د کابل په چهلستون سیمه کې د نوبرجه مدرسې مدرس او طالب پلوی ملا شیخ احسان الله حنفي خپلو مقتدیانو ته د وینا پر مهال ویلي چې بخارۍ ته مخامخ له لمونځ کولو څخه ډډه وکړي او که څوک داسې کوي، نو «لمونځ یې نه کېږي.»
دغه طالب پلوی ملا په خپله وینا کې زیاتوي، چې د حنفي مذهب پر بنسټ هغه بخارۍ چې دننه په کې اور بل وي، نو مخامخ ورته لمونځ کول روا نه دي.
د هغه په خبره، که په بخارۍ کې اور بل نه وي، نو مخامخ ورته لمونځ کول هېڅ ستونزه نه لري.
هغه خپلو مقتدیانو ته سپارښتنه کړې چې د نورو اور لرونکو بخاریو تر څنګ ګازي بخارۍ او راډ لرونکې برېښنایي بخارۍ ته هم مخامخ لمونځ کېږي؛ خو بیا هم باید احتیاط وشي.
دغه ملا د اوکراینا په نوم د مشهوري ګازي بخارۍ نوم هم اخیستی دی چې په وینا یې مخامخ ورته لمونځ «مکروه» دی.
په منبر ناست دغه ملا دا هم ویلي چې په خونه کې د روښنايي لپاره برېښنا یا ساده څراغ هېڅ ستونزه نه لري او مخامخ ورته لمونځ جایز دی.
په کابل او د هېواد په یو شمېر سړو ولایتونو کې خلک د خونو د تودلو په موخه ګازي، لرګي لرونکي او برېښنايي بخارۍ خورا ډېرې کاروي چې دغه څرګندونې یې په تړاو پاروونکي بلل کېږي.
د دیني علومو یو شمېر پوهان په دې باور دي چې د طالبانو په واکمنۍ کې یو شمېر ملایانو د اسلامي شریعت په نوم خورا افراطي نظریات ټولنې ته وړاندې کوي.
باورونه دا دي چې طالبان د ژوند هره برخې ته اسلامي رنګ ورکوي او بیا د خپلو افراطي مفکورو پر بنسټ پرته له کوم روښانه اسلامي دریځ او دلایلو څخه خلکو ته تبلیغوي.
په افغانستان کې دیني عالمانو په بېلابېلو برخو کې خپلو افراطي نظریاتو خپرولو ته دوام ورکړی او ځینو ؛خو بیا ځیرک ټلېفونونه ګرځول هم حرام ګڼلي دي.
په یوې بله ویډیو کې یو طالب پلوی ملا چې د ټلوېزیون په بحث کې کامرې ته مخامخ ناست دی ادعا کوي چې د ژوندیو انسانانو ویډیو یا انځورو اخیستل خپرول ګناه ده ؛خو خپله په ویډیوي بڼه یوې خپرونه کې ګډون لري.
د طالبانو د امر بالمعروف ملایان بیا د افراطي نظریاتو د درلودو له امله خورا مشهور شوي او ان ځینو بیا ويلي چې ښځې باید په خپلو کې هم د غږ د محرم والي له کبله له یو بل سره له خبرې ونه کړي.
په وار وار د اسلامي علومو عالمانو د طالب ملایانو افراطي ویناوې غندلي او له دین څخه یې ناخبره ګڼلې دي.
هغه پر اېکس پاڼه کاږلي: « زه افغانستان ته راغلی یم، چېرې چې پاکستان ۸۰۰ زره افغانان بېرته دغه هېواد ته ستانه کړي او ایران هم پلان لري، چې دوه مېلیونه افغان کډوال بېرته خپل هېواد ته واستوي.»
نوموړي لیکلي، په هرات ولایت کې یې له هغو مېرمنو سره لیدلي چې د خپلو مېړونو پرته بېرته افغانستان ته راستنول شوې وې او له سختې بې وزلۍ او ناهیلۍ سره مخ وې.
هغه زیاته کړې، دا یو داسې ناورین دی چې نړۍ له پامه غورځولی دی.
له بل پلوه وړمه ورځ اروپایي ټولنې د افغان کډوالو د ملاتړ په موخه ۳۶ ملیونه یورو مرسته کړې.
د دغې مرستې تړون د جمعې په ورځ د (مرغومي په ۲۸مه) د هرات ولایت په اسلام کلا کې د افغانستان لپاره د اروپایي ټولنې د شارژدافیرې ویرونیکا بوسکوویچ پوهار او په افغانستان کې کډوالو لپاره د ملګرو ملتونو د عالي کمېشنرۍ د استازي عرفات جمال تر منځ لاسلیک شو.
جان اګلېند په یوې بله لیکنه کې هم د هغو ماشومو نجونو تصویرونه خپاره کړي، چې غالۍ اوبدي.
هغه لیکلي، د افغانستان په هرات ولایت کې دغه نجونې چې له شپږم ټولګي څخه ډېرې زده کړې نه شي کولی؛ د زدهکړو پر ځای غالۍ اوبدل غواړي.
هغه په خپلې لیکنه کې د یوې ماشومې له حوالې لیکلي: «ما خپل پنځم ټولګی پای ته ورساوه؛ خو زما خوب لا هم په راتلونکې کې ډاکټره کېدل دي.»
هغه له شپږم ټولګي څخه د پورته نجونو پر زدهکړو د بندیز په اړه لیکي، دا د بنسټیزو بشري حقونو له منلو څخه د نه زغملو وړ انکار دی.
والټز وايي، « د ټرمپ اداره به د استخباراتي ټولنې او ترهګرۍ ضد تصدۍ ته ځیره وي او دا، چې موږ کوم ډول سترګې او غوږونه لرو، چې ډاډ ترلاسه کړو بیا، بیاموږ د نړۍ له دې برخې حیران نه شو».
والټز په مرکو، تلویزیوني څرګندونو او خپلو لیکنو کې بیا بیا خبرداری ورکړی چې ترهګر په افغانستان کې د بیا راټولېدو هڅه کوي او د ۹/۱۱ په څیر به د امریکا پر ضد بریدونه وکړي. هغه وړاندیز کړی چې پنتاګون ممکنه ده یوه ورځ بیرته خپل ځواکونه افغانستان ته واستوي، لکه څنګه چې یې له۲۰۱۱ کال څخه درې کاله وروسته عراق ته له اسلامي دولت سره د جګړې لپاره واستول.
والټز په خپل وروستي خپاره شوي کتاب کې لیکلي، « که موږ د ترهګرۍ پر ضد جګړه د کندهار په څېر ځایونو کې ونه کړو، نو هغه جګړه به د کانزاس ښار په څېر ځایونو ته راشي».
خو هغه واشنګټن پوسټ ته تازه ویلي، چې، « زه به دا داسې تفسیر نه کړم، چې موږ باید بیرته لاړ شو او په کندهار کې جګړه وکړو. زه به دا داسې تفسیر کړم، چې زه نه غواړم منتظر شم، چې پر کانزاس سیټي برید وشي».
رایان مک کارټي، چې د ټرمپ د ولسمشرۍ پر مهال د پوځ وزیر و او له والټز سره یې له ۱۹۹۰مې لسیزې راهیسې چې دوی د ورجینیا پوځي انسټیټیوټ کې زده کړې کولې، پېژني، واشنګټن پوسټ ته وویل: « ملي امنیت د هغه په وینو کې روان دی. دا د هغه جذبه ده، د هغه ژوند».
مایکل ویکرز، یو پخوانی لوړ پوړی امریکایي استخباراتي افسر چې د بوش او اوباما ادارو کې له والټز سره کار کړی و، وویل چې د هغه اصلي ننګونه به د ملي امنیت سلاکار په توګه د سپینې ماڼۍ د پریکړو په پروسه کې «یو رښتینی منځګړتوب» وي چې د ټرمپ او د هغه د کابینې لوړ پوړو غړو ترمنځ اړیکې پراخې کړي. هغه وویل چې والټز د دې رول لپاره وړ کس دی.
د ټرمپ منتقد، د هغه جګپوړی سلاکار
واشنګټن پوسټ ورځپاڼه وايي، په سپینه ماڼۍ کې د یوه ځوان کارکوونکي په توګه والټز ډیری وخت په دې خپه کېده چې جګپوړي امریکايي چارواکي د افغان امنیتي ځواکونو د روزنې په اړه پرمختګ کې مبالغه کوي.
مایکل والټز چې د جګړې په ډګر کې یې زړورتیا ستایل شوې، له طالبانو سره د ټرمپ د دوحې خبرو اترو او په ۲۰۲۱ کال کې له افغانستان نه د بایډن د وتلو پرېکړې مخالف پاتې شوی. هغه د بلې ۹/۱۱ پېښې د خطر په اړه خبرداری ورکړی. د۲۰۲۰ کال په فبروري کې مایکل والټز په فلوریډا ایالت کې د هوايي ځواک د یوې الوتنې بلنه ترلاسه کړه. د الوتنې په ترڅ کې هغه له ټرمپ سره پر هغه څه په لابي بوخت و، چې د خپل ژوند ډېره برخه یې ورته وقف کړې وه: په افغانستان کې جګړه.
واشنګټن پوسټ وايي، ټرمپ له طالبانو سره یوازې یو مشروط تړون تصویب کړی و چې د ۱۴ میاشتو په ترڅ کې یې د امریکایي ځواکونو د خرج وړاندوینه کوله. والټز، چې په افغانستان کې دوه ځله په جګړه کې ګډون کړی و، له ولسمشر ټرمپ نه غوښتنه وکړه چې بیا فکر وکړي، استدلال یې وکړ چې طالبان د باور وړ نه دي او امریکایي پوځ ته اړتیا ده چې بې قید او شرطه پاتې شي. خو ټرمپ، چې د جګړې د پای ته رسولو ژمنه کړې وه، بې پروا پاتې شو. هغه والټز ته وویل،« موږ هلته ډیر وخت پاتې شوو».
سره له دې چې هغوی په اوږده جګړه کې د نظر پر بنسټ یو بنسټیز اختلاف درلود، ټرمپ والټز ته بلنه ورکړه چې د ملي امنیت سلاکار په توګه له هغه سره سپینې ماڼۍ ته راستون شي.
په داسې یوه اداره کې چې ټرمپ یې په همغږو کسانو ډکوي، والټز د مخالف په توګه وځلیده: یو پوځي تجربه لرونکی چې لاهم د امریکایي ځواکونو اوږدمهاله ماموریتونه غواړي چې له القاعدې، اسلامي دولت او نورو ترهګریزو ډلو سره مبارزه وکړي.
له ټرمپ سره د افغانستان په اړه د والټز اختلافات
والټز له ټرمپ سره په۲۰۲۰ کال کې له طالبانو سره د سولې تړون په اړه له خپل اختلاف نه تېر نه دی، خو هغه په یوه وروستۍ مرکه کې ویلي چې د ولسمشر د غوښتنو مطابق عمل کولو ته ژمن دی.
والټز وویل، « هغه د اختلافاتو هرکلی کوي، هغه د پرله پسې بحث هرکلی کوي، خو کله چې پرېکړه وکړي، تمه لري چې تاسې یې پلي کړئ او زه به هم همداسې وکړم».
والټز د سپینې ماڼۍ د ملي امنیت شورا ټولو کارکوونکو ته له ټرمپ سره پر وفادارۍ ټینګار کړی دی. هغه وویل: « زه به ډاډه شم چې ټول کارکوونکي د ولسمشر له اجنډا سره سل په سلو کې همغږي ولري».
د ټرمپ د انتقالي ټیم ویاند برایان هیوز له ټرمپ سره د والټز د اختلاف په اړه واشنګټن پوسټ ته وویل چې « دا اختلاف نه بلکې یوه بحث و». والټز په څرګنده توګه له ولسمشر ټرمپ سره موافق و چې باید په افغانستان کې یو سیاسي حل موجود وي.
په یوه ایمیل کې هیوز واشنګټن پوسټ ته وویل چې ټرمپ د خپلې لومړۍ دورې په پای کې پریکړه کړې وه چې د بګرام په هوایي اډه کې یو کوچنی پوځي حضور پریږدي «څو ډاډ ترلاسه کړي چې طالبان به خپل تړون ته درناوی وکړي.» هیوز د بایډن پر ادارې نیوکه کړې، چې وروستي وتل یې په غلطه توګه ترسره کړل.
افغانستان لا هم سرخوږ دی
کله چې والټز د دوشنبې په ورځ د سپینې ماڼۍ دفتر ته حرکت وکړي، هغه به د نړۍ په ترټولو جدي حالاتو کې د امریکایي سیاست د همغږۍ مسوولیت ولري، له چین، روسیې، اوکراین او ایران سره اړیکې، خو هغه او ټرمپ به له افغانستان نه له ور پاتې ستونزو سره مخ شي او دا چې څوک باید د جګړې د ډېرو ناکامیو لپاره مسوول وبلل شي.
ورځپاڼه وايي، د ټرمپ د دورې له پای ته رسیدو وروسته ولسمشر جو بایډن له طالبانو سره تړون پر ځای وساته او د پاتې ۲۵۰۰ امریکایي پوځیانو د وتلو امر یې وکړ. دا د افغان حکومت د ناڅاپي سقوط، کابل کې د امریکایي سفارت د بیړنۍ ایستنې او د هغو زرګونو افغانانو د اخراج لامل شو چې د جګړې پر مهال یې له متحده ایالاتو سره مرسته کړې وه.
د تیر کال ولسمشریزو ټاکنو پر مهال ټرمپ ژمنه کړې وه چې د ۲۰۲۱ کال خروج د څارنې مسوول جنرالان او ډیپلوماټان به له دندو ګوښه کړي.
والټز هم له افغانستان څخه د امریکا د وتلو په اړه د بایډن پر ادارې نیوکه کړې، خو د ټرمپ برعکس، هغه ویلي چې دا یوه تېروتنه وه چې امریکایي پوځیان باید ووځي او باید د ترهګرو د مخنیوي او د بګرام په ستراتیژیکه هوایي اډه باندې د کنټرول ساتلو لپاره څو لسیزې هلته پاتې وای.
