاسد د واکمنۍ پر مهال.هغه وسلې چې د اسراییلي پوځ د له منځه وړو لپاره جوړې شوې وې، د سوریې پر ملکي خلکو وکارول شوې. بشار الاسد ان اوږد واټنه سکاډ توغندي په سوریه کې پر خپلو خلکو وتوغول.
کله چې د خلکو په وژنو کې د پوځ د ښکیلتیا له امله د افسرانو او سرتېرو پراخې تېښتې پېښې شوې – چې د پوځ نیمایي ځواک یې له لاسه ورکړ – د الاسد رژیم بهرني ځواکونه راوستل چې د هغه په استازیتوب جګړه وکړي.لبناني حزبالله جنګیالي، د روسیې واګنر ګروپ کرایه شوي عسکر، او مختلفې پرو-ایراني وسله والې ډلې د روسيې له منظموځواکونو سره یو ځای د جګړې ډګر ته راغلې.
په داسې حال کې چې دې بهرنیو ځواکونو د یاغیانو د شاتمبولو لپاره د الاسد رژیم ملاتړ وکړ، خو رژیم تېروتې و اوګومان یې کاوه چې د زور په واسطه به تل واکمن پاتې شي.
الاسد د مشروعیت د بیا ترلاسه کولو لپاره هیڅ هڅه ونه کړه. حکومت د خلکو لپاره د خدماتو په وړاندې کولو یا د امنیت په ټینګښت کې پاتې راغی؛ د سوریې اقتصاد د سقوط په حال کې و او د خلکو د ژوند معیارونه تر ټولو ټیټې کچې ته رسېدلي وو.
دا بېپروايي د پوځ په لیکو کې هم څرګنده وه. د ۲۰۲۳ کال تر وروستیو پورې، عسکرو یوازې ۱۰ زره سوریه یي لیرېمعاش زیاتوالی ترلاسه کړی و. د رژیم له سقوط درې ورځې وړاندې الاسد په یوه وروستۍ هڅه کې د پوځ معاشونه ۵۰ سلنه لوړ کړل، خو دا ګام بېاغېزې تمام شو.
هغه څه چې د سوریې له پوځ سره پاتې وو هغه دا وو چې له خپل ولس سره له یوې لسیزې جګړې وروسته نور داسې نه ښکارېدل چې یوه بله لسیزه جګړه وکړي. کله چې بهرني ځواکونه د الاسد لپاره جګړې کولو ته لېواله نه وو، د سوریې پوځ د ښارونو د پرېښودو لړۍ پیل کړه، تر دې چې یاغیانو دمشق ونیوه.
پوځ په بشپړه توګه له منځه ولاړ؛ سرتېرو خپلې نظامي جامې کثافت دانیو ته وغورځولې او ملکي جامې یې واغوستې.
لکه څنګه چې ابن خلدون شاوخوا اووه سوه کاله وړاندې ویلي وو فساد د عصبیت له منځه وړو او د کورنۍ پاچاهۍ د سلسلې د ګړندي زوال لامل کېږي. ښکاره ده چې د الاسد کورنۍ د خپل هېواد له تاریخ څخه هیڅ درس نه و اخستی.
د سوریې دولتي ټلویزیون د یاغیانو د یوې ډلې ویډیو خپره کړه چې پکې ویل شوي بشار الاسد له واکه لرې شو او ټول بندیان ازاد شول.
دغې ډلې، چې ځان یې "د دمشق د سوبې عملیاتو خونه" بللی، له ټولوجنګیالیو ځواکونو او وګړو غوښتنه وکړه چې د " سوریې خپلواک دولت" ادارې وساتل شي.
په کوڅو کې جشن
د سهار په رڼا کې، خوشحاله خلکو په جوماتونو کې د لمونځونو او د ښار په مرکزي څلورلارو کې د خوښیو له لارې دا سوبه ونمانځله.
خلکو د اسد ضد شعارونه ورکول او د موټر هارنونه یې وهل. ځوانانو له امنیتي ځواکونو پاتې وسلې په لاسونو کې اخستې وې اوهوايي ډزې یې کولې. ځینو مخکیني درې ستوريسوریايي بیرغونه پورته کړل.
د اسوشیټډ پرېس د رپوټ له مخې، د دمشق د دفاع وزارت په څنډو کې خلک د جشن لپاره راټول شوي وو، چې ځینوکسانو پکې ډزې وکړې او ځینو یې مخکیني بیرغونه کړل. څو کیلومتره لرې خلکو د ولسمشرۍ ماڼۍ ته لاره ومونده او د اسد د انځورونه یې وڅیرل.
محمد الاولابي اې پي ته وویل ،" زه تېره شپه ویده نه شوم او ما پرېکړه کړې وه چې ترهغه نه ویده کیږم تر څو د اسد د سقوط خبر واورم" . هغه د ۴۴ کالو دی او د برېښنا په برخه کې کار کوي. نوموړي زیاته کړه چې " له ادلب نه تر دمشق پورې، دې یوازې څو ورځې وخت ونیوه، شکر خدایه. خدای دې دغو قهرمانانو ته برکت ورکړي."
د سوریې دولتي ورځپاڼې الوطن، چې مخکې یې د اسد ملاتړ کاوه، ولیکل: "موږ د سوریې لپاره نوې پاڼه مخته وړو. شکر چې نور وینه نه تویېږي. موږ باور لرو چې سوریه به د ټولو سوریایانو لپاره وي."
د اسد ځای څرګند نه دی
د حکومت له سقوط څو ساعته وروسته د سوریې لومړي وزیر محمد غازي جلالي وویل چې حکومت چمتو دی واک یوې انتقالي ادارې ته وسپاري. جلالي چې له اسد سره یې اړیکې پرې شوې، په یوه ویډیو کې لیدل کیږي چې یاغیان یې د دمشق له دفتره فور سیزن هوټل ته لېږدوي.
د بشار الاسد ځای لا تر اوسه نه دی څرګند او ځینې راپورونه وايي چې هغه د یکشنبې په ورځ له سوریې وتلی دی.
د سوریې د بشري حقونو د څار ډلې مشر، رامي عبدالرحمن تایید کړه چې اسد له دمشق نه الوتی دی. د متحده عربي اماراتو چارواکو ویلي چې نوموړی دغه هېواد ته نه دی ورغلی.
د یاغیانو پرمختګ
مخالفو ځواکونو چې د هیئت تحریر الشامډلې له خوا رهبري کیږي، په تېرو دوو اونیو کې بې سارې بریاوې ترلاسه کړې. د حلب، حماه او حمص ښارونه په څو ورځو کې سقوط شول، ځکه د سوریې پوځ چې له جګړې کمزوری شوی و، د یاغیانو د فشارونو ته تم نه شو. د دې ډلې مشر ابو محمد الجولاني هڅه کړې چې د دې ډلې انځور بیا جوړ کړي، له القاعدې سره اړیکې پرې کړي، سخت دریځي چارواکي ګوښه کړي او د تکثریت او مذهبي زغم منلو ژمنه وکړي.
د نومبر له ۲۷مې راهیسې د یاغیانو پرمختګونه په وروستیو کلونو کې تر ټولو ستر وو. روسیه، ایران او د لبنان حزب الله وسله والې ډلې، چې د پاڅون په اوږدو کې یې د اسد مهم ملاتړ کړی و، په وروستیو ورځو کې یې نوموړی یوازې پریښود، [ یا اسد نه غوښتل نور پر هغوی تکیه وکړي].
د نړیوال کړکیچ ډلې لوړ پوړی سلاکار او د سوریې د ډلو کارپوه دارین خلیفه وویل: "جولاني تاریخ جوړ کړی او په ملیونونو سوریایي خلکو کې یې هیلې راپارولي دي، خو هغه او یاغیان اوس له یوې سختې ننګونې سره مخامخ دي".
د سولې او د واک د انتقال غوښتنې
د سوریې لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړي استازي، ګیر پیډرسن، د شنبې په ورځ په جینوا کې د "منظم سیاسي لیږد" د یقیني کولو لپاره د بیړنیو خبرو اترو غوښتنه وکړه. د روسیې د بهرنیو چارو وزیر سرګي لاوروف، چې هېواد یې د بشارالاسد ستر نړیوال ملاتړی دی، ویلي چې د سوریې له خلکو سره خواخوږي څرګندوي.
د خلیج هیواد قطر چې د سیمې یو مهم منځګړی دی، د شنبې په ورځ ناوخته د سوریې په اړه د اتو هیوادونو د بهرنیو چارو وزیرانو او لوړ پوړو چارواکو د بیړنۍ غونډې کوربه و. په دې غونډه کې ایران، سعودي عربستان، روسیه او ترکیه شامل وو.
د قطر د بهرنیو چارو وزارت ویاند او د لومړي وزیر سلاکار ماجد بن محمد الانصاري خبریالانو ته وویل چې دوی د تحریر الشام په ګډون "په سیمه کې د ټولو خواوو د ښکیلتیا" پر اړتیا موافقه کړې او دا چې اصلي اندیښنه "ثبات " او خوندي لیږد دی".
د اسراییل پوځ د یکشنبې په ورځ وویل چې دوی له سوریې سره د خپلې شمالي پولې په اوږدو کې د یاغیانو له برید وروسته په غیر نظامي بفر زون کې ځواکونه ځای پرځای کړي دي.
پوځ وویل چې موخه یې د ګولان د لوړو د اوسیدونکو لپاره امنیت چمتو کول دي.
اسراییل دغه سیمه د ۱۹۶۷ کال د منځني ختیځ په جګړه کې ونیوله او له امریکا پرته نړیواله ټولنه ورته د اشغال په سترګه ګوري.
ټرمپ په ایوا کې یوې غونډې ته په خبرو کې وویل چې که په ۲۰۲۴ کال کې بیا ولسمشر شي، نو له طالبانو سره به د یوې معاملې له لارې بګرام هوايي ډګر بېرته تر لاسه کړي.نوموړي دغه ستراتیژیکه هڅه د چین د فعالیتونو د څارنې لپاره اړینه وبلله او د بګرام پرېښودل یې د بایډن ادارې یوه ستره تېروتنه وګڼله.
ټرمپ وویل: « بګرام یوازې یو ساعت د چین له هغه ځایه لرې دی چېرې چې دوی خپل اټومي توغندي جوړوي. موږ دا نه شو پرېښودلی. موږ به یې بېرته تر لاسه کړو، که د یوې معاملې له لارې هم وي».
سره له دې چې شنونکي د ټرمپ نوې اداره د منځنۍ اسیا له کارپوهانو تشه ګڼي، خو د بګرام په تړاو د نوموړي څرګندونې د هغه د بهرنیو سیاستونو د لید د یوې برخې په توګه د چین پر وړاندې د واشنګټن د ستراتیژیک دریځ بیا تنظیمولو ته یوه اشاره ګڼل کېدای شي.
د امریکا له وتلو وروسته، چین له طالبانو سره حپلې اړیکې ټینګې او پیاوړې کړې او د اقتصادي پروژو د پلیتابه او تړونونو ترلاسه کولو لپاره یې ځینېګامونه پورته کړي دي.
بګرام: ستراتیژیکه نقطه
ټرمپ بګرام د افغانستان په خاطر نه، بلکې د سیمې د ستراتیژیک ارزښت له مخې مهم بولي.
بګرام هوايي ډګر د افغانستان په پروان ولایت کې پروت دی، چې د امریکا د پوځ تر ټولو لوی مرکز و. د دغهډګر موقعیت نه یوازې د افغانستان لپاره مهم دی، بلکې د چین لویدیزې پولې ته د نږدېوالي له امله نړیوال ارزښت هم لري.
ټرمپ خپلو ملاتړکوونکو ته وویل: « موږ بګرام ساتل غوښتل، نه د افغانستان لپاره، بلکې ددې لپاره چې دا د چین د اټومي توغندیو له مرکز څخه یوازې یو ساعت لرې دی. اوس چین پرې واکمني لري».
ټرمپ وویل چې د بګرام ترلاسه کولو په بدل کې به له طالبانو سره یو سوداګریز تړون یا معامله وکړي. هغه د خپلې لومړۍځل ولسمشرۍ پرمهال له طالبانو سره د دوحې تړون لومړنۍ چارې پیل کړې، چې په افغانستان، په ځانګړې توګه بګرام کې د امریکايي پوځیانو ساتل پکې مهم بحث و، خو تراوسه ددغه تړون هغه ضمیمې نه دي په ډاګه شوې، چې ځینې شنونکي یې طالبان په پټولو تورنوي.
د ټرمپ دغه غوښتنه او وړاندیز په اوسنیو شرایطو کې ډېر عملي نه ښکاري خو ددوحې تړون په اډانه کې پر طالبانو د فشار یوه وسیله ګرځېدای شي.
طالبانو له ۲۰۲۱ کال راهیسې په پرلهپسې توګه د بهرني پوځي حضور مخالفت کړی او پرخپله خپلواکي ټینګار کوي. د طالبانو اوسنيو چارواکو څو ځله ویلي چې دوی به هېڅ بهرني ځواک ته په افغانستان کې د پوځي حضور اجازه ورنه کړي.
ټرمپ پر خپل دیپلوماټیک ځواک باور لري او ادعا کوي چې د طالبانو مشران هغه ته درناوی لري او د هغه امرونه یې منلي. هغه څو ځله د عبدل « عبدالغني برادر» یادونه کړې ده.
د افغانستان د شنونکو په باور، ټرمپ د افغانستان په اړه د خپل لومړي ځل بهرني سیاست اصولو ته راستنېدونکی ښکاري، خو د دې ستنېدا ماهیت د منځنۍ اسیا په تړاو د هغه د بهرني سیاست تر اعلانېدو پورې لا ناڅرګند دی. البته هغه تل د امریکا ملي ګټوته د دیموکراسۍ پر ترویج او ملت جوړونې لومړیتوب ورکړی. له همدې امله د هغه په اړه اټکل کیږي چې د پوځي ښکیلتیاوو پرځای به ډېر سیاسي معاملو او اقتصادي فشارونو ته مخه کړي.
کمپایني شعار که عملي پلان؟
د بګرام د بیا ترلاسه کولو په تړاو د ټرمپ دریځ د هغه د کمپاین ملاتړکوونکو ته جالب و، خوعملي اړخ یې د طالبانو دریځونو ته په پام کمزوری ښکاري. که د دوحې تړون په ضمیمو کې په دې اړه څه توافق نه وي شوی، ټرمپ ته به ستونزمنه وي چې بېرته بګرام ته را وګرځي.
سره له دې چې طالبانو ټینګار کړی چې د افغانستان فضا لاهم اشغال ده او د امریکا متحده ایالتونو بې پیلوټه الوتکې پرې ګرځي، خو پرځمکه دوی د خپلو قوانینو او حکومتولۍ په چارو کې ظاهرا په خپلو تصمیمونو متکي دي.
په۲۰۲۱ کال کېله افغانستان نه د امریکایي ځواکونو له وتلو وروسته، تاریخي بهیر ته په پامد ځواک یوه تشه پاتې شوه چې ګاونډیو هېوادونو، په ځانګړي ډول چین، هڅه وکړه له هغې ګټه واخلي. منځنۍ اسیا اوس د سیمه ییزو قدرتونو لپاره د سیالۍ ډګر ګرځېدلی. چین د خپل یو کمربند، یوه لار نوښت له لارې په سیمه کې د پانګونې هڅې پیل کړې دي.افغانستان هم په دې دایره کې د ښکیلیدو په حال کې دی.
په ورته وخت کې، روسیه هڅه کوي په سیمه کې خپل نفوذ وساتي. مسکو د داعش له ویرې د منځنۍ اسیا هېوادونو مستبد دولتمشران ځان ته نږدې کړي.د ټرمپ له بري سره هممهاله د دواړو هېوادونو جګپوړي پلاوي کابل ته لاړل او له جګپوړو طالبانو سره یې پر دوه اړخیزو مسایلو او همکاریو خبرې وکړې. مسکو ژمنې وکړې چې طالبان د ترهګرو ډلو له نوملړه وباسي او په شانګهای همکارۍ سازمان کې به د افغانستان د څارونکي غړي څوکۍ بېرته فعاله کړي.
ټرمپ له دې اړخه د بګرام پر بایللو خواشینی دی او ددې ټولو لامل، د جوبایډن په لارښوونه له افغانستان نه د امریکايي ځواکونو بیړني وتل ګڼي.
طالبان څومره ټرمپ جدي ګڼي؟
طالبانو د متحده ایالتونو په ټاکنو کې د ډونالډ ټرمپ د بري په تړاو یوه محتاطانه اعلامیه خپره کړه او له واشنګټن سره یې د ښو اړیکو هیله وښوده. خو له دې سره سره، ددې ډلې په مشرتابه کې له ټرمپ نه یوه ښکاره ویره محسوسیږي، ځکه ټرمپ ډېری په ناڅاپي تصمیمونو مشهور دی.
د طالبانو قطر دفتر، په ځانګړې توګه ملا عبدالغني برادر چې د متحده ایالتونو له مذاکراتي پلاویو سره د خبرو اترو په بهیر کې د طالبانو د مرکچي پلاوي مشر و، د ټرمپ له راتلونکو تصمیمونو اندېښمن دي.
په کندهار کې یو شمېر سرچینې وايي چې د طالبانو د کندهار په وروستیو ناستو کې چې ددې ډلې مشرانو او د کابینې غړو پکې ګډون کړی و، یو مهم بحث د دوحې تړون د ځینو مواردو پلي کول و، چې واشنګټن پرې ټینګار لري، خو د طالبانو مشر ملا هبت الله اخوندزاده د خپل کم سیاسي لید له امله نړیوالو پرمختګونو، حسیاستونو او د دوحې تړون پلیتابه ته چندان اعتنا نه کوي. په دې مواردو کې بین الافغاني خبرې اترې، له ترهګرۍ سره مبارزه او ځینې نور موارد شامل دي چې د طالبانو اداره پکې تر دې مهاله پاتې راغلې ده.
د ټرمپ په راتلونکې اداره په ځانګړې توګه پوځي برخه کې ډېر داسې کسان غوره شوي، چې په افغانستان کې د جګړې مخینه لري، یا له طالبانو سره جوړنه دي. د طالبان وسله والې مخالفې ډلې هم د نوې ادارې له رامنځته کېدو سره هممهاله تر پخوا ډېرې فعالې شوې، چې ددې ډلې لپاره سرخوږ جوړولی شي.
د بګرام هوايي اډه ظاهرا د ټرمپ کمپایني شعار ګڼل کیږي او طالبان په عامه کچه ارزښت نه ور کوي، خو د طالبانو ځینې مشران دا مساله بابیزه نه ګڼي، ځکه د ټرمپ سیاسي کرکټر ته په پام، پر کابل په هره برخه کې فشارونه راتلای شي، په ځانګړي ډول په سیمه کې د چین د نفوذ کمولو ته نوموړی ډېر متوجه دی.
د اوکراین د جګړې پای ته رسېدل، د ټرمپ ادارې ته یوځل بیا دا فرصت ور کوي چې منځني ختیځ او منځنۍ اسیا ته پام واړوي. په منځنۍ اسیا کې د امریکا بیا حضور ته اړتیا تر ډېره د افغانستان د وضعیت له پرمختګونو سره تړلی دی.
د امریکا د نوي حکومت ډېره پاملرنه اقتصادي مسالو او په سرحدونو کې د تګ او راتګ لوړې کچې ته ده، چې دواړه موضوعات په تېرو دوو کلونو کې د پراخې ناخوښۍ سبب ګرځېدلي دي.
په ورته وخت کې بیا د نړۍ په بل ګوټ کې د افغانستان خلک د طالبانو تر واکمنۍ لاندې درې کاله د سخت ظلمونه لاندې دي، چې نه یوازې د ښځو او نجونو د بنسټیزو حقونو له سلبولو او د جنسیتي تبعیض له تحمیل سره مخ دي، بلکې د مدني او سیاسي ازادیو څخه هم بې برخې شوي دي ژوند تېروي.
د بشري حقونو دا جدي سرغړونې او ورسره اقتصادي بحران او د بشري ناورین زیاتېدل، د افغانانو سترګې او هیلې د ټرمپ راتلونکې ادارې او د هغه وروستیو ګمارنو څک کړي دي.
ایا د افغانستان لپاره د امریکا پالیسي بدلون کوي؟
پرته له دې چې د امریکا د "غیر مسوولانه" وتلو په اړه انتقاد وکړل شي، چې د میلیاردونو ډالرو په ارزښت وسلې او مهمات طالبانو ته پاتې شول، د خپل ټاکنیز کمپاین پر مهال د افغانستان په اړه د ډونالډ ټرمپ پالیسي مبهمه وه او په ندرت سره یې د افغانستان په مسالې بحث یا تبصره کوله، خو هغه د بګرام د هوايي دګر د بېرته تر لاسه کولو لپاره لیوالتیا څرګنده کړې وه، ځکه چې د امریکا د جیوپولیټیک سیال چین سره د مقابلې لپاره د پام وړ ستراتیژیک ارزښت لري.
دا چې دا موضوع یوازې ټاکنیز کمپاین او شعار و، که واقعاً د عمل وړ پالیسي به وي، دا به د وخت په تېرېدو سره معلومه شي.
د کلیدي پوسټونو لپاره د هغه وروستي نوماندان"د ملي امنیت سلاکار، د بهرنیو چارو وزیر، د دفاع وزیر او د سي ای اې رییس" چې د طالبانو سخت انتقاد کونکي دي، نه یوازې د افغانستان بلکې د نړۍ په اړه د امریکا د بهرنۍ پالیسي احتمالي بدلون ته اشاره کوي.
د نوموړو کسانو پوهې او تجربې ته په کتلو سره داسې ښکاري چې د چین د مخنیوي او په سیمه کې د امریکا د ګټو د ساتلو لپاره به سخت ستراتیژیک موقف ونیسي.
د بېلګې په توګه، مایکل والټز چې له افغانستان څخه د امریکا د ګډې وډې وتنې په اړه سخت انتقاد کوونکی دی، د طالبانو بیا راتګ د امریکا ملي امنیت ته د ګواښ په اړه اندېښنه څرګنده کړې ده.
هغه زیاتوي: "د څو اونیو په اوږدو کې د طالبانو نوی امارت را منځته شو چې نړۍ یې نوره هم خطرناکه کړې ده."
ایا هغه به بیا هم ورته دریځ ولري؟ که داسې وي، امکان لري چې په پالیسۍ کې به ډېر بدلون راشي.
همدارنګه، د نويو ګومارل شويو د بهرنیو چارو او دفاع وزیران دواړه د حقاني شبکې په اړه اندېښنې لري. وروسته له هغه چې افغانستان د طالبانو لاس ته ولوېد، هغه وویل چې طالبانو ته د واک په ورکولو سره، متحده ایالاتو د "شیطان سره تړون یا معامله" کړی ده او د طالبانو د رژیم ډېری مشران پخواني بندیان دي.
سربېره پر دې، د رویټرز په راپور کې راغلي دي چې د ډونالډ ټرمپ ټیم د امریکا په دفاع وزارت کې د چارواکو د ګوښه کولو لېست چمتو کوي.
ټرمپ د خپل کمپاین پر مهال ژمنه کړې وه، چې که بېرته واک ورسېږي د پنټاګون ځینې چارواکي به له دندو لري کړي، په ځانګړې توګه هغه کسان چې د افغانستان څخه د امریکا په وتلو کې ښکېل دي.
وروستیو څرګندونو او کړنو په افغانانو کې هیله پېدا کړې چې د ټرمپ اداره به له دې فرصته ګټه پورته کړي چې د امریکا غیر مسوولانه وتلو په اړه به ځینې ځواب ویلو ته مجبور کړي.
د افغانستان په اړه به د اروپايي ټولني او انګلستان د پالیسۍ بدلون څه وي؟
د سولې پروسه چې د بهرني سرتېرو د وتلو پرېکړه وه، اروپايي ټولنې او انګلستان دواړه د ټرمپ او بایډن ادارې لاندې د متحده ایالاتو پالیسي تعقیب او ملاتړ یې وکړ.
دا امکان هم شته چې د ټرمپ دوېمې دورې په جریان کې د سولې د پروسې په تړاو فکر بدلون ومومي. په همدې ډول د افغانستان په اړه نه یوازي د امریکا تګلاره؛ بلکې د اروپايي ټولنې او انګلستان تګلارې هم خورا ډېر اهمیت لري.
لکه څنګه چې څرګنده ده دا مهال اروپايي اتحادیه په افغانستان کې د خپل سفارت د پرانستلو ترڅنګ او د طالبانو له رژیم سره ښکیلتیا کچه داسې څرګندوي چې له امریکا او حتا له انګلستان څخه بیله پالیسي تعقیبوي.
په داسې حال کې چې انګلستان او اروپايي ټولنه له افغانستان سره د بشري مرستو په برخه کې مرستو ته ژمن دي خو د يادونې وړ ده، چې په دې وروستيو کې د ښځو د حقونو په برخه کې د اروپايي ټولنې غبرګونونه توپير لري.
د بېلګې په توګه، انګلستان د طالبانو د حساب ورکولو لپاره کوم ګام نه دی پورته کړی، په داسې حال کې چې اروپايي اتحادیې د طالبانو د حساب ورکولو لپاره ځینې ګامونه پورته کړي دي.
د اروپايي اتحادیې پارلمان د یوه پرېکړه لیک په تصویبولو سره ویلي یې دي: "د اروپايي اتحادیې غړي غواړي چې جنډر اپارتایډ د بشريت ضد جرم په توګه د پېژندلو ملاتړ وکړي او د نړۍوالې جنایي محکمې (ICC) د تحقیقاتو او د ملګرو ملتونو د خپلواک تحقیقاتي میکانیزم له لارې د افغانستان د موجوده چارواکو څخه د حساب ورکونې غوښتنه کوي.
سربېره پر دې، په EUCJ (د اروپايي ټولنې د عدالت محکمه) کې د هغو افغان ښځو لپاره چې په افغانستان کې د جنسیت او هویت پر بنسټ له ځورونې وېره لري په اروپایي ټولنه کې پناه غوښتنه کولای شي یا همدارنګه د ۲۲ هېوادونو په ملاتړ جرمني او هالنډ د کاناډا او استرالیا سره یوځای د طالبانو پر وړاندې د CEDAW قضیه پرانیستل او د عدالت نړۍواله محکمه (ICJ) ته یې کش بیا د طالبانو په اړه د یو شمېر اروپايي هېوادونو دریځ څرګندوي.
که ټرمپ د طالبانو یا افغانستان په اړه سخت دریځ غوره کړي، اروپايي ټولنه او انګلستان به د افغانستان په اړه د خپل موقعیت او زیانونو په پام کې نیولو سره د امریکا په پرتله مختلف دریځونه غوره کړي او د دوی پالیسي به تر یوې اندازې سره سمون ولري او کېدای شي په درېیو مهمو مسالو باندې استواره وي.
لومړی: د امنیت او تروریزم ګواښ
دویم: د بشري حقونو سرغړونې
درېیم: بشري بحران
که چېرې ټرمپ په امنیتي مسالو کې امریکا له ناټو څخه جلا کړي یا د امریکا ښکیلتیا په ناټو کې کمه کړي، که څه هم د تروریزم، ډله ییز مهاجرت او نور ګواښونه، لکه د راپورونه له مخه چې القاعده د افغانستان سره د پاکستان تحریک طالبان جنګیالي چمتو کوي او روزنیز کمپونه لري؛ خو بیا هم د انګلستان په ګډون د اروپايي ټولني هېوادونه به په اسیا یا افغانستان کې د مداخلې پر ځای خپل تمرکز په اروپایي ټولنې او اروپا باندې وکړي.
د افغانستان لپاره د متحده ایالاتو د نوې ادارې احتمالي لومړیتوبونه
امریکا د اوکراین او غزې بحرانونه د خپل بهرني سیاست د لومړیتوبونو په توګه په ګوته کوي او دا دا ډول کلیدي موضوعات دي چې امریکا کولای شي لومړیتوب ورکړي او تمرکز پري وکړي.
ټرمپ او د هغه منتقدین دواړه په دې موافق دي چې د دوحې تړون هیڅکله په بشپړ ډول نه دی پلي شوی، پخواني استازي زلمي خلیلزاد وویل، چې د ټرمپ د بیا واک ته د رسېدو سره د دوحې د تړون د بشپړ تطبیق لپاره یو فرصت دی.
طالبان د خپلو ډېرو ژمنو په عملي کولو کې پاتې راغلي، چې پکې د ټول شموله حکومت د جوړولو او له نورو افغان مشرانو سره د خبرو اترو په برخه کې ژمنې شاملې دي.
سربېره پردې، دا تړون د بین الافغاني خبرو اترو لپاره یو بنسټ دی، چې موخه یې د هېواد راتلونکې حکومتولي ده.
زه دا هم استدلال کوم چې که د اوکراین موضوع حل شي؛ نو دا به د امریکا او روسیې ترمنځ کړکیچ مات کړي او کېدای شي چې د امنیت شورا د 2721 پرېکړه لیک پلي کولو ته لاره هواره کړي او همدا راز به د ځانګړي استازي ټاکل او د تماس ډلې رامنځته کړي.
د بین الافغاني خبرو اترو لپاره د ویانا پروسې په ګډون د بین الافغاني خبرو اترو او د تیرانا د پروسې له لارې د ښځو د خوځښت په ګډون د ډیالوګ او نړۍوالې پروسې ملاتړ خورا مهم دی.
دا پروسې د یو شمېر شریکانو له خوا په تفصیل سره مطالعه شوي، چې متحده ایالات کولی شي په فعاله توګه د یو ټول شموله او مشروع حکومت د جوړولو، په ځانګړې توګه د افغانستان د راتلونکي نسل سره د ښکیلتیا له لارې د اوسني بحران د حل لپاره د یو متحد چتر په جوړولو کې مرسته وکړي .
د افغانستان اوسني نازک وضعیت او په سیمه کې د امریکا ګټو ته په پام سره، د افغانستان په اړه د امریکا په پالیسي کې احتمالي بدلون ډېر اټکل شوی دی.
دا بدلون باید د پیل ټکي په توګه د غیر طالب افغانانو سره ښکیلتیا ته لومړیتوب ورکړي او په طالبانو فشار راوړي چې په ټول شموله پروسو کې برخه واخلي.
د اروپايي ټولني له لارې د بشري حقونو د سرغړونو په خاطر د طالبانو حساب ورکول، په فعاله توګه د طالبانو د بدیلونو ملاتړ او د ښځو د حقونو د حرکتونو په ګډون د مقاومت غورځنګونو ملاتړ د وضعیت د بدلون لپاره خورا مهم دی. دا تګلاره د افغانستان د اوږدمهاله ثبات او په سیمه کې د امریکا د ګټو د ساتلو لپاره حیاتي ده.
د ولسمشر ټرمپ تر رهبرۍ لاندې د افغانستان د مسالې د حل لپاره د یوې حل پېدا کولو تعقیبول نه یوازې د افغانانو لپاره، بلکې د امریکا او ولسمشر ټرمپ د اعتبار لپاره هم اړین دي، په ځانګړې توګه چې د دوحې د تړون د جمهوری دولت په سقوط کې د رول درلود.
یادونه: افغانستان انټرنشنل - پښتو د یوې بې پرې رسنۍ په توګه د ټولو لیکوالو نظریاتو ته درناوی لري؛ خو د چا د نظر ملاتړ نه کوي.