د طالبانو د کورنیو چارو وزارت د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره ویلي، چې سراج الدین حقاني د چین له سفیر سره د واخان دهلیز د ستراتیژیک اهمیت، د سوداګریزو اړیکو د پراختیا او د سفري الوتنو د زیاتېدو په اړه خبرې وکړې.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت د دوشنبې په ورځ په خپره کړې خبرپاڼه کې لیکلي، چې د دې ډلې د کورنیو چارو وزیر سراج الدین حقاني او په کابل کې د چین سفیر ژاو شېنګ د واخان دهلیز د ستراتیژیک اهمیت، سوداګریزو اړیکو د پراختیا او د سفري الوتنو د زیاتېدو په اړه خبرې کړې دي.
د خبرپاڼې د معلوماتو له مخې، دواړو لوریو د دوه اړخیزې همکارۍ پر لا پیاوړتیا او د متقابلو ګټو د پرمختګ لپاره د کوټلو ګامونو پورته کولو پر اړتیا ټینګار کړی دی.
د طالبانو د کورنیو چارو وزارت له لورې په خپره شوې خبرپاڼه کې له چین سره د واخان دهلیز د ستراتیژیک اهمیت په اړه د خبرو یادونه په داسې حال کې ده، چې د افغان طالبانو او پاکستان ترمنځ په ډیورنډ کرښه له نښتو سره هممهاله پاکستاني شنونکو د دغه هېواد پر حکومت غږ کړی، چې له روسیې او منځنۍ اسیا سره د مستقیمې سوداګرۍ لپاره واخان دهلېز وکاروي.
د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړی استازی محمد صادق وايي چې کابل ته یې د خپل وروستي سفر په اړه معلومات د پاکستان له لومړي وزیر شهباز شریف سره شریک کړل. محمد صادق زیاتوي چې له شهباز شریف سره یې له اوسني نظام سره پر دوه اړخېزو اړیکو هم خبرې کړې دي.
د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړي استازي محمد صادق نن دوشنبه «د مرغومي ۱۰مه» پر خپل اېکس ولیکل، چې کابل ته یې د خپل وروستي سفر معلومات له شهباز شریف سره شریک کړل.
ددې لیدنې د جزئیاتو په اړه معلومات نه دي ور کړل شوي، خو د پاکستان ایکسپرېس ټربیون ورځپاڼه وايي، دا سفر له افغانستان سره د ترینګلو اړیکو د رغولو او د پاکستان د اندېښنو د حل په برخه کې یوه هڅه وه.
ورځپاڼه وايي، د تیر کال په اوږدو کې اسلاماباد د طالبانو له حکومت سره له دې امله اړیکې پرې کړې وې، چې د ټي ټي پي پرضد ګامونه نه اخلي.
ورځپاڼه وايي، محمد صادق د دغه سفر په ترڅ کې هڅه وکړه چې د ډیپلوماتیک حل لپاره فرصتونه برابر کړي.
د ایکسپرېس ټربیون په باور، محمد صادق کابل ته په دې ماموریت تللی و، چې طالبان دې دټي ټي پي په اړه خپل دریځ بدل کړي.
د افغانستان او پاکستان ترمنځ د ترینګلو اړیکو په منځ کې د پاکستان د ځانګړي استازي محمد صادق دغه سفر پر دې څوکۍ د هغه له بیا ځلي ټاکل کېدو وروسته لومړنی سفر و.
محمد صادق په کابل کې و، چې د پاکستان هوايي ځواکونو د پکتیکا په برمل ولسوالۍ کې په هوايي برید کې د ښځو او ماشومانو په ګډون لږ تر لږه ۴۶ملکي وګړي ووژل.
طالبانو هم د پاکستان هوايي بریدونو ته ځواب ورکړ او د خوست او پکتیا ولایتونو په امتداد کې یې د ډیورنډ کرښې پورې غاړې ته د پاکستاني پوځیانو اړوند پوستې په نښه کړې.
د افغانستان لپاره د پاکستان پخوانی ځانګړی استازی اصف درانی وايي، افغان طالبان دې د پاکستان او ټي ټي پي ترمنځ یو انتخاب وکړي. نوموړي ویلي، چې د ټي ټي پي غړي د طالبانو د مشرتابه په پرتله له حقاني ډلې سره ډیر تړاو لري.
د افغانستان لپاره د پاکستان پخواني ځانګړي استازي اصف دراني پر پکتیکا د پاکستان له هوايي بریدونو او پر ډیورنډ کرښه د پاکستاني پوځیانو پر امنیتي پوستو د طالبانو له بریدونو وروسته په یوه لیکنه کې ویلي، چې افغان طالبان دې د پاکستان او ټي ټي پي ترمنځ یو وټاکي.
نوموړی وايي، د ډسمبر پر ۲۴مه د پکیتیکا ولایت په برمل ولسوالۍ کې د پاکستان هوايي بریدونو کې ۴۷ کسان ووژل شول، چې ډیری یې د پاکستاني چارواکو په وینا د تحریک طالبان پاکستان غړي وو.
طالبانو اعلان وکړ، چې وژل شوي کسان ټول ملکي وګړي دي.
د نوموړي په خبره، دا بریدونه پر یوه روزنیز او یوه رسنیز مرکز شوي.
اصف درانی وایي، دا بریدیونه وروسته له هغه وشول، چې تحریک طالبان پاکستان د افغانستان له خاورې څخه په استفادې څو ورځې وړاندې د افغانستان پولې ته څېرمه د پوځ پر یوه پوسته برید وکړ او ۱۶ پاکستاني پوځیان یې ووژل.
اصف درانی وایي، افغان طالبان ښه پوهیږي، چې په دغه برید کې وژل شوي کسان افغانان نه دي.
نوموړی وايي، پر یوه ځای د ۵۰ تنو کسانو راټولیدل یو تصادف نه و، ځکه هلته په سیمه کې د هغوی ځانمرګي بریدګر وو، وسلې او مهمات هم ورسره وو. دده په باور، په سیمه کې د لویو چاودونو ترسره کیدل دا په ډاګه کوي، چې هلته مهمات موجود وو.
طالبان ټي ټي پي تر داعش اسانه له منځه وړلای شي
اصف درانی وایي، که د افغانستان سرپرست حکومت وغواړي د داعش خراسان د ډلې په پرتله د ټي ټي پي مهارول ورته خورا اسانه دي.
اصف درانی زیاتوي:« په افغانستان کې د حکومتدارۍ په برخه کې د طالبانو د ننګونو په اړه څیړنې ته اړتیا ده، خو ممکن طالبان دا ننګونې نه مني، خو لیدل کیږي چې په چټکۍ سره د ټي ټي پي مسوولیت طالبانو ته ور تر غاړې کیږي.»
نوموړی په افغانستان کې د ټي ټي پي د شتون په اړه وايي:« د تحریک طالبان پاکستان له دوو درځنو څخه زیاتې ډلې د دې ثبوت دي چې د دوی غړي د یوې واحدې ډلې برخه نه دي، بلکې د یوې ویشل شوې کورنۍ برخه ده، چې په قبیلوي غوره توبونو کې ریښې لري.»
نوموړی وايي، ټي ټي پي خلک مجبوروي، چې یا پیسې ور کړي او یا هم یو کس د «جهاد» لپاره ورکړي.
نوموړی ادعا کوي چې «ان طالب مشران هم د ټي ټي پي غړي د مجاهدینو په توګه نه ګڼي، ځکه د ټي ټي پي ډیری غړي په بلیک میل کولو، زورزیاتي او جبري ودونو کولو کې ښکیل دي.»
د ملا هبت الله فرمان رښتیا دی که درواغ؟
دراني د ملا هبت الله فرمان ته اشاره کړی، چې ویلي یې دي «پر پاکستان برید حرام دی» خو بیا هم پاکستان ته د ټي ټي پي د غړو او مشرانو سپارل ناممکن دي.
نوموړی وايي، طالبان د پښتونولۍ او مېلمه پالنې له مخې د ټي ټي پي غړي پاکستان ته نه سپاري.
د افغانستان لپاره د پاکستان دغه مخکینی ځانګړی استازی وايي، چې د تحریک طالبان پاکستان ځینې هغه کسان چې تسلیم شوي دي وايي، چې ملا هبت الله داسې کوم فرمان نه دی صادر کړی چې په پاکستان کې بریدونه حرام وګرځوي.
نوموړی وایي، که په په پاکستان کې د بریدونو په اړه د ملا هبت الله فرمان درواغ وي، نو افغان طالبان پاکستاني چارواکو ته په غلطو معلوماتو ورکولو سره د خپل مشر حیثیت ته سپکاوی کوي او دا ډول کړنې په په راتلونکي کې د طالبانو واکمنۍ ته زیان ورسوي.
یاد پاکستانی پخوانی چارواکی وايي، افغان طالبان له مختلفو ترهګرو ډلو سره د معاملو په اړه د انکار په حالت کې دي.
درانی وایي، طالبان داعش خراسان خپل دښمنان ګڼي، خو په ورته مهال د داعش له بریدونو سربیره، په افغانستان کې د دوی شتون ردوي.
اصف درانی وایي، د ترکستان اسلامي ګروپ او ازبکستان اسلامي ډله هغه ترهګرې ډلې دي، چې له افغانستان څخه فعالیت کوي.
طالبان باید یو انتخاب کړي، پاکستان یا ټي ټي پي
دغه پاکستانی ډيپلوماټ وايي، کله چې طالبانو ته له دغو ترهګرو ډلو سره د مبارزې لپاره د مرستې وړاندیز کیږي، دوی نه یوازې دا ډول وړاندیزونه ردوي بلکې له دغو سازمانونو سره د مقابلې لپاره په خپلې وړتیا فخر کوي. نوموړی وايي، د طالبانو دغه چلند وضعیت نور هم خراب کړی دی.
اصف دراني د خپلې لیکلي په وروستۍ برخه کې ویلي، چې د ټي ټي پي غړي د کندهار د مشرتابه په پرتله په افغان حکومت کې له حقاني ډلې سره ډیر تړاو لري.
هغه زیاتوي، «د ټي ټي پي مشران د لویې پکتیا او خوست سیمو کې، د حقاني شبکې تر کنټرول لاندې سیمو کې اوسېږي. که څه هم حقاني ډله د پاکستان ملګرې ګڼل کیږي او له پاکستاني چارواکو سره نږدې اړیکې لري».
نوموړی وايي، د حقاني کورنۍ ټولې سوداګریزې ګټې پر وزیرستان سیمه کې متمرکزې دي او دا باید د پاکستان د ځواک په حلقو کې د هرچا لپاره د اندیښنې وړ وي چې څنګه د ټي ټي پي غړي په اسانۍ سره د حقاني شبکې له پناه ځایونو پر پاکستان د برید لپاره کار اخلي.
نوموړی وایي، دغو لاملونو ته په کتو له طالبانو سره د اړیکو ښه کول ګټور نه دي او د پاکستان حکومت اړتیا لري چې له طالبانو سره د خپلو اړیکو ټول اړخونه بیا وځیري.
درانی وايي، طالبان دا هم باید درک کړي چې دوی نور ازاد جنګیالي نه دي بلکې یو حکومت دی چې د خپلو خلکو او بهرنۍ نړۍ په ځانګړې توګه د ګاونډیو پر وړاندې لوی مسوولیتونه لري.
درانی وايي، چې «د افغانستان هیڅ ګاونډی به دا ونه زغمي چې افغان خاوره د دوی پر ضد وکارول شي، له همدې امله، په راتلونکو ورځو او اونیو کې، طالبان باید له پاکستان سره د خپلو اړیکو د ماهیت پریکړه وکړي، چې ایا ټي ټي پي غوره کوي او که پاکستان».
اصف درانی وایي، د طالبانو حکومت باید دا معلومه کړي چې ایا دوی (طالبان) د پاکستان پر وړاندې د د ټي ټي پي مبارزه سمه ګڼي یا غلطه.
د ایران د اوبو د صنعت ویاند د هریرود پر سیند د افغانستان د «یو اړخیزې ګټې اخیستنې» په اړه ویلي چې دا کار د عرفي حقوقو نقض دی او زیاتوي، چې دا ګام به د څو میلیونه انسانانو د څښاک او روغتیا اړتیاوو ته زیان ورسوي.
عیسی بزرګ زاده د ایران د صداوسيما له خبریال سره په خبرو کې وویل، چې د هریرود پر سرحدي او ګډې حوزې د پاشدان بند جوړول د دغه سیند طبيعي بهیر کموي، چې له امله یې د ټولنیزو او چاپیریالي زیانونو په ګډون د مشهد ښار د څښاک اوبه جدي زیانمنېږي.
نوموړی وايي، « په ټوله کې، د ایران اسلامي جمهوریت څو ځله د دیپلوماتیکو چینلونو له لارې د هریرود په سرحدي حوزه کې د افغانستان د یو اړخیزې بند جوړونې پر منفي اغیزو خپل رسمي اعتراض څرګند کړی او د ګډې همکارۍ غوښتنه یې کړې ده، څو د دې منفي اغیزو ارزونه وشي او د پایښت وړ پرمختګ ته ترجیح ورکړل شي.»
دغه ایرانی چارواکی وايي، د هریرود اوبو حوزې اوسیدونکي په دواړو هیوادونو ایران او افغانستان کې د دغه سیند له طبيعي جریان څخه له ډېرو کلونو راهیسې ګټه اخلي. دده په وینا، دا یو اړخیز اقدام نه یوازې د څو میلیونو خلکو د څښاک او روغتیا اړتیاوې اغیزمنوي، بلکې چاپیریالي زیانونه هم پراخوي.
بزرګ زاده وايي، د هریرود له سرحدي سیند نه د ګډې ګټې اخیستنې په برخه کې باید د اوبو نړیوال حقونه په پام کې ونیول شي.
هغه زیاته کړې، « موږ تمه لرو چې د افغانستان سرپرست مقامات د نړیوالو عرفي حقوقو او د دوه ګاونډیو هېوادونو ترمنځ د ښه ګاونډیتوب او اړیکو له اصل سره سمه همکاري وکړي».
نوموړي له طالبانو سره د پاشدان او سلما بندونو په اړه مذاکراتو ته تیاری ښودلی دی.
د کاناډا یو متقاعد ډېپلومات ریچارډ کولوین چې په افغانستان کې یې دنده ترسره کړې، د کاناډا حکومت په ۲۰۰۶ او ۲۰۰۷ کلونو کې د کندهار د ماموریت پر مهال د سلګونو افغان بندیانو په ورکیدو تورن کړی دی. یاد ډېپلومات وايي، کاناډا په احتمالي جنګي جرمونو کې لاس درلود.
د ګلوب اېنډ میل ورځپاڼې د رپوټ له مخې، ریچارډ کولوین په ۲۰۰۹ کال کې له هغه وروسته په رسنیو کې خبرساز شو، چې ویې ویل کاناډايي پوځیانو د افغان حکومت مخالف بندیان افغان ځواکونو ته سپارلي وو او په زندانونو کې په پراخه کچه شکنجه کېدل.
دا ځل د کولون تورونه مختلف دي. هغه د زر پاڼو اسنادو په وړاندې کولو سره ادعا وکړه، چې د زنداني شویو کسانو شمېر له هغه څه ډېر دي چې مخکې اعلان شوي وو.
کولوین ادعا کوي چې په ۲۰۰۶ او ۲۰۰۷ کلونو کې د کاناډایانو له خوا نیول شوي نږدې ۹۰ سلنه افغان بندیان پرته له کومې څارنې افغان امنیتي ځواکونو ته سپارل شوي دي.
د کولوین په وينا، دغه بنديان د افغانستان زندانونو ته لېږل شوي وو.
هغه وویل چې د افغانستان په زندانونو کې د بندیانو شکنجه، ناوړه چلند او حتا وژنه «یوه عادي خبره» وه.
کولوین په خپل راپور کې لیکلي، چې د کاناډا پوځ د پټې او نا اعلان شوې پالیسۍ په کارولو سره له نړیوالو قوانینو سرغړونه کړې ده.
هغه وايي چې دا انتقالات "د جبري ورکېدو" په معنا دي، چې د نړيوالو قوانينو له مخې جنګي جرم ګڼل کېږي.
په دغه راپور کې هغه ادعا کړې، چې د سره صليب نړيوالې کمېټې څو ځله د بنديانو د وضعيت په اړه خبرداری ورکړی و، خو کاناډايي چارواکو دغه خبرداری له پامه غورځولی و.
په ۲۰۰۹ کې، کولون دا تورونه ولګول او په پارلماني کمیټه کې یې شاهدي ورکړه.
د کولون تورونو په هغه وخت کې ګڼ غبرګونونه راوپارول او د سټیفن هارپر پر حکومت یې فشار راوړ.
ګلوب اېنډ میل وايي، په ۲۰۰۹ کال کې واک ته له رسېدو وروسته د کاناډا اوسني لومړي وزیر جسټین ټروډو د دې موضوع د څیړلو چاره د دفاع وزیر ته وسپارله.
په ۲۰۱۶ کال کې، د کاناډا د هغه وخت د دفاع وزیر هارجیت سجن اعلان وکړ، چې کاناډایانو له بندیانو سره انساني چلند کړی او نور تحقیقات اړین نه دي.
کولوین په دې باور دی چې د کاناډا حکومت نه یوازې په دې کړنو کې ښکیل و، بلکې هڅه یې کوله چې دا پټ کړي.
هغه په خپل راپور کې ټینګار کړی، چې کاناډا باید له دې رسوایی څخه مهم درسونه زده کړي. ګلوب اېنډ میل وايي، په دې کې په نظامي ماموریتونو کې ډیر شفافیت ، د اردو قوي ملکي نظارت او قانون شامل دي څو ډاډ ترلاسه شي چې د کاناډا بهرنۍ پالیسۍ له نړیوال قانون سره مطابقت لري.
د کاناډا حکومت تر اوسه دغو تورونو ته غبرګون نه دی ښودلی.
د قرغیزستان د بهرنیو چارو وزیر جرنبک اولوبایف د طالبانو له حکومت سره ددوه اړخیزو اړیکو پیاړتیا ته لېوالتیا وښوده.
جرنبک اولوبایف د دوشنبې په ورځ « د مرغومي پر ۱۰مه» په۲۰۲۴ کال کې د خپل وزارت د لاسته راوړنو د کلني رپوټ پرمهال یوې خبري غونډې ته وویل، چې له افغانستان او د منځنۍ اسیا له هېوادونو سره د همکارۍ پیاوړتیا او له منځني ختیز، جنوبي او جنوب ختیزې اسیا، اروپا او امریکا سره د اړیکو پراخول په ۲۰۲۵ کال کې د قرغیزستان د بهرنۍ پالیسۍ مهم لومړیتوبونه دي.
اولوبایف وویل، چې « له افغانستان سره ددوه اړخیزو همکاریو پیاوړتیا ته لېواله یو. زموږ لومړیتوب دا دی چې له ګاونډیو هېوادونو سره اړیکې ټینګې کړو او سیاسي خبرې اترې پیل کړو».
نوموړي چې غونډه یې پر ټولنیزو شبکو په لایف ډول خپرېده، وویل چې راتلونکی ۲۰۲۵ کال به د بهرنیو چارو وزارت او د هېواد د بهرنۍ پالیسۍ لپاره فعال کال وي.
د قرغیزي رسنیو د رپوټ له مخې، هغه وویل، « په نړۍ کې ډېر بدلونونه او نوښتونه رامنځته کېږي. په متحده ایالاتو کې به نوی ولسمشر واک ته ورسیږي، چې د نړۍ تر ټولو لوی هېواد دی. د نوي حکومت په راتګ سره د نړۍ ډېرې تګلارې بدلېدای شي. له همدې امله به د بهرنیو چارو وزارت په نړیوال سیاست کې له دوی سره همکاري کوي او د خپل هېواد ګټې به خوندي کوي».
د قرغیزستان د بهرنیو چارو وزیر زیاته کړه چې، « سربېره پر دې، موږ به هڅه وکړو چې له اسیایي، اروپایي او عربي هېوادونو سره چې زموږ لپاره لومړیتوب لري، خپلې همکارۍ تر بل هر وخت لوړې کچې ته پراخې کړو».
د غونډې پر مهال دا هم اعلان شوه، چې د ۲۰۲۵ کال د جنورۍ لپاره لویو هېوادونو ته سفرونه په پام کې دي.
