د طالبانو امربالمعروف، نهې عن المنکر او شکایتونو اورېدلو وزارت ویاند وايي، له دوی سره په تېرو لسو مياشتو کې ۱۴ زره ۱۷۷ شکایتونه ثبت شوي دي. سیف الاسلام خیبر زیاتوي چې په دغه موده نږدې ۶ زره شکایتونو ته د رسېدنه شوې ده.
ښاغلي خیبر نن دوشنبې «د سلواغې ۸مه» په خپله اېکسپاڼه کې لیکلي، چې یاد وزارت له لوري د خلکو ستونزو او شکایتونو ته د رسېدنې لړۍ په چټکۍ سره دوام لري.
د هغه په وینا له دغو شکایتونو په یاده موده کې ۲ زره ۶۴۵ شکایتونه په پلازمېنه کابل او ۵ زره ۶۸۶ په ولایتونو کې ثبت شوي دي.
د طالبانو دغه ویاند لیکلي:«چې د یادو شکایتونو له ډلې څخه ۵ زره ۷۵۵ شکایتونه په بریالیتوب سره حل شوي، ۲زره ۷۲۰ شکایتونه تر څېړنو لاندې دي او ۱۶۳۲ شکایتونه د حل په موخه اړوندو مراجعو ته لېږل شوي دي.»
د طالبانو امربالمعروف وزارت ویاند همدارنګه ویلي، چې د یادو شکایتونو په ډله کې ۴ زره ۴۴ هغه شکایتونه هم شامل دي، چې د ټلیفوني اړیکو له لارې ثبت شوي دي.
دی زیاتوي، ګڼ شمېر شکایتونه، چې د امربالمعروف اړوند نه و هم له دغه وزارت سره ثبت شوي وو، چې شکایت کوونکو د اړوندو شکایتونو د ثبت په اړه لازمې سپارښتنې او لارښوونې ورته شوې دي.
د طالبانو د امربالمعروف وزارت ویاند د شکایتونو د څرنګوالي په اړه معلومات نه دي په ډاکه کړي.
نیوکې دا دي چې طالبان د ستونزو حل په تړاو یوازې تبلیغات کوي او ان د دوی له غړو د ښځو په تړاو کیدونکو شکایتونو ته هېڅ ارزښت نه ورکول کېږي.
په افغانستان کې د ملګرو ملتونو له ماشومانو د ملاتړ صندوق (یونېسف) په یوه راپور کې ویلي چې په ۲۰۲۴ کال کې یې له ۱۷,۴۰۰ زیات ماشومان چې له خپلو کورنیو بېل شوي او یا هم بې سرپرسته شوي وو بېرته خپلو کورنیو ته ستانه کړي دي.
دغه اداره ټینګار کوي چې د ماشومانو کور ته ستنېدل یوازې لومړنی ګام دی او دوی لا هم د تلپاتې ملاتړ تر څنګ کورني خوندیتوب ته اړتیا لري.
ېونېسف خبرداری ورکړی که چېرې په افغانستان کې اقتصادي ستونزې او فشارونه همداسې دوام ومومي؛ نو ښايي د کورنیو له لوري ماشومان کډوالۍ ته لا نور اړ کړای شي.
یاد سازمان خبر ورکړی چې د دغه ډول کډوالۍ د مخنېوي لپاره له کورنیو سره نغدي مرستو، حرفوي زده کړو او د کوچنیو کاروبارونو په چمتو کولو کې هڅې کوي.
د ماشومانو د ملاتړ دغه نړۍوال سازمان زیاته کړې چې کورونو ته له ستنیدو وروسته ښوونځیو ته د تګ په برخه کې هم د دغو ماشومانو لاسنېوی کوي.
ګاونډیو هېوادونو ته د افغان ماشومانو له خطره ډګه کډوالي
د یونیسف د راپور له مخې، هره ورځ لسګونه تنکي افغان زلمیان هڅه کوي چې یوازې د هېواد له سرحدونو ایران یا پاکستان ته واوړي.
دغه ماشومان چې ډېری وخت د کار پیدا کولو یا د ژوند ښه کولو په لټه کې وي، ډېر کله پرته له کوم قانوني سند څخه ګاونډیو هېوادونو ته ننوځي او تر نیول کیدو وروسته بېرته افغانستان ته شړل کېږي.
۱۵ کلن اسماعیل د دغو ماشومانو له ډلې څخه یو دی چې د خپلو ورونو سره یو ځای د پاکستان د غیرقانوني تګ پر مهال نیول شوی دی.
اوس اسماعیل د کندهار په هغه انتقالاتي مرکز کې اوسېږي چې د یونېسف له لوري یې مالي ملاتړ کیږي. هغه وایي: «پلار مې بزګر دی، خو زموږ ځمکه کمه ده او د کورنۍ لپاره مو کافي خواړه نه پیدا کیږي.»
نوموړي او د هغه ورونو غوښتل چې د پاکستان د سکرو په کانونو کې کار وکړي او خپلې کورنۍ ته ګټه وټه چمتو کړي.
په هرات کې د دغو د کورنیو سره د یو ځای کیدونکو ماشومانو لپاره هم یو مرکز شته، چې ۱۲ کلن نعیم الله هم پکې اوسېږي.
نعیم چې د څلورم ټولګي زده کوونکی و او د انجینر کېدو هیله یې لرله، د خپلې کورنۍ د اقتصادي ستونزو له امله یې ایران ته د تګ پرېکړه کړې وه.
هغه د یو انساني قاچاق وړونکي په مرسته له پولې واوښت ؛خو تر څو ساعتونو تېریدو وروسته د ایران په خاوره کې د دغه هېواد د ځواکونو له لوري ونیول شو.
هغه وایي: «پلار مې د ودانیو جوړولو کې مزدوري کوي ؛خو ډېری ورځې ورته کار نه پیدا کېږي او موږ د خپلو اړتیاوو د پوره کولو لپاره هېڅ نه لرو.»
د کارګرو ماشومانو ننګوونې او خطرونه
یونیسف وایي، کډوال افغان ماشومان په ګاونډیو هېوادونو کې ډېری وخت په سختو او ناامنو شرایطو کې کار کوي.
دغه ماشومان د قانوني اسنادو د نشتوالي له امله یوازې په کم عاید لرونکو او غیر رسمي کارونو لکه د کثافاتو ټولولو یا د ودانیو په کارونو بوختیږي.
د یاد سازمان په باور دغه کارونه هغوی له جدي خطرونو لکه تاوتریخوالي، ناوړه استفادې او روغتیایي ستونزو سره مخ کوي او له زده کړو څخه یې هم راګرځوي.
دغه اداره باور لري چې د افغانستان دننه د دوامدارو فرصتونو په رامنځته کولو سره افغان ماشومانو ته روښانه راتلونکی برابرېدی شي.
د طالبانو په واکمن کیدو سره په هېواد کې لوږه تر بل هر وخت ډېر شوې او ډېری مرستندویه ادارو د طالبانو د سختو بندیزونو له کبله افغانستان کې خپل دفترونه تړلي دي.
د طالبانو د افراطي مفکورو له کبله نړۍوال له دوی سره تعامل ته غاړه نه ږدي او له همدې امله ورځ تر بلې د کاري فرصتونو د نشتون له کبله په هېواد کې لوږه او فقر مخ په ډېرېدو دی.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزارت هغه راپورونه رد کړل، چې په کې ویل شوي وو د افغان نجونو لپاره د پاکستان سکالرشیپونو سره د طالبانو لهخوا مشروطه هوکړه شوې ده. تر دې وړاندې ځینو رسنیو د طالبانو او پاکستان تر منځ نجونو ته د مشروطو بورسیو د ورکړې په اړه خبرونه خپاره کړي وو.
یو شمېر رسنیو د پاکستاني چارواکو له حوالې لیکلي و، په افغانستان کې د طالبانو حکومت ورسره هوکړه کړې چې افغان نجونو ته په دې شرط په پاکستان کې د لوړو زدهکړو اجازه ورکړل شوې چې ورسره دې یو نارینه محرم ته هم ویزې ورکړل شي.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزارت دغه ادعا په کلکه رد کړې او ویلي یې دي، چې دغه وزارت د پاکستان په ګډون د هېڅ کوم بل هېواد سره د نجونو لپاره د سکالرشیپونو تړون نه لري.
د طالبانو د لوړو زدهکړو وزارت ویاند حافظ ضیاالله هاشمي پر اېکس پاڼه د یوې خبرپاڼې په خپرولو سره کاږلي، که دغه سکالرشیپونه هلته مېشتو پخوانیو افغان کډوالو ته په پام کې نیول شوي وي؛ دا موضوع د دوی د کومې ادارې سره په هوکړه کې نه ده ترسره شوې.
په خبرپاڼه کې راغلي، چې دغه ډول بې بنسټه ادعاوې د دوی په وړاندې د ځینو «مغرضو کړیو پروپاګند دی چې حقیقت نه لري.»
دا په داسې حال کې ده، چې د پاکستان حکومت د افغان نجونو او هلکانو لپاره ۴۵۰۰ تعلیمي بورسونه یا سکالرشېپونه اعلان کړي، چې د افغانستان د بېلابېلو ولایتونو په ګډون ورته د پاکستان په ځینو ښارونو کې هم له افغانانو څخه ازموینې اخیستل کېږي.
د افغانستان انټرنشنل موندنې ښیي چې طالبانو په درې ورځو کې د افغانۍ د ثبات په موخه ۴۵ میلیونه ډالره لیلام ته وړاندې کړي. دغې ډلې د تېرې شنبې په ورځ ۲۰ میلیونه او نن دوشنبه یې د (سلواغې اتمه) د ۲۵ میلیونه امریکایي ډالرو د لیلام اعلان کړی.
د طالبانو له دغو هڅو سره سره بیا هم افغانۍ مخ په ځوړ روانه ده او ثبات یې پاشل شوی دی.
د افغانۍ د ثبات ساتلو مسلې طالبان دومره وارخطا کړي چې د افغانستان بانک مشرانو له تېرې یوې اوونۍ راهیسې له صرافانو سره له درېیو تر څلورو ګډې ناستې کړي دي.
وروسته له هغې چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ پر طالبانو نغدي کڅوړې بندې کړې او د هغه د حکومت یو شمېر چارواکو د طالبانو پر ضد توندې څرګندونې وکړې ورسره د افغانۍ ارزښت هم مخ په ځوړ شو.
له دې سره هم مهاله د طالبانو د افغانستان بانک له لوري د افغانۍ د ثبات په موخه هم هڅې پیل شوې؛ خو څرګندې پایلې یې ورنه کړې.
یاد بانک د تېرې شنبې پر ورځ د ۲۰ میلیونه امریکا ډالرو د لیلام خبر ورکړ؛ خو له شهزاده سرای څخه سرچینو افغانستان انټرنشل ته ویلي چې طالبانو هغه ورځ یوازې ۱۵ میلیونه ډالره لیلام کړل.
سرچینې زیاته کړې چې په کابل د تیرو لس ورځو راهیسې د یوه امریکایي ډالر په بدل کې افغانۍ ارزښت نږدې لس افغانۍ راټیټ شوی دی.
د کابل د صرافانو د معلوماتو پر بنسټ نن په شهزاده سرای کې یو ډالر په ۷۸.۳۰ افغانیو پلور کیده.
یو شمېر صرافانو افغانستان انټرنشنل سره په خبرو کې ادعا کړې چې طالبان هڅه کوي د افغانۍ د بیې د کنټرول په موخه خپله صرافانو ته نرخونه وټاکه او بیا پرې په زور دغه نرخونه پلي کړي.
یوه صراف وویل: «طالبان په شهزاده سرای کې دوکان په دوکان وګرځیدل، صرافانو ته یې سپارښتنه وکړه چې له دې وروسته به دوی نرخونه ټاکي او که هر چا ترې سرغړونه وکړه؛ نو له سزا به ورکړي.»
د افغانستان بانک له لوري د ۲۵ میلیونه ډالرو د لیلام پروسه لا هم روانه ده؛ خو صرافان په دې باور دي چې دا پروسه به د افغانیو د ارزښت په لوړیدو کې هېڅ ډول رول ونه لري.
د شهزاده سرای کاروباریان وېره لري چې طالبان به پرې د افغانیو د ارزښت د لوړیدو لپاره محدودیتونه وضعه کړي او فشارونه به هم پرې راوړي.
د طالبانو له لوري له کابله د باندې په ولایتونو کې هم پر صرافانو یو شمېر بندیزونه لګول شوي او له دوی یې غوښتي چې په خواله رسنیو او چټ ګروپونو کې د افغانیو د نرخونو له ورکړې ډډه وکړي.
همدا راز یې په دغو چټ ګروپونو کې د افغانیو پر پېر او پلور هم بندیزونه لګولي دي.
د اقتصادي چارو کارپوهان په دې باور دي چې د افغانیو ثباب د روانو سیاستونو پورې تړاو لري او تر هغې چې طالبان په سیاسي توګه له امریکا او نورې نړۍ سره تعامل ته چمتو نه شي؛ نو ورځ تر بلې به افغانۍ د ثبات له کړکېچ سره مخ کېږي.
د پوهنتون استاد او د اقتصادي چارو کارپوه روح الله شمس افغانستان انټرنشنل سره خبرو کې وویل، چې د امریکا له لوري د طالبانو تر واک لاندې افغانستان ته ورکول کیدونکو نغدي کڅوړ د افغانیو ثبات ساتلی و او اټکل کېږي چې نږدې راتلونکي کې به افغانۍ په بې سارې توګه نوره هم وغورځېږي.
د پخواني جمهوري نظام د نسکوریدو په لومړیو ورځو کې هم افغانۍ خپل ثبات له لاسه ورکړی و؛ خو د ملګرو ملتونو د مرستو او د امریکا له نغدي کڅوړو وروسته افغانۍ بېرته خپل ارزښت وموند.
کارپوهان باور لري چې د افغانیو په ثبات کې د طالبانو هېڅ ډول رول نه شته او د امریکا د نغدي کڅوړو تر بندیدو وروسته په دې تړاو د طالبانو هر ډول ادعاوې شنډې شوې.
د ایران د بهرنیو چارو وزارت خبر ورکړی، چې د دغه هېواد د بهرنیو چارو وزیر سید عباس عراقچي تېر ماښام په کابل کې د افغانستان د شیعه عالمانو شورا له غړو سره لیدلي دي. عباس عراقچي پرون سهار کابل ته رسیدلی و او له طالبانو سره یې ناستې لرلې.
د دغه وزارت لهخوا پر اېکس پاڼه د ښاغلي عراقچي په حواله راغلي، چې د افغانستان شیعه عالمان او شیعه ټولنې د دغه هېواد په علمي، کلتوري او مذهبي ودې او پرمختګ کې مهم رول لوبوي.
نوموړي د بېلابېلو قومونو او مذهبونو ترمنځ دوستانه او د وروګلوۍ اړیکه د افغانستان د پرمختګ لپاره ګټوره بللې او هغه یې د یوې خوندي او پرمختللې ټولنې لپاره یو شرط وباله او د یووالي د پیاوړتیا پر اړتیا یې ټینګار وکړ.
هغه دارنګه ویلي، چې د ایران حکومت له افغانستان سره په بېلابېلو اقتصادي، سوداګریزو او کلتوري برخو کې د اړیکو پراخول غواړي.
خو د ایران حکومت دا مهال په هغه هیواد کې له افغان کډوالو سره د ټولو نړۍوالو قوانینو په تر پښو لاندې کولو سره له افغانانو سره خورا بد چلند کوي.
د دغه وزارت د لیکنې له مخې، په دې غونډه کې د افغانستان د شیعه علماوو شورا د ایران د اسلامي جمهوریت لهخوا د تېرو ۴۵ کلونو راهیسې د افغان کډوالو د کوربهتوب او د ایران په ښوونځیو او پوهنتونونو کې ګڼ شمېر افغانانو لپاره د زدهکړو فرصتونو د برابرولو ستاینه وکړه.
د ایران حکومت دا مهال د دغه هیواد په ښوونځیو کې افغان ماشومان زدهکړو ته نه پرېږدي او هغه افغانان چې په هټیو او کارخونو کې کار کوي نیسي او په زور افغانستان ته اړوي.
د پخواني ولسمشر حامد کرزي د واکمنۍ پر مهال د ولسمشرۍ ماڼۍ د دفتر مشر عبدالکریم د (سلواغې اتمه) پر خپله اېکس پاڼه طالبانو ته په اشارې لیکلي چې منظم حکومتونه د ستونزو په حل پسې ګرځي او که د ستونزو لاملونه په ځان کې وویني خپله یې حل کوي.
کریم خرم زیاته کړې چې د داود خان د واکمنۍ تر پرځولو وروسته د افغانستان کمونېستي رژیم په هېواد کې سختې ګډوډۍ رامنځته کړې او هر څه یې په بل مخ واړول او ژوند کول ورته ګران شول.
د هغه په خبره، که څه هم کمونیستانو په پای کې هڅې وکړې چې اصلاحات راولي ؛خو اوبه ترې له ورخه تېرې وې.
د هغه په خبره، د پخواني شوروي اتحاد ملاتړي نظام د اصلاحاتو په لړ کې خپل سور بېرغ بېرته پر درې رنګه بېرغ بدل کړ، لویه جرګه یې راوبلله، اساسي قانون یې جوړ کړ، پارلمان یې رامنځته کړو او ګڼ یې نور اقدامات یې وکړل خو په خبره یې بیا هم بستره ټوله شوه.
هغه طالبانو ته په اشاروي ډول یادونه کړې چې د کمونیسټي رژیم په څېر ملت له دوی هم مخ اړولی او په راتلونکي کې هر ډول اصلاحي ګامونه به ورته چندان ګټه ونه کړي.
کریم خرم په دې باور دی چې طالبان باید خپلو ځانونو کې د ستونزو لاملونه وپلټي او بیا یې حل لارې ولټوي.
هغه ټینګار کوي چې نظامونه تر یوې ځانګړې مودې پورې د اصلاحاتو وړ وي او هر څومره وخت ډېر تېرېږي د اصلاحاتو چانسونه هم ورسره کمېږي.
په افغانستان کې د بیان پر ازادۍ د نه شتون او د سیاسي فعالیتونو د بندیزو له امله په کابل کې ډېری مېشت سیاستوال مخامخ پر طالبانو نیوکې نه شي کولی او یوازې د کنایې په ډول څنګ زنې نیوکې پرې کوي.
کابل کې د حامد کرزي په خوا کې د عبدالکریم خرم په ګډون راټول پخواني چارواکي د طالبانو له لوري له سختو بندیزونو سره مخ دي. دوی په ښکاره توګه د سیاسي فعالیتونو اجازه نه لري او نه هم د لویو سیاسي غونډو د جوړولو ازادي لري.
همدا راز پرته له حامد کرزي د هغه پر ټولو پخوانیو ملګرو د بهرنیو سفارتونو او مرستندویه ادارو سره پر اړیکو بندیز لګیدلی او خپلمنځي سیاسي غونډې هم نشي کولی.
د طالبانو په اوسنۍ واکمنۍ کې د پخواني جمهوري نظام لوړ پوړي مامورین یوازې د خواله رسنیو تر کچې محدودې شوي او هلته هم په ښکاره توګه پر طالبانو د نیوکو اجازه نه لري.
